فصلنامه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شماره 23

e ‫‏عنوان و نام پدیداور‪:‬‬ ‫‏مشخصات نشر‪:‬‬ ‫‏مشخصات ظاهری‪:‬‬ ‫‏شابک ‪:‬‬ ‫‏وضعیت فهرست نویسی‪:‬‬ ‫‏عنوان گسترده‪:‬‬ ‫‏موضوع‪:‬‬ ‫‏موضوع‪:‬‬ ‫‏موضوع‪:‬‬ ‫‏موضوع‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده‪:‬‬ ‫‏شناسه افزوده‪:‬‬ ‫‏رده بندی کنگره‪:‬‬ ‫‏رده بندی دیویی‪:‬‬ ‫‏شماره کتابشناسی ملی‪:‬‬ ‫‪ ۴۰‬ســال علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری ‪ :‬نگاهــی بــه چهــار دهــه توســعه علم‪،‬فنــاوری و‬ ‫نــواوری در جمهــوری اســامی ایــران‪ /‬بــه کوشــش معاونــت سیاســتگذاری و توســعه؛‬ ‫ [برای]ســتاد فرهنگ ســازی اقتصــاد دانــش بنیــان معاونــت علمــی و فنــاوری ریاســت‬ ‫جمهــوری‪ ،‬ریاســت جمهوری معاونــت علمــی و فنــاوری‪.‬‬ ‫تهران‪ :‬ریاست جمهوری‪ ،‬معاونت علمی و فناوری‪ ،‬مرکز ارتباطات و اطالع رسانی‪،‬‬ ‫دانش بنیان فناور‏‫‪‬.۱۳۹۷ ،‬‬ ‫‏‫‪۱۱۲‬ص‪ :‬.‬مصور‬ ‫‬‪‭978-600-6844-90-9‬‬ ‫فیپا‬ ‫چهل سال علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪.‬‬ ‫تحقیق و توسعه ‪ --‬ایران ‪ --‬امار‬ ‫‪Research and development -- Iran -- Statistics‬‬ ‫سیاست علمی ‪ --‬ایران ‪ --‬امار‬ ‫‪Science and state -- Iran -- Statistics‬‬ ‫ایران‪ .‬ریاست جمهوری‪ .‬ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان‬ ‫ایران‪ .‬ریاست جمهوری‪ .‬معاونت سیاستگذاری و توسعه‬ ‫ایران‪ .‬ریاست جمهوری‪ .‬معاونت علمی و فناوری‬ ‫ایران‪ .‬ریاست جمهوری‪ .‬معاونت علمی و فناوری‪ .‬انتشارات دانش بنیان فناور‬ ‫‏‫‬‪۹ ۱۳۹۷‬چ‪۹‭‬‮الف‬‪HD۳۶۱۶‭/‬‬ ‫‏‫‬‮‪‭۳۵۴/۲۷۰۹۵۵‬‬ ‫‬‪‭۵۵۵۱۶۶۲‬‬ ‫مهم ترین عامل در کسب خودکفایی و بازسازی‪ ،‬توسعه مراکز علمی و تحقیقات‬ ‫و تمرکز و هدایت امکانات و تشویق کامل و همه جانبه مخترعین و مکتشفین و‬ ‫نیروهای متعهد و متخصصی است که شهامت مبارزه با جهل را دارند و از الک‬ ‫نگرش انحصاری علم به غرب و شرق به در امده و نشان داده اند که می توانند‬ ‫کشور را روی پای خود نگه دارند‪.‬‬ ‫حضرت امام خمینی‪ ،‬بنیان گذار کبیر انقالب اسالمی‬ ‫علم اقتدار است‪ ،‬علم مساوی است با قدرت؛ هر کسی که علم را‬ ‫پیدا کند‪ ،‬می تواند فرمانروایی کند؛ هر ملتی که عالم باشد‪ ،‬می تواند‬ ‫فرمانروایی کند؛ هر ملتی که دستش از علم تهی باشد‪ ،‬باید خود را‬ ‫اماده کند که دیگران بر او فرمانروایی کنند‪ .‬ما باید علم را با همه ‬ ‫معنای کامل ان به عنوان یک جهاد دنبال کنیم؛ این را من به‬ ‫جوان ها‪ ،‬استادان و دانشگاه ها می گویم‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬علم مجرد‬ ‫و به تنهایی هم کافی نیست؛ علم را باید وصل کنیم به فناوری‪،‬‬ ‫فناوری را باید وصل کنید به صنعت‪ ،‬و صنعت را باید وصل کنیم‬ ‫به توسع ه کشور‪.‬‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رهبر معظم انقالب اسالمی‬ ‫فعالیت های دانش بنیان در حقیقت علم و اقتصاد را در کنار یکدیگر قرار می دهد‬ ‫و منجر به تقویت این دو حوزه می شود‪ .‬قدم های مهمی را دانشگاه ها و مسئولین‬ ‫و دانشجویان عزیز ما در زمینه تولید علم و فناوری برداشته اند‪ .‬نظرم این است‪،‬‬ ‫اگر تک حلقه را درست کنیم‪ ،‬زنجیر نمی شود‪ .‬با مقاله علمی به ثروت و قدرت‬ ‫نمی رسیم؛ هدف ثروت و قدرت است‪ .‬این حلقه ها باید به یکدیگر وصل شوند‪.‬‬ ‫دکتر حسن روحانی ‪ ،‬رئیس جمهور‬ ‫سورنا ستاری‬ ‫معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان‬ ‫حرکت به سمت بالندگی و استقالل کشور با تکیه بر علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫جهــان امــروز‪ ،‬جهــان دانایــی اســت‪ .‬جهانــی کــه در ان‪ ،‬علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری بــه کلیــد بی بدیــل‬ ‫توســعه و پیشــرفت کشــورها تبدیــل شــده اســت‪ .‬اقتصــاد دانش بنیــان‪ ،‬ســایه خــود را بــر تمامــی‬ ‫ارکان زندگــی بشــر مســتولی ســاخته اســت و ســربلندی و شــکوفایی هــر ملتــی بــا دانــش‪ ،‬پیونــدی‬ ‫ناگسســتنی یافتــه اســت‪ .‬ایــران اســامی نیــز از ایــن قاعــده مســتثنی نخواهــد بود و مســیر شــکوفایی‬ ‫و بالندگــی کشــور جــز از رهگــذر علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری نمی گــذرد‪.‬‬ ‫اقتصــاد مقاومتــی به طــور حتــم ترســیم مســیر تعالــی بــه ســمت قله هــای افتخــار دانایــی و توانایــی‬ ‫اســت‪ ،‬اقتصــادی درون زا‪ ،‬برون گــرا‪ ،‬دانش بنیــان‪ ،‬مردمــی و عدالت محــور کــه در پــی ان اســت تــا‬ ‫اقتصــاد کشــور را از «نفریــن منابــع» رهایــی بخشــد و بــه جــای ان‪ ،‬بــر علــم و عمــل دانشــمندان و‬ ‫جوانــان اســتوار ســازد و بــا بــه میــدان اوردن تفکــر‪ ،‬اقــدام و عمــل دانشــگاهیان‪ ،‬صنعتگــران‪ ،‬فنــاوران‪،‬‬ ‫خیریــن و عمــوم مــردم بــزرگ ایــران‪ ،‬راه دشــوار شــکوفایی علــم و فنــاوری را تســهیل کنــد‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه تاکیــدات داهیانــه مقــام معظــم رهبری مبنــی بر اهمیــت علــم و فنــاوری و دســتاوردهای‬ ‫قابــل توجــه جمهــوری اســامی ایــران در ایــن حــوزه‪ ،‬امــروزه صحبــت از علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری‬ ‫دیگــر صحبــت از ناشــناخته‏ها نیســت‪ .‬همــه افــراد جامعــه بــه نحــوی از اهمیــت ایــن رکــن مهــم در‬ ‫ـش رو امیــد بســته اند‪.‬‬ ‫توســعه و رشــد واقــف شــده و بســیار بــه تــوان ان در حــل چالش هــای پیـ ِ‬ ‫بــا توجــه بــه ســرمایه عظیــم و ارزشــمند نیــروی انســانی دانش‏اموختــه در کشــور‪ ،‬و بــا در نظــر داشــتن‬ ‫اقبــال جامعــه بــه علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری کــه خــود مرهــون انقالب اســامی اســت‪ ،‬می‏تــوان دهــه اینده‬ ‫را دهــه شــکوفایی علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری در کشــور دانســت‪ .‬چراکــه جامعــه امــروز می توانــد از ثمــره‬ ‫تالش هــای ‪ 4‬دهــه گذشــته در توســعه منابــع و زیرســاخت های علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری بهره منــد شــود‪.‬‬ ‫بــا ظهــور فناوری هــای جدی ـ ِد دارای تــوان خلــق ارزش‏افــزوده قابــل توجــه و بــا ظهــور زیس ـت بوم‬ ‫جدیــد کارافرینــی دانش‏بنیــان‪ ،‬دیگــر وقــت ان رســیده اســت کــه صنایــع بالــغ کشــور بیــش از پیــش‬ ‫بــه شــرکت‏های دانش‏محــور و مبتنــی بــر فنــاوری اعتمــاد کــرده و بپذیرنــد کــه ایــن زیســت بوم‬ ‫جدیــد‪ ،‬تــوان تغییــر هــر کسـب وکاری را دارد‪ .‬حــال انتخــاب بــا بازیگــران قدیمی‏تــر ایــن حوزه هاســت‬ ‫ـش‬ ‫کــه زیسـت بوم جدیــد را به عنــوان همــکار در کنــار خــود داشــته باشــند و یــا به عنــوان رقیبــی پیـ ِ‬ ‫روی خــود‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫در اســتانه چهلمیــن ســالگرد انقــاب شــکوهمند ملــت ایــران‪ ،‬بــا توســعه زیس ـت بوم اســتارتاپی و‬ ‫نقش‏افرینــی شــرکت های دانش بنیــان‪ ،‬لــزوم متناسب ســازی فضــای کســب وکار و بــه روز کــردن‬ ‫قواعــد و تنظیم گری هــا بــه منظــور مساعدســازی نقش افرینــی ایــن بازیگــران بیشــتر از هــر زمــان‬ ‫دیگــری حــس می شــود و بایــد بــا همــکاری بیــن دســتگاهی و بــا هــدف مهیاســاختن شــرایط بــرای‬ ‫تحقــق اقتصــاد دانش بنیــان‪ ،‬ســهم دانــش و فنــاوری را در تولیــد ناخالــص کشــور بــاال بــرده و بــار‬ ‫دیگــر توانمنــدی ایــن زیس ـت بوم نوظهــور را بــه همــگان اثبــات کنیــم‪.‬‬ ‫بــا توجــه بــه شــواهدی کــه از تــوان اشــتغال‏زایی زیس ـت بوم جدیــد دانش‏محــور در ســال های اخیــر‬ ‫ســراغ داریــم و بــا توانــی کــه ایــن زیسـت بوم در حــل مســائل از خــود نشــان داده اســت‪ ،‬بــر همــه مــا‬ ‫فــرض اســت کــه بــا امیــد و ایمــان‪ ،‬و بــا حمایــت خــود از گام برداشــتن بــه ســمت جامعــه دانشــی کــه‬ ‫حامــی به‏کارگیــری علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری در مســائل مختلــف و توســعه دهنده فرهنــگ کارافرینــی‬ ‫دانش‏بنیــان اســت‪ ،‬ایفــای نقــش کنیــم‪.‬‬ ‫زیس ـت بوم جدیــد کــه مبتنــی بــر دانــش و فنــاوری جوانــان ایــن مرزوبــوم اســت و نــه متکــی بــر‬ ‫ســاختمان ها و تجهیــزات و زمین هــای بســیار وســیع‪ ،‬دیگــر حائلــی بیــن خــود و زندگــی اجتماعــی‬ ‫قائــل نیســت و بــا اســتقرار و گســترده شــدن فعالیــت ان در کالبــد شــهری و ورود بــه زیسـت‏بوم زندگی‬ ‫شــهری‪ ،‬مســائل و چالش‏هــا و همچنیــن فرصت‏هــا را از نزدیــک حــس می‏کنــد‪ .‬درواقــع بــا دمیــدن‬ ‫روح اســتارتاپی در کالبــد شــهر‪ ،‬ضمــن حــل مســائل موجــود بــه افزایــش اشــتغال و خلــق ارزش در‬ ‫جامعــه کمــک شــایانی خواهــد شــد‪.‬‬ ‫بایــد بــاور داشــته باشــیم کــه بســیاری از چالش‏هــای موجــود در زمینه هــای اقتصــادی و اجتماعــی و‬ ‫فرهنگــی بــه دســت جوانــان و فرزنــدان مــا و بــا ســاح علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری قابــل حــل شــدن‬ ‫اســت‪ .‬ایــن مهــم زمانــی اتفــاق خواهــد افتــاد کــه همــه مــا در هــر جایــگاه و هــر نقشــی‪ ،‬بپذیریــم‬ ‫کــه هماننــد جوانــان ســرافرا ِز ســال‏های جنــگ تحمیلــی‪ ،‬جوانــان عصــر علــم‪ ،‬فنــاوری و نــواوری نیــز‬ ‫یــارای ایســتادن در برابــر محدودیت‏هــا و پیشــبرد اقتصــاد کشــور را دارنــد‪ .‬کاری کــه در ایــن چهــل‬ ‫ســال کردیــم ‪« :‬مــا می توانیــم»‪.‬‬ ‫فه‬ ‫س‬ ‫رت‬ ‫ل‬ ‫مطا ب‬ ‫مقدمــه‪1..............................................................................................................................................‬‬ ‫توســعه علمی و فناورانه‪ :‬اولویت همیشگی جمهوری اســامی ایران‪3........................................................‬‬ ‫دهه ‪ :70‬نخستین گام ها در استقالل علمی و فناورانه ‪3................................................................................‬‬ ‫دهه ‪ :80‬تعقیب هدفمند توسعه علمی و فناورانه ‪4........................................................................................‬‬ ‫دهه ‪ :90‬توسعه زیسـت بوم نواوری و کارافرینی ‪5........................................................................................‬‬ ‫تکامل نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشــور ‪5................................................................................................‬‬ ‫فصل اول‪ :‬توســعه زیرســاخت ها و منابع علم‪ ،‬فناوری و نــواوری‪11......................................................‬‬ ‫‪ .1-1‬نیروی انســانی‪ ،‬ظرفیتی بی نظیر در علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشــور ‪15...............................................‬‬ ‫‪ .1-1-1‬اموزش عالی‪ ،‬زیربنای توســعه اقتصادی و اجتماعی کشور‪16 ...............................................‬‬ ‫‪ .2-1-1‬افزایش چشــمگیر نیروی انسانی دانش اموخته کشــور ‪18......................................................‬‬ ‫‪ .3-1-1‬دستیابی به عدالت جنسیتی در اموزش عالی ‪18.....................................................................‬‬ ‫‪ .4-1-1‬دانشــجویان تحصیالت تکمیلی‪ :‬پیشران پژوهش و نواوری کشور ‪20..................................‬‬ ‫‪ .5-1-1‬سرمایه عظیم کشور در علوم انسانی و مهندسی ‪21................................................................‬‬ ‫‪ .6-1-1‬افزایش تعداد اموزشــگران مراکز اموزش عالی ‪21.................................................................‬‬ ‫‪ .7-1-1‬اموزش عالی‪ :‬نقطه قوت نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشــور ‪22.........................................‬‬ ‫‪ .2-1‬توســعه زیرســاخت ها‪ :‬حرکت از توسعه دانشگاه ها به سمت مراکز رشد و شــتابدهی ‪29..................‬‬ ‫‪ .1-2-1‬رشــد موسســات پژوهشــی‪ :‬تمرکز پژوهش ها در حوزه های مســئله محور ‪29.......................‬‬ ‫‪ .2-2-1‬شــبکه های ازمایشــگاهی‪ :‬هماهنگی بین ظرفیت های پژوهشی کشــور ‪29........................‬‬ ‫‪ .3-2-1‬انجمن هــا و قطب های علمی‪ :‬بســتری بــرای هم افزایی متخصصان کشــور ‪31..................‬‬ ‫‪ .4-2-1‬ســتادهای توسعه فناوری‪ :‬توســعه فناوری های اولویت دار در جهت نیازهای کشور ‪32........‬‬ ‫‪ .5-2-1‬مراکز رشــد واحدهای فناور‪ :‬ابزاری برای تسهیل توســعه اقتصادی ‪36.................................‬‬ ‫‪ .6-2-1‬پارک های علم و فنــاوری ‪36....................................................................................................‬‬ ‫‪ .7-2-1‬شتابدهنده های کسـب وکار و مراکز نواوری ‪37.......................................................................‬‬ ‫‪ .8-2-1‬مناطــق ویژه علم و فنــاوری‪ :‬هم افزایی برای ایجاد جامعه دانایی محــور ‪38.........................‬‬ ‫‪ .3-1‬منابع و سازوکارهای جدید حمایت مالی در نظام نواوری کشور ‪44....................................................‬‬ ‫‪ .1-3-1‬بودجه های پژوهشــی ‪44...........................................................................................................‬‬ ‫‪ .2-3-1‬صندوق های پژوهش و فناوری ‪46..........................................................................................‬‬ ‫‪ .3-3-1‬شــرکت های ســرمایه گذاری خطرپذیر ‪47...............................................................................‬‬ ‫‪ .4-3-1‬تســهیالت صندوق نواوری و شــکوفایی‪ :‬حمایت های جامع از شــرکت های دانش بنیان‪49......‬‬ ‫فصل دوم‪ :‬دســتاوردهای علم‪ ،‬فناوری و نواوری جمهوری اســامی ایــران ‪53.......................................‬‬ ‫‪ .1-2‬پیشــتازی ایران در تولید علــم در منطقــه ‪56......................................................................................‬‬ ‫‪ .1-1-2‬روند چشمگیر رشــد علمی ‪58..................................................................................................‬‬ ‫‪ .2-1-2‬رشد کیفی و کمی نشریات علمی ‪58.......................................................................................‬‬ ‫‪ .3-1-2‬مقاالت پژوهشگران ایرانی در بین مقاالت پراستناد دنیا ‪59..................................................‬‬ ‫‪ .2-2‬مروری بر دســتاوردهای چهار دهه توسعه فناوری در کشور ‪60..........................................................‬‬ ‫‪ .1-2-2‬ایران یکی از ‪ 20‬کشور برتر از نظر تعداد درخواست های پتنت ‪60........................................‬‬ ‫‪ .3-2‬گذار به اقتصاد دانش بنیان و ورود اســتارتاپ ها به فضای کسـب وکار ‪63..........................................‬‬ ‫‪ .1-3-2‬اشــتغال شــرکت های دانش بنیان و ارتقای فرهنگ کارافرینی ‪64........................................‬‬ ‫‪ .2-3-2‬صــادرات شــرکت های دانش بنیان و گســترش بازار بین المللی محصوالت داخلــی ‪64........‬‬ ‫‪ .3-3-2‬رشــد نمایی درامد شــرکت های دانش بنیــان ‪65.....................................................................‬‬ ‫‪ .4-3-2‬شکوفایی کارافرینی فناورانه در زیست بوم اســتارتاپی ‪65.......................................................‬‬ ‫‪ .4-2‬تجربه های موفق در توســعه حوزه های راهبــردی فناورانــه ‪66...........................................................‬‬ ‫فناوری نانو‪ :‬الگوی موفق توســعه دانش تا فناوری در کشــور ‪67.........................................................‬‬ ‫زیسـت فناوری‪ :‬بازاری به اندازه فــروش نفــت ‪70..................................................................................‬‬ ‫رشــد اقتصادی‪ ،‬رفاه و اقتدار ملی با فناوری فضایی ‪73........................................................................‬‬ ‫صنایع دفاعی‪ :‬کاربرد دستاوردهای علمی و فناوری در راستای اقتدار و امنیت کشور ‪76...................‬‬ ‫طرح هــای کالن ملی فناوری معاونت علمی‪ :‬پروژه های تقاضامحور با هدف تجاری ســازی فنــاوری ‪78..........‬‬ ‫دســتاوردهای جهاد دانشگاهی در توسعه فناوری ‪80..............................................................................‬‬ ‫فناوری های حوزه ســامت‪ :‬دســتاوردهای علم‪ ،‬فناوری و نواوری در خدمت ارتقای ســامت جامعه ‪83..‬‬ ‫علوم و فناوری هســته ای‪ :‬تالقی ایستادگی ملت و پیشتازی متخصصان ‪86.......................................‬‬ ‫پژوهشــگاه رویان‪ :‬حرکت بر لبه هــای علــم ‪89.....................................................................................‬‬ ‫فصل ســوم‪ :‬چشـم انداز نظام علم‪ ،‬فناوری و نــواوری در جمهوری اســامی ایــران‪91.........‬‬ ‫‪ .1-3‬اینده ای اســتوار بر تالش های گذشــته ‪93...........................................................................................‬‬ ‫‪ .2-3‬نســل جدید سیاسـت های علم ‪ ،‬فناوری و نواوری ‪95..........................................................................‬‬ ‫‪ .1-2-3‬نســل جدیــد دانشــگاه ها‪ :‬دانشــگاه کارافریــن ‪95...............................................................‬‬ ‫‪ .2-2-3‬تکامل نظا م تنظیم گــری ‪97.....................................................................................................‬‬ ‫‪ .3-2-3‬نقــش فعال تر پژوهشــگاه های دولتی در گذار به اقتصــاد دانش بنیــان ‪98.............................‬‬ ‫‪ .4-2-3‬تکامــل نظام تامین مالی اقتصاد دانش بنیــان ‪98....................................................................‬‬ ‫‪ .5-2-3‬کسـب وکارهای دانش بنیان خصوصی‪ :‬شــالوده اقتصــاد دانش بنیــان ‪98..............................‬‬ ‫‪ .6-2-3‬ارتقــای صــادرات و بین المللی شــدن شــرکت‏ها به ویــژه شــرکت‏های دانش‏بنیــان ‪99........‬‬ ‫‪ .7-2-3‬بهره گیری از شــبکه بزرگ علمی ایرانیان در سراسر دنیا ‪99..................................................‬‬ ‫‪ .8-2-3‬مشــارکت کسـب وکارهای جدید در حل چالش‏های کشــور ‪100...........................................‬‬ ‫‪ .9-2-3‬ترویج گفتمان علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪ ،‬و حرکت به سوی جامعه دانشی ‪100......................‬‬ ‫مقدهم‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای رهبر معظم انقالب اسالمی در دیدار با معاون علمی و فناوری‬ ‫رئیس جمهور‪ ،‬وزیر علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‪ ،‬مسئوالن و محققان ستاد توسعه علوم و‬ ‫فناور ی های شناختی‪ ،‬روسا و اساتید دانشگاه های مرتبط؛ ‪1397/11/03‬‬ ‫ •‬ ‫ •‬ ‫ •‬ ‫ •‬ ‫ •‬ ‫ •‬ ‫ •‬ ‫شتاب حرکت علمی کشور نباید کاهش یابد و یا متوقف شود‪ ،‬بلکه این شتاب باید برای سال های طوالنی و تا‬ ‫رسیدن به نقطه اوج علمی حفظ و تقویت شود‪.‬‬ ‫پیشرفت های علمی بشر و گشوده شدن دریچه های جدید برای شناخت بیشتر از نظم عجیب و پیچیدگی های‬ ‫حیرت اور عالم خلقت‪ ،‬مستلزم شکرگزاری است‪ ،‬زیرا انسان را به معرفت الهی نزدیک تر می کند‪.‬‬ ‫هریک از این دریچه های علم و دانش که از جانب خداوند به روی بشر باز می شود‪ ،‬زمینه ساز تحوالت شگرف و‬ ‫جدید در زندگی انسان ها است‪ ،‬بنابراین هر ملتی که از دانش های جدید و فناوری های مرتبط با ان عقب بماند‪،‬‬ ‫سرنوشتی جز عقب ماندگی‪ ،‬ذلیل شدن و استعمار از جانب قدرت ها نخواهد داشت‪ .‬علت تاکیدهای مکرر بر موضوع‬ ‫علم و پیشرفت علمی همین موضوع است‪ ،‬بنابراین دانشمندان و محققان و مراکز علمی و پژوهشی برای ادامه پر‬ ‫شتاب حرکت علمی کشور به خصوص در زمینه علوم جدید‪ ،‬باید با توکل به خدا و با نیت الهی‪ ،‬از جان مایه بگذارند‬ ‫و شب و روز نشناسند و مسئوالن کشور به ویژه دولت نیز باید به این موضوع توجه جدی داشته باشند‪.‬‬ ‫شتاب این حرکت علمی نباید کاهش یابد بلکه این شتاب باید برای بیست تا سی سال اینده حفظ و تقویت شود‬ ‫تا به نقطه اوج برسیم‪.‬‬ ‫اگر اندکی از کاروان حرکت علمی دنیا عقب بمانیم‪ ،‬دیگر به این کاروان و قله های علمی نخواهیم رسید‪ ،‬بنابراین‬ ‫هیچ گونه توقفی در زمینه حرکت علمی نباید ایجاد شود‪.‬‬ ‫من در جریان مشکالت هستم اما معتقدم کشوری که همت کند‪ ،‬حتی می تواند در بحبوحه مشکالت سیاسی‬ ‫و اقتصادی نیز کارهای بزرگی انجام دهد‪.‬‬ ‫برای پیشرفت علمی از همه توانایی های غربی ها استفاده کنید و از شاگردی کردن و یادگرفتن هرگز پرهیز نکنید‪،‬‬ ‫زیرا ما از شاگردی کردن ننگمان نمی اید بلکه از «همیشه شاگرد ماندن» ننگمان می اید‪ .‬هیچ گاه به برنامه ها و‬ ‫توصیه های غربی ها اعتماد نکنید‪.‬کشورهای غربی که امروز بیشترین پیشرفت ها را در زمینه علوم جدید دارند‪،‬‬ ‫بیشترین جنایات را نیز در طول تاریخ بر ضد ملت ها مرتکب شده اند‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫مقدمه‬ ‫در استانه چهل سالگی شجره طیبه انقالب اسالمی‪،‬‬ ‫شاهد ان هستیم که مجاهدت های نیروهای متخصص‬ ‫و انقالبی کشور در جبهه های علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و نواوری‬ ‫به بار نشسته‪ ،‬و ملتی که چهار دهه ایستادگی در سایه‬ ‫ایمان به خداوند متعال را سرلوحه قرار داده است‪ ،‬امروز در‬ ‫شرایط تحریم های ظالمانه بین المللی و جنگ اقتصادی‪ ،‬از‬ ‫ثمره ان بهره مند می شود‪ .‬جوانه ای که در میان فریادهای‬ ‫«استقالل‪ ،‬ازادی‪ ،‬جمهوری اسالمی» ملت رویید و‬ ‫شکفت‪ ،‬امروز به درختی بالنده تبدیل شده که سایه ان بر‬ ‫سراسر میهن اسالمی گسترده شده است و جوانان این مرز‬ ‫و بوم در سایه ان‪ ،‬مرزهای علم و فناوری را در می نوردند‪.‬‬ ‫توسعه علمی و فناورانه‪ :‬اولویت همیشگی‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫توسعه زیرساخت ها‪ ،‬ظرفیت ها و توانمندی های موجود در‬ ‫نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشور حاصل سال ها تالش‬ ‫اندیشمندان و متخصصان کشور در پرتو رهنمودها و‬ ‫تاکیدات رهبر انقالب و مقام معظم رهبری است‪« .‬استقالل‬ ‫از شرق و غرب» که از همان ابتدای نهضت اسالمی‬ ‫جایگاهی ویژه در نظرگاه بنیانگذار جمهوری اسالمی و‬ ‫احاد مردم انقالبی داشت‪ ،‬چراغ راه تالش های متخصصان‬ ‫در سال های پس از پیروزی انقالب‬ ‫شکوهمند اسالمی شد‪ ،‬و‬ ‫«تامین خودکفایی‬ ‫در علوم و فنون‬ ‫و صنعت و‬ ‫کشاورزی و‬ ‫امور نظامی»‬ ‫در قانون اساسی جمهوری اسالمی ایران به عنوان یکی‬ ‫از وظایف اصلی برعهده دولت گذاشته شد‪.‬گفتمان «تولید‬ ‫علم» و «جنبش نرم افزاری» با تاکید مقام معظم رهبری‬ ‫بر رد اتکای صرف به تقلید‪ ،‬تکرار و ترجمه علوم در دهه‬ ‫‪ 80‬در فضای علم و فناوری کشور نهادینه شد‪ ،‬و نتایج ان‬ ‫امروز در رشد نظام علم کشور و خروجی های ان نمایان‬ ‫است‪ .‬ایشان بارها با تکیه بر حدیث شریف «العلم سلطان»‬ ‫(علم‪ ،‬قدرت است)‪ ،‬مسیر دستیابی کشور به عزت و اقتدار را‬ ‫از راه پیشرفت علمی تصویر کرده اند‪ .‬تاکیدات اخیر ایشان بر‬ ‫اقتصاد مقاومتی‪ ،‬اقتصاد دانش بنیان‪ ،‬و حمایت از تولید ملی‪،‬‬ ‫ادامه همان مسیر پیشرفت مبتنی بر خودکفایی با استفاده از‬ ‫ظرفیت های داخلی و استعدادهای دانشمندان‪ ،‬متخصصان‪،‬‬ ‫و صنعت گران ایرانی است‪ .‬مسیری که اقتصاد کشور را به‬ ‫سوی اقتصادی دانش بنیان‪ ،‬درون زا و صادرات گرا رهنمون‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫دهه ‪ :70‬نخستین گام ها در استقالل علمی و‬ ‫فناورانه کشور‬ ‫از دیدگاه امام خمینی (ره)‪ ،‬دانشگاه یکی از ارکان تامین‬ ‫استقالل کشور بود که یکی از وظایف اصلی ان‪ ،‬تربیت‬ ‫جوانان با ذهنیت استقالل در اداره کشور به شمار می رفت‪ .‬در‬ ‫خردادماه سال ‪ ،1359‬امام خمینی (ره) فرمان تشکیل ستاد‬ ‫انقالب فرهنگی را صادر نمودند که فضای اموزش عالی کشور‬ ‫را متحول ساخت‪ .‬در سال های بعد‪ ،‬بسط عدالت اجتماعی به‬ ‫عنوان یکی از ارمان های بلند انقالب اسالمی‪ ،‬و همچنین‬ ‫نیاز به نیروی انسانی تحصیلکرده برای توسعه همه جانبه‬ ‫کشور از طریق مسیر خودکفایی‪ ،‬به توسعه دانشگاه ها و بهبود‬ ‫دسترسی افراد جامعه به اموزش عالی انجامید‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫از سوی دیگر‪ ،‬جنگ تحمیلی و تحریم های ظالمانه باعث‬ ‫شد کشور بیش از پیش به دنبال رفع وابستگی خود به‬ ‫سایر کشورها باشد‪ ،‬و از این رو با عزم و اراده ملی و‬ ‫با تکیه بر جوانان و متخصصان داخلی به سوی توسعه‬ ‫صنعت و فناوری به ویژه در حوزه دفاعی گام بردارد‪.‬‬ ‫کشوری که پیش از انقالب اسالمی در صنعت دفاعی‬ ‫کام ً‬ ‫ال به کشورهای خارجی وابسته بود‪ ،‬وارد قطعه سازی و‬ ‫مهندسی معکوس و سپس طراحی مستقیم شد‪ ،‬و مراحل‬ ‫توسعه فناوری را با سرعت باالیی پیمود‪ .‬توسعه فناوری در‬ ‫حوزه دفاعی‪ ،‬نه تنها به دستاوردهای مستقیم در حوزه های‬ ‫موشکی‪ ،‬زمینی و دریایی‪ ،‬و در نتیجه افزایش توان دفاعی‬ ‫و اقتدار ملی انجامید‪ ،‬که توانست با سرریز به سایر صنایع‪،‬‬ ‫در توسعه انها به طور غیرمستقیم اثرگذار باشد‪.‬‬ ‫دهه ‪ :80‬تعقیب هدفمند توسعه علمی و فناورانه‬ ‫مسیر توسعه علمی و فناورانه در سال های پس از جنگ‬ ‫تحمیلی به طور نظام مند تر تعقیب شد‪ .‬سند چشم انداز‬ ‫بیست ساله جمهوری اسالمی ایران که در سال ‪1382‬‬ ‫تصویب و ابالغ شد‪ ،‬ویژگی های علمی‪ ،‬فناوری و اقتصادی‬ ‫کشور را در سال ‪ 1404‬تعیین کرد‪ .‬طبق این سند‪ ،‬ایران در‬ ‫دستیابی به جایگاه اول علم و فناوری در‬ ‫جهان اسالم و احراز جایگاه برجسته علمی‬ ‫و الهام بخشی در جهان‬ ‫استقرار جامعه دانش بنیان‪ ،‬عدالت محور و‬ ‫برخوردار از انسان های شایسته و فرهیخته‬ ‫و نخبه برای احراز مرجعیت علمی در جهان‬ ‫تعمیق و گسترش اموزش های عمومی و تخصصی‬ ‫همراه با تقویت اخالق و ازاداندیشی و روحیه‬ ‫خالقیت در احاد جامعه‪ ،‬به ویژه نسل جوان‬ ‫دستیابی به توسعه علوم و فناوری های نوین و‬ ‫نافع‪ ،‬متناسب با اولویت ها و نیازها و مزیت های‬ ‫نسبی کشور؛ و انتشار و به کارگیری انها در نهادهای‬ ‫مختلف اموزشی و صنعتی و خدماتی‬ ‫افق چشم انداز‪ ،‬کشوری «برخوردار از دانش پیشرفته‪ ،‬توانا‬ ‫در تولید علم و فناوری‪ ،‬متکی بر سهم برتر منابع انسانی و‬ ‫سرمای ه اجتماعی در تولید ملی» خواهد بود‪.‬‬ ‫اما تحقق این چشم انداز‪ ،‬نیازمند ترسیم نقشه راهی بود‬ ‫که مسیر‪ ،‬منابع‪ ،‬تقسیم وظایف ملی و الزامات دستیابی‬ ‫به ان را مشخص سازد‪ .‬سند «نقشه جامع علمی کشور»‬ ‫با این هدف در سال ‪ 1389‬توسط شورای عالی انقالب‬ ‫فرهنگی تصویب شد‪ .‬در این سند‪« ،‬ترکیب عرضه محوری‬ ‫و تقاضامحوری»‪« ،‬اجتماع دو رویکرد برون مداری و‬ ‫درون مداری» و «تلفیق اموزش با تربیت و پژوهش و‬ ‫مهارت» به عنوان ویژگی های مناسب نظام علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری جامعه ایرانی ـ اسالمی‪ ،‬تبیین شد‪ .‬این سند اهداف‬ ‫کالن و بخشی نظام علم و فناوری کشور‪ ،‬و نیز کمیت های‬ ‫مطلوب شاخص های کالن ان را مشخص کرد‪ .‬همچنین‬ ‫اولویت های علم و فناوری کشور به منظور هدایت‬ ‫سرمایه گذاری ها از طریق برنامه های توسعه پنج ساله و‬ ‫بودجه های سالیانه‪ ،‬هدایت نظام اموزش برای تامین و‬ ‫جذب نیروی انسانی مورد نیاز‪ ،‬و اصالح و ایجاد ساختارها‪،‬‬ ‫فرایندها‪ ،‬و سیاست ها و ضوابط تشویقی خاص برای رشد‬ ‫سریع در حوزه های اولویت دار نیز در این سند تبیین شد‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫اهداف کالن نظام علم و فناوری کشور‬ ‫(نقشه جامع علمی کشور)‬ ‫افزایش سهم تولید محصوالت و خدمات‬ ‫مبتنی بر دانش و فناوری داخلی به بیش از‬ ‫‪ ۵۰‬درصد تولید ناخالص داخلی کشور‬ ‫ارتقای جایگاه زبان فارسی در بین زبان های‬ ‫بین المللیعلمی‬ ‫کمک به ارتقای علم و فناوری در جهان‬ ‫اسالم و احیای موقعیت محوری و تاریخی‬ ‫ایران در فرهنگ و تمدن اسالمی‬ ‫گسترش همکاری در حوزه های علوم و‬ ‫فناوری با مراکز علمی معتبر بین المللی‬ ‫‪5‬‬ ‫مقدمه‬ ‫راهبرد ها و اولویت های نظام علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و نواوری با‬ ‫توجه به تکامل این نظام در طول زمان‪ ،‬تحول و تکامل‬ ‫پیدا کرد‪ .‬تمرکز گسترده بر سیاست علم در برنامه اول‬ ‫توسعه‪ ،‬به سیاست فناوری در برنامه دوم توسعه‪ ،‬و‬ ‫فناوری و نواوری در برنامه سوم توسعه تغییر کرد‬ ‫دهه ‪ :90‬توسعه زیست بوم نواوری و کارافرینی‬ ‫‪ 4‬سال پس از تصویب نقشه جامع علمی کشور‪ ،‬در سال‬ ‫‪« ،1393‬سیاست های کلی علم و فناوری» نیز از سوی‬ ‫مقام معظم رهبری‪ ،‬به روسای قوای سه گانه ابالغ شد‪.‬‬ ‫این سیاست ها با هدف دستیابی به اهداف سند چشم انداز‬ ‫و کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان‪ ،‬بر بهینه سازی‬ ‫عملکرد ساختار نظام اموزشی و تحقیقاتی کشور‪ ،‬تحول‬ ‫روابط میان نظام اموزش عالی‪ ،‬تحقیقات و فناوری با‬ ‫ش همکاری های بین المللی به‬ ‫سایر بخش ها و نیز گستر ‬ ‫ویژه با کشورهای اسالمی تاکید دارد‪.‬سیاست های کلی‬ ‫اقتصاد مقاومتی نیز که در سال ‪ 1392‬از سوی مقام معظم‬ ‫رهبری ابالغ شد‪ ،‬با تاکید بر تامین منابع مالی و انسانی‬ ‫برای توسعه کارافرینی‪ ،‬پیشتازی در اقتصاد دانش بنیان‪،‬‬ ‫ساماندهی نظام ملی نواوری‪ ،‬و افزایش سهم تولید و‬ ‫صادرات محصوالت دانش بنیان‪ ،‬رویکردی مولد‪ ،‬درون زا‪،‬‬ ‫و برون گرا را برای توسعه اقتصاد کشور معرفی کرد‪.‬‬ ‫در این دوره با اجرای قانون حمایت از شرکت ها و‬ ‫موسسات دانش بنیان و شکل گیری صندوق نواوری و‬ ‫شکوفایی‪ ،‬زیست بوم نواوری و کارافرینی کشور تقویت‬ ‫شد و با شکل گیری زیرساخت هایی چون مراکز نواوری و‬ ‫شتابدهنده ها رشد شرکت های نوپا و فرایند تجاری سازی‬ ‫دستاوردهای فناورانه تقویت شد‪.‬‬ ‫تکامل نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشور‬ ‫راهبردها و اولویت های نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری با‬ ‫توجه به تکامل این نظام در طول زمان‪ ،‬تحول و تکامل‬ ‫پیدا کرد‪ .‬این تحول در برنامه های پنج ساله توسعه نیز‬ ‫مشهود است‪ .‬تمرکز گسترده بر سیاست علم در برنامه اول‬ ‫توسعه (‪ ،)1368-1372‬به سیاست فناوری در برنامه دوم‬ ‫توسعه (‪ ،)1374-1378‬و فناوری و نواوی در برنامه سوم‬ ‫توسعه (‪ )1380-1384‬تغییر کرد‪ ،‬و در برنامه چهارم توسعه‬ ‫(‪ )1385-1389‬نواوری مورد توجه بیشتری قرار گرفت‪ .‬از‬ ‫برنامه پنج ساله سوم توسعه برای اولین بار یک فصل کامل‬ ‫به علم و فناوری اختصاص یافت در برنامه های توسعه‬ ‫بعدی نیز همواره فصلی با عناوین مشابه وجود داشت‪.‬‬ ‫در برنامه پنجم توسعه به حمایت از پژوهش های‬ ‫تقاضامحور و افزایش هزینه های تحقیق وتوسعه توجه‬ ‫شد‪ .‬نگاه نظام مند به نواوری به تدریج پررنگ تر از نگاه‬ ‫خطی به نواوری شد‪ ،‬و نقش بخش خصوصی در توسعه‬ ‫فناوری و نواوری بیشتر مورد تاکید قرار گرفت‪ .‬در برنامه‬ ‫ششم توسعه ارتقای سهم هزینه کرد تحقیق وتوسعه از تولید‬ ‫ناخالص داخلی و نیز توجه بیش از پیش به نقش بخش‬ ‫خصوصی (از جمله شرکت های دانش بنیان‪ ،‬مراکز نواوری‪،‬‬ ‫و شتابدهنده ها) در توسعه و تامین مالی علم و فناوری‬ ‫تداوم پیدا کرد‪.‬‬ ‫افزون بر اینها‪ ،‬در طول چهار دهه پس از انقالب اسالمی‪،‬‬ ‫قوانین و نهادهای جدیدی تصویب و تاسیس شد تا با‬ ‫توجه به مسئولیت ها و اقدامات ضروری برای توسعه نظام‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪ ،‬متولیان توسعه هر بخش از این‬ ‫نظام مشخص شوند و حلقه های مفقوده ان شکل بگیرد‪.‬‬ ‫در ابتدای این مسیر‪ ،‬شورای عالی انقالب فرهنگی در سال‬ ‫‪ 1364‬به فرمان حضرت امام (ره) تشکیل شد تا در ادامه کار‬ ‫ستاد انقالب فرهنگی‪ ،‬به سیاستگذاری در امور فرهنگی‪،‬‬ ‫اموزشی و پژوهشی بپردازد‪ .‬در این سال همچنین وزارت‬ ‫بهداری و بهزیستی به منظور استفاده هماهنگ از امکانات‬ ‫و توسعه نظام مند نیروی انسانی دانشی و زیرساخت های‬ ‫الزم در جهت اموزش و پژوهش پزشکی‪ ،‬به وزارت‬ ‫بهداشت‪ ،‬درمان و اموزش پزشکی تغییر نام داد و بخشی‬ ‫از وظایف و اختیارات وزارت فرهنگ و اموزش عالی که در‬ ‫ارتباط با امور بهداشت‪ ،‬درمان‪ ،‬اموزش و پژوهش پزشکی‬ ‫بود به وظایف و اختیارات این وزارت اضافه شد‪ .‬وزارت‬ ‫فرهنگ و اموزش عالی نیز که در اسفندماه ‪ 1357‬با‬ ‫ادغام دو وزارتخانه فرهنگ و هنر‪ ،‬و علوم و اموزش عالی‬ ‫تشکیل شده بود‪ ،‬در سال ‪ 1379‬و بر اساس قانون برنامه‬ ‫‪6‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫استمرار سیاست های اگاهانه علم‪ ،‬فناوری و نواوری در جمهوری اسالمی ایران‬ ‫تشکیل وزارت فرهنگ و اموزش عالی‬ ‫‪1359‬‬ ‫تشکیل ستاد انقالب فرهنگی‬ ‫‪1364‬‬ ‫تشکیل شورای عالی انقالب فرهنگی‬ ‫‪1381‬‬ ‫تصویب اساسنامه پارک های علم و فناوری‬ ‫‪1383‬‬ ‫تشکیل وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‬ ‫‪1384‬‬ ‫تصویب اساسنامه بنیاد ملی نخبگان‬ ‫تاسیس دانشگاه ازاد اسالمی‬ ‫تشکیل وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و‬ ‫اموزش پزشکی‬ ‫ابالغ سند چشم انداز بیست ساله‬ ‫جمهوری اسالمی ایران‬ ‫تشکیل شورای عالی علوم‪،‬‬ ‫تحقیقات و فناوری‬ ‫تشکیل معاونت علمی و فناوری‬ ‫ریاست جمهوری‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1361‬‬ ‫‪1364‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫تصویب قانون ثبت اختراعات‪ ،‬طرح های‬ ‫صنعتی و عالئم تجاری‬ ‫تصویب نقشه جامع علمی کشور‬ ‫‪1389‬‬ ‫تصویب قانون حمایت از شرکت ها و‬ ‫‪1389‬‬ ‫موسسات دانش بنیان و تجاری سازی‬ ‫‪1392‬‬ ‫ابالغ سیاست های کلی «اقتصاد مقاومتی»‬ ‫نواوری ها و اختراعات‬ ‫تصویب اساسنامه صندوق‬ ‫نواوری و شکوفایی‬ ‫ابالغ سیاست های کلی علمی و فناوری‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1357‬‬ ‫تصویب نظام نامه پیوست فناوری و توسعه‬ ‫توانمندی های داخلی‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪7‬‬ ‫مقدمه‬ ‫سوم توسعه به منظور انسجام بخشیدن به امور اجرایی و‬ ‫سیاستگذاری نظام علمی کشور‪ ،‬به وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات‬ ‫و فناوری تغییر نام داد‪.‬‬ ‫در شهریورماه ‪ 1383‬قانون اهداف‪ ،‬وظایف و تشکیالت‬ ‫وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری به تصویب مجلس شورای‬ ‫اسالمی رسید‪ ،‬که در ان تشکیل شورای عالی علوم‪،‬‬ ‫تحقیقات و فناوری با هدف ایجاد هماهنگی و یکپارچگی‬ ‫در سیاستگذاری کالن اجرایی در حوزه علوم‪ ،‬تحقیقات و‬ ‫فناوری در دستور کار قرار گرفت‪ .‬اولویت‪‎‬بندی و انتخاب‬ ‫طرح های بلند مدت‪ ،‬و بررسی و پیشنهاد منابع مالی مورد‬ ‫نیاز در حوزه های علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری از وظایف این‬ ‫شورای عالی است‪.‬‬ ‫معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز در سال‬ ‫‪ 1385‬با توجه به تاکیدات مقام معظم رهبری‪ ،‬و به منظور‬ ‫هماهنگی بیشتر بین نهادهای فعال در حوزه علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری کشور شکل گرفت‪ .‬وظیفه اصلی این معاونت‬ ‫جلب مشارکت تمامی نهادهای مرتبط در پشتیبانی‬ ‫از نواوری است‪ .‬معاونت علمی و فناوری همچنین به‬ ‫منظور بسترسازی برای توسعه فناوری های پیشرفته و‬ ‫تبدیل ایده به ثروت به ویژه در حوزه های اولویت دار‪،‬‬ ‫ستادهای توسعه فناوری را متناسب با حوزه های‬ ‫راهبردی و اولویت دار نقشه جامع علمی کشور تشکیل‬ ‫داد‪ .‬این ستادها‪ ،‬تشکیالتی فرادستگاهی هستند که به‬ ‫منظور شبکه سازی‪ ،‬هم افزایی‪ ،‬تقسیم کار ملی‪ ،‬حمایت‬ ‫از شرکت های دانش بنیان‪ ،‬حمایت از توسعه فناوری و‬ ‫تجاری سازی فناوری‪ ،‬و نیز تقویت زیرساخت های قانونی‬ ‫و نهادی ایجاد شده اند‪ .‬در حال حاضر‪ ۱۲ ،‬ستاد توسعه‬ ‫فناوری فعال هستند که عبارتند از‪:‬‬ ‫• ستاد توسعه فناوری نانو‬ ‫• ستاد توسعه فناوری اب‪ ،‬خشک سالی‪ ،‬فرسایش و‬ ‫محیط زیست‬ ‫• ستاد توسعه فناوری‏های فوتونیک‪ ،‬لیزر‪ ،‬مواد پیشرفته‬ ‫و ساخت‬ ‫حاکمیت مبانی‪،‬‬ ‫ارزش ها‪ ،‬اخالق و‬ ‫موازین اسالمی در نظام‬ ‫اموزش عالی‪ ،‬تحقیقات‬ ‫و فناوری و تحقق‬ ‫بهینه سازی عملکرد و‬ ‫دانشگاه اسالمی‬ ‫ساختار نظام اموزشی و‬ ‫تحقیقاتی کشور‬ ‫سیاست های کلی‬ ‫تقویت عزم ملی‬ ‫و افزایش درک‬ ‫اجتماعی نسبت به‬ ‫اهمیت توسعه علم‬ ‫و فناوری‬ ‫علم و فناوری‬ ‫ابالغی مقام معظم‬ ‫رهبری‬ ‫جهاد مستمر علمی با‬ ‫هدف کسب مرجعیت‬ ‫علمی و فناوری در جهان‬ ‫گسترش همکاری و‬ ‫تعامل فعال‪ ،‬سازنده و‬ ‫الهام بخش در حوزه‬ ‫علم و فناوری با سایر‬ ‫کشورها به ویژه جهان‬ ‫اسالم‬ ‫ایجاد تحول در‬ ‫ارتباط میان نظام‬ ‫اموزش عالی‪،‬‬ ‫تحقیقات و فناوری‬ ‫با سایر بخش ها‬ ‫‪8‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫• ستاد توسعه علوم و فناوری های سلول های بنیادی‬ ‫• ستاد توسعه علوم و فناوری های شناختی‬ ‫• ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب‬ ‫سنتی‬ ‫• ستاد توسعه زیست فناوری‬ ‫• ستاد توسعه فناوری های حوزه فضایی‪ ،‬حمل و نقل‬ ‫پیشرفته‬ ‫• ستاد توسعه فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان‬ ‫• ستاد توسعه فناوری های نرم وهویت ساز‬ ‫• ستاد فناوری های حوزه اقتصاد دیجیتال و‬ ‫هوشمندسازی‬ ‫• ستاد توسعه فناوری حوزه انرژی‬ ‫سیاست های جدید حمایتی‪ ،‬مثل «قانون حمایت از‬ ‫شرکت ها و موسسات دانش بنیان و تجاری سازی‬ ‫نواوری ها و اختراعات» (مصوب سال ‪ ،)1389‬و‬ ‫سازوکارهای حمایتی همچون توسعه مراکز رشد‪،‬‬ ‫پارک های علم و فناوری‪ ،‬مناطق ویژه علم و فناوری‪،‬‬ ‫صندوق های پژوهش و فناوری‪ ،‬و صندوق های‬ ‫سرمایه گذاری خطرپذیر نیز در سال های گذشته به‬ ‫پیشرفت و تکامل نظام علم ‪ ،‬فناوری و نواوری در ایران‬ ‫کمک کردند‪.‬‬ ‫قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان با‬ ‫هدف حمایت از توسعه و تجاری سازی فناوری ها توسط‬ ‫بنگاه ها‪ ،‬و کمک به تحریک نواوری فناورانه تصویب و‬ ‫ابالغ شد‪ .‬معافیت از مالیات‪ ،‬عوارض گمرکی و عوارض‬ ‫صادراتی؛ دسترسی به وام های کم بهره بلند مدت یا‬ ‫کوتاه مدت؛ اولویت دهی برای استقرار در پارک های علم‬ ‫و فناوری‪ ،‬مراکز رشد و مناطق ویژه علم و فناوری؛‬ ‫تسهیل حضور در مناقصات و خریدهای دولتی؛ و ارائه‬ ‫بیمه جهت کاهش ریسک های مرتبط با محصوالت‬ ‫نواورانه و فناورانه از جمله مهم ترین حمایت های این‬ ‫قانون هستند‪.‬‬ ‫پس از تصویب قانون‪ ،‬شناسایی این شرکت ها توسط‬ ‫کارگروهی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری‬ ‫اغاز شد‪ .‬این کارگروه عالوه بر شناسایی و ارزیابی‬ ‫شرکت ها‪ ،‬فعالیت هایی در جهت توانمندسازی و حمایت‬ ‫از انها نیز انجام می دهد‪.‬‬ ‫در سال ‪ ،۱۳۹۰‬هیئت وزیران به استناد قانون حمایت‬ ‫از شرکت ها و موسسات دانش بنیان‪« ،‬اساسنامه صندوق‬ ‫نواوری و شکوفایی» را نیز تصویب کرد و این صندوق‬ ‫با سرمایه اولیه ‪ 3‬هزار میلیارد تومان‪ ،‬فعالیت خود را‬ ‫در سال ‪ 1392‬اغاز کرد‪ .‬این صندوق تا امروز بیش‬ ‫از ‪ 1100‬میلیارد تومان تسهیالت به شرکت های‬ ‫دانش بنیان پرداخته و خدمات مختلفی را در قالب‬ ‫توانمندسازی به این شرکت ها ارائه داده است‪.‬‬ ‫امروز با تاکیدات مقام معظم رهبری‪ ،‬گذار به اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی در دستور کار حوزه ها‬ ‫و سطوح مختلف مدیریتی کشور قرار گرفته است‪.‬‬ ‫کارافرینان و بخش خصوصی نیز به میدان امده اند و‬ ‫زیست بوم نواوری و کارافرینی کشور را غنا بخشیده اند‪.‬‬ ‫گسترش اموزش عالی کشور‪ ،‬پایه ای قوی از نیروی‬ ‫انسانی تحصیلکرده فراهم کرده و به افزایش چشمگیر‬ ‫نرخ رشد خروجی های علمی کشور کمک کرده‬ ‫است‪ .‬خروجی های فناورانه نیز در طول سالیان رشد‬ ‫قابل توجهی داشته است و طبق گزارش سال گذشته‬ ‫سازمان جهانی مالکیت فکری‪ ،‬ایران به یکی از ‪20‬‬ ‫کشور برتر از نظر تعداد درخواست های پتنت مقیم‬ ‫نسبت به جمعیت کشور تبدیل شده است‪ .‬ایران در حال‬ ‫گرچه یکی از اهداف تحریم های بین المللی‬ ‫در طول سال های گذشته ایجاد موانعی‬ ‫برای توسعه علمی و فناورانه کشور بوده‬ ‫است‪ ،‬اما توان و پویایی نظام علم‪ ،‬فناوری‪،‬‬ ‫و نواوری کشور باعث شده است این حوزه‬ ‫همچنان به رشد و پیشرفت ادامه دهد و‬ ‫جامعه ایرانی را به سوی استقالل‪ ،‬اقتدار و‬ ‫ثروت افرینی سوق دهد‬ ‫‪9‬‬ ‫مقدمه‬ ‫توسعه‬ ‫دستاوردهایعلم‪،‬‬ ‫فناوری و نواوری‬ ‫زیرساخت ها و‬ ‫منابع علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری‬ ‫حوزه علم‬ ‫نیروی انسانی‬ ‫حوزه فناوری‬ ‫زیرساخت ها‬ ‫حوزه نواوری‬ ‫منابع مالی‬ ‫نهاد ها و قوانین علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫حاضر در فناوری های نو و پیشرفته مثل نانوفناوری‪،‬‬ ‫زیست فناوری‪ ،‬و هوافضا یکی از کشورهای پیشرو‬ ‫جهان محسوب می شود‪ .‬جمهوری اسالمی ایران‬ ‫همچنین بزرگ ترین زیست بوم استارتاپی منطقه را‬ ‫دارد و با بیش از ‪ 4‬هزار شرکت دانش بنیان‪ ،‬سهم‬ ‫محصوالت دانش بنیان را از تولید و صادرات کشور به‬ ‫میزان قابل توجهی بهبود بخشیده است‪ .‬گرچه یکی از‬ ‫اهداف تحریم های بین المللی در طول سال های گذشته‬ ‫ایجاد موانعی برای توسعه علمی و فناورانه کشور بوده‬ ‫است‪ ،‬اما توان و پویایی نظام علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و نواوری‬ ‫کشور باعث شده است این حوزه همچنان به رشد و‬ ‫پیشرفت ادامه دهد و جامعه ایرانی را به سوی استقالل‪،‬‬ ‫اقتدار و ثروت افرینی سوق دهد‪.‬‬ ‫***‬ ‫گزارش حاضر سعی شده است مروری اجمالی بر‬ ‫در‬ ‫ِ‬ ‫مهم ترین تالش ها و دستاوردهای جمهوری اسالمی‬ ‫ایران در حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری در چهار دهه‬ ‫اخیر ارائه شود‪.‬‬ ‫در فصل اول گزارش‪ ،‬روند توسعه زیرساخت ها و منابع‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری در سال های پس از پیروزی‬ ‫انقالب اسالمی بررسی می شود‪ .‬روند تحوالت در حوزه‬ ‫منابع مالی‪ ،‬منابع انسانی‪ ،‬و زیرساخت های علم ‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری در چهل سال گذشته در این فصل مرور‬ ‫می شوند‪.‬‬ ‫فصل دوم گزارش دستاورد های نظام علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و‬ ‫نواوری در سال های گذشته و حال حاضر را به تصویر‬ ‫می کشد‪ .‬این فصل به دستاوردهای جمهوری اسالمی‬ ‫ایران در انتشارات علمی‪ ،‬توسعه فناوری‪ ،‬و نیز اقتصاد‬ ‫دانش بنیان می پردازد‪.‬‬ ‫در نهایت‪ ،‬فصل سوم گزارش نگاهی است به مسیر‬ ‫پیش روی جمهوری اسالمی ایران در حوزه علم‪،‬‬ ‫ِ‬ ‫فناوری‪ ،‬و نواوری و تصویر الهام بخشی که با توجه به‬ ‫پیشرفت های اخیر‪ ،‬می توان از ان انتظار داشت‪.‬‬ ‫فص‬ ‫ل اول‬ ‫توسعه زریساخت اه و منابع علم‪،‬‬ ‫فناوری و نواوری‬ ‫‪13‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫ظرفیت ها و توانمندی های نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫جمهوری اسالمی ایران در طول چهل سال گذشته‪ ،‬به‬ ‫واسطه سرمایه گذاری ها و ایجاد نهادها و زیرساخت های‬ ‫الزم پیوسته ارتقا یافته است‪ .‬سیاست های علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری در این چهار دهه‪ ،‬بسته به اولویت های هر دوره‬ ‫زمانی‪ ،‬حلقه های مختلف زنجیره «ایده تا بازار» را مورد‬ ‫توجه قرار داده اند و بدین ترتیب نظام علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری به تدریج تکامل یافته و امروز بستری برای اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و اقتصاد مقاومتی فراهم ساخته است‪ .‬این نظام‬ ‫مانند بنای محکمی است که ارکان و اجزای مختلف ان با‬ ‫تالش های مستمر نیروهای توانمند و متعهد‪ ،‬کنار هم قرار‬ ‫گرفته تا امروز تصویری بزرگ از یک نظام پویا‪ ،‬درون زا‪ ،‬و‬ ‫مولد‪ ،‬همسو با چشم انداز بیست ساله کشور را بسازد‪.‬‬ ‫یکی از رویکردهای اصلی کشور برای تقویت نظام علمی‬ ‫و فناورانه در راستای جنبش نرم افزاری و تولید علم‪،‬‬ ‫گسترش اموزش عالی بوده است‪ .‬تعداد و تنوع دانشگاه ها و‬ ‫موسسات اموزش عالی در طول سال های گذشته به میزان‬ ‫قابل توجهی افزایش یافته‪ ،‬به طوری که در سال ‪۱۳۹۶‬‬ ‫بیش از ‪ ۲۷۰۰‬مرکز اموزش عالی شامل دانشگاه های‬ ‫وابسته به وزارت علوم و وزارت بهداشت‪ ،‬دانشگاه های‬ ‫پیام نور‪ ،‬دانشگاه های علمی کاربردی‪ ،‬دانشگاه های فنی و‬ ‫حرفه ای‪ ،‬واحدهای دانشگاه فرهنگیان‪ ،‬واحدهای دانشگاه ‬ ‫ازاد و دیگر مراکز غیردولتی در کشور وجود داشته است‪ .‬در‬ ‫نتیجه ی توسعه و گسترش زیرساخت های اموزشی‪ ،‬نیروی‬ ‫انسانی تحصیلکرده که یکی از نهاده های اصلی نظام علم‪،‬‬ ‫فناوری و نواوری به شمار می رود‪ ،‬به یکی از نقاط قوت‬ ‫کشور تبدیل شده است‪ .‬در دو دهه گذشته تعداد دانشجویان‬ ‫مشغول به تحصیل در مراکز اموزش عالی کشور‪ ،‬تقریب ًا ‪6‬‬ ‫برابر شده است‪ .‬نکته قابل توجه اینکه بیش از ‪ ۲۰‬درصد‬ ‫دانشجویان در سال ‪ ۱۳۹6-۹7‬در مقاطع تحصیالت‬ ‫تکمیلی تحصیل می کنند‪.‬‬ ‫سیاست های علم‪ ،‬فناوری و نواوری در این‬ ‫چهار دهه‪ ،‬بسته به اولویت های هر دوره‬ ‫زمانی‪ ،‬حلقه های مختلف زنجیره «ایده تا بازار»‬ ‫را مورد توجه قرار داده اند و بدین ترتیب نظام‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری به تدریج تکامل یافته‬ ‫و امروز بستری برای اقتصاد دانش بنیان و‬ ‫اقتصاد مقاومتی فراهم ساخته است‬ ‫از دغدغه های کلیدی در حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪،‬‬ ‫اتصال نیروی انسانی تحصیلکرده به صنعت‪ ،‬و بهره گیری‬ ‫از توان و تخصص انها در حل مسائل کشور و تمرکز بر‬ ‫اولویت هاست‪ .‬گسترش پارک های علم و فناوری و مراکز‬ ‫رشد واحدهای فناور که عموم ًا در جوار دانشگاه ها قرار‬ ‫دارند‪ ،‬یکی از مهم ترین اقدامات دهه های اخیر در توسعه‬ ‫اقتصاد دانش بنیان به منظور تسهیل ایجاد کسب وکارهای‬ ‫فناورانه و نواورانه بوده است‪ .‬عالوه بر این و با توجه به‬ ‫رویکرد نقش افرینی مشارکتی‪ ،‬صاحبان صنایع و فعاالن‬ ‫بخش خصوصی نیز با تاسیس شتابدهنده ها و صندوق های‬ ‫سرمایه گذاری خطرپذیر نقش خود را در توسعه زیست بوم‬ ‫نواوری کشور ایفا کرده اند‪ .‬حرکت از سمت زیرساخت های‬ ‫توسعه علمی به سمت زیرساخت های توسعه کسب وکار و‬ ‫زیست بوم نوین کارافرینی فناورانه‪ ،‬و همچنین حرکت به‬ ‫‪14‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫سوی نقش افرینی بازیگران بخش خصوصی نشان از بلوغ‬ ‫نهادها و سیاست های این حوزه در سال های اخیر دارد‪.‬‬ ‫منابع مالی مورد نیاز برای توسعه فناوری و نواوری یکی‬ ‫دیگر از نهاده های مهم حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری است‬ ‫که به ویژه پس از تصویب قانون برنامه سوم توسعه و تاسیس‬ ‫صندوق های پژوهش و فناوری‪ ،‬به طور تخصصی بدان‬ ‫پرداخته شده است‪ .‬شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر‬ ‫خصوصی نیز بازیگر دیگری هستند که در سال های اخیر‬ ‫در زیست بوم نواوری کشور به ایفای نقش مشغول شده اند‬ ‫و توانسته اند در سال ‪ ،1396‬قریب به ‪ ۳۰۰۰‬میلیارد ریال‬ ‫در شرکت های فناور و نواور سرمایه گذاری کنند‪ .‬صندوق‬ ‫نواوری و شکوفایی نیز که در سال ‪ 1392‬تاسیس شد‪،‬‬ ‫در مجموع بیش از ‪ ۱۱۰۰۰‬میلیارد ریال تسهیالت به‬ ‫طرح های دانش بنیان اعطا کرده است‪.‬‬ ‫حرکت از سمت زیرساخت های توسعه علمی‬ ‫به سمت زیرساخت های توسعه کسب وکار و‬ ‫زیست بومنوینکارافرینیفناورانه‪،‬وهمچنین‬ ‫حرکت به سوی نقش افرینی بازیگران بخش‬ ‫خصوصی نشان از بلوغ نهادها و سیاست های این‬ ‫حوزه در سال های اخیر دارد‬ ‫این فصل از گزارش‪ ،‬به روندهای توسعه زیرساخت هاو‬ ‫منابع نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری ایران در سال های پس‬ ‫از انقالب تا امروز می پردازد‪ .‬روندهای منابع انسانی‪ ،‬منابع‬ ‫مالی‪ ،‬و ایجاد زیرساخت ها در این فصل به تفصیل مورد‬ ‫بررسی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫دانش اموختگان‬ ‫نیرویانسانی‬ ‫دانشجویانتحصیالتتکمیلی‬ ‫اموزشگران‬ ‫مراکز اموزش عالی‬ ‫پژوهشکده ها و پژوهشگاه ها‬ ‫شبکه ازمایشگاه های علمی‬ ‫زیرساخت ها و‬ ‫منابع علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫زیرساخت ها‬ ‫نواوری‬ ‫انجمن ها و قطب های علمی‬ ‫مراکز رشد واحدهای فناور‬ ‫مراکز نواوری و شتابدهنده ها‬ ‫پارک های علم و فناوری‬ ‫مناطق ویژ ه علم و فناوری‬ ‫بودجه های پژوهشی‬ ‫منابعمالی‬ ‫تسهیالت صندوق های پژوهش و فناوری‬ ‫سرمایه گذاری خطرپذیر‬ ‫تسهیالت صندوق نواوری و شکوفایی‬ ‫‪15‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .1-1‬نیروی انسانی‪ ،‬ظرفیتی بی نظیر در علم‪،‬‬ ‫فناوری و نواوری کشور‬ ‫نقطه امید اصلی کشور جوانان تحصیلکرده و‬ ‫فرزانه‪ ،‬بخصوص انوقتی که این فرزانگی با تعهد‬ ‫واحساسمسئولیتهمراهباشد‪،‬هستند‬ ‫چشم انداز بیست ساله کشور بر «سهم برتر منابع انسانی‬ ‫و سرمای ه اجتماعی در تولید ملی» تاکید می کند‪ .‬منابع‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رهبر معظم انقالب اسالمی‬ ‫انسانی یکی از مهم ترین نهاده های علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫است که می تواند پیشران توسعه اقتصاد دانش بنیان باشد‪.‬‬ ‫در سال های اخیر‪ ،‬ظرفیت قابل توجه نیروی انسانی در سال تحصیلی ‪ 1396-97‬حدود ‪ 54‬درصد دانشجویان‬ ‫تحصیلکرده و متخصص در حوزه های مختلف در کشور‪ ،‬در موسسات اموزش عالی دولتی و ‪ 46‬درصد انها در‬ ‫توجه نهادهای بین المللی نیز را به خود جلب کرده است‪ .‬موسسات غیر دولتی تحصیل می کنند‪ .‬از میان بیش از ‪3‬‬ ‫بر اساس گزارش های بین المللی مانند شاخص جهانی میلیون و ‪ 600‬هزار نفر دانشجو در این سال‪ 22 ،‬درصد‬ ‫نواوری‪ ،‬شاخص های مربوط به منابع انسانی (مانند تعداد انها در مقاطع تحصیالت تکمیلی مشغول به تحصیل اند‪.‬‬ ‫ثبت نام شوندگان و دانش اموختگان اموزش عالی‪ ،‬تعداد همچنین ‪ 46/6‬درصد انها زن و ‪ 53/4‬درصد مرد هستند‪.‬‬ ‫دانش اموختگان مهندسی و علوم پایه و ‪ )...‬همواره از در سال های پس از انقالب اسالمی‪ ،‬با افزایش عدالت‬ ‫نقاط قوت ایران بوده است‪ .‬طبق گزارش شاخص توسعه جنسیتی در تحصیل‪ ،‬نرخ باسوادی زنان افزایش یافته و‬ ‫سرمایه انسانی مجمع جهانی اقتصاد در سال ‪ ،2015‬ایران فاصله ان با نرخ باسوادی مردان به طور پیوسته کاهش‬ ‫با نرخ ساالنه بیش از ‪ 233‬هزار دانش اموخته در رشته های یافته است‪ ،‬و این روند با ترکیب جنسیتی تقریب ًا برابر در‬ ‫مهندسی‪ ،‬رتبه سوم جهان را پس از روسیه و امریکا دارد‪ ،‬و اموزش عالی نیز ادامه یافته است‪ .‬نمودار ‪ 1‬نرخ باسوادی‬ ‫باالتر از کشورهایی چون ژاپن و کره جنوبی قرار گرفته است‪ .‬جمعیت ‪ 6‬سال به باالی کشور را در فاصله سال های‬ ‫طبق امار موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی‪ 1335 ،‬و ‪ 1395‬نشان می دهد‪.‬‬ ‫دستیابی به رتبه سوم جهان‬ ‫در تعداد دانش اموختگان‬ ‫رشته های مهندسی (ساالنه‬ ‫بیش از ‪ 233‬هزار نفر)‬ ‫افزایش بیش از ‪26‬‬ ‫برابری ظرفیت اموزش‬ ‫عالی کشور (از حدود ‪175‬‬ ‫هزار دانشجو در سال ‪57‬‬ ‫افزایش بیش از ‪ 11‬برابری‬ ‫تعداد دانشگاه ها و مراکز‬ ‫اموزش عالی (از ‪223‬‬ ‫دانشگاه و مرکز اموزش‬ ‫عالی در سال ‪ 57‬به ‪2746‬‬ ‫دانشگاه و مرکز اموزش‬ ‫عالی در سال ‪)96‬‬ ‫توسعه اموزش عالی و رشد‬ ‫نیروی انسانی تحصیلکرده‬ ‫در ‪ 40‬سال گذشته‬ ‫افزایش بیش از ‪ 14‬برابری‬ ‫تعداد اعضای هیئت علمی‬ ‫تمام وقت (از حدود ‪ 5600‬نفر در‬ ‫سال ‪ 1357‬به بیش از ‪ 85‬هزار‬ ‫نفر در سال ‪)1397‬‬ ‫به بیش از ‪ 4.8‬میلیون‬ ‫دانشجو در سال ‪)94‬‬ ‫‪16‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪85+12+81294360+8526+59+6747148+08051+8+51+8489+‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪88% %‬‬ ‫‪84%‬‬ ‫‪85%88%‬‬ ‫‪81%‬‬ ‫‪89%‬‬ ‫‪85%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪85%‬‬ ‫‪80%‬‬ ‫‪74%‬‬ ‫‪81%‬‬ ‫‪74%‬‬ ‫‪67%‬‬ ‫‪71%‬‬ ‫‪62%‬‬ ‫‪52%‬‬ ‫‪59%‬‬ ‫‪48%‬‬ ‫‪36%‬‬ ‫‪40%‬‬ ‫‪29%‬‬ ‫‪18%‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‪15%‬‬ ‫‪8%‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1375‬‬ ‫‪1370‬‬ ‫‪1365‬‬ ‫‪1355‬‬ ‫‪1345‬‬ ‫‪1335‬‬ ‫زن‬ ‫زن و مرد‬ ‫مرد‬ ‫نمودار ‪ .1‬میزان باسوادی جمعیت ‪ 6‬ساله و بیشتر کشور از سال ‪ 1335‬تا ‪( 1395‬مرجع‪ :‬مرکز ملی امار)‬ ‫‪ .1-1-1‬اموزش عالی‪ ،‬زیربنای توسعه اقتصادی‬ ‫و اجتماعی کشور‬ ‫گسترش مراکز اموزش عالی‪ ،‬زمینه ساز تربیت نیروی‬ ‫انسانی متخصص برای پیش برد فعالیت های علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری است‪ .‬برای پاسخ به نیازهای متفاوت صنایع و‬ ‫بخش های مختلف کسب وکار و نیز به منظور برقراری‬ ‫عدالت اموزشی بین مناطق مختلف کشور‪ ،‬تعداد و‬ ‫گستره دانشگاه ها در کشور در دهه های گذشته رشد قابل‬ ‫توجهی داشته و از ‪ 223‬دانشگاه و مرکز اموزش عالی‬ ‫در سال ‪ 1357‬به ‪ 2746‬دانشگاه و مرکز اموزش عالی‬ ‫در سال ‪ 1396‬رسیده است‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬بر اساس‬ ‫تقسیم بندی موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی‪،‬‬ ‫دانشگاه های کشور از نظر نوع وابستگی در ‪ ۹‬دسته جای‬ ‫‪ .۱‬دانشگاه های وابسته به وزارت علوم‪،‬‬ ‫می گیرند‪:‬‬ ‫تحقیقات و فناوری؛ ‪ .۲‬دانشگاه پیام نور؛ ‪ .۳‬دانشگاه‬ ‫جامع علمی کاربردی؛ ‪ .۴‬دانشگاه فنی حرفه ای؛ ‪ .۵‬دانشگاه‬ ‫فرهنگیان؛ ‪ .۶‬دانشگاه های وابسته به وزارت بهداشت‪،‬‬ ‫درمان و اموزش پزشکی؛ ‪ .۷‬موسسات اموزش عالی‬ ‫جدول ‪ .1‬تعداد دانشگاه های کشور به تفکیک نوع وابستگی‬ ‫در سال تحصیلی ‪( ۱۳۹۵-۹۶‬منبع‪ :‬موسسه پژوهش و‬ ‫برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫نوعدانشگاه ها‬ ‫تعداد‬ ‫وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‬ ‫‪141‬‬ ‫دانشگاه پیام نور‬ ‫‪466‬‬ ‫دانشگاه جامع علمی کاربردی‬ ‫‪953‬‬ ‫دانشگاه فنی و حرفه ای‬ ‫‪170‬‬ ‫دانشگاه فرهنگیان‬ ‫‪97‬‬ ‫سایر دستگاه های اجرایی‬ ‫‪34‬‬ ‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و اموزش پزشکی‬ ‫‪61‬‬ ‫ موسسات اموزش عالی غیردولتی‪-‬غیرانتفاعی‬ ‫‪309‬‬ ‫دانشگاه ازاد اسالمی‬ ‫‪515‬‬ ‫جمع‬ ‫‪2746‬‬ ‫‪17‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫غیردولتی‪ -‬غیرانتفاعی؛ ‪ .۸‬دانشگاه ازاد؛ ‪ .۹‬دانشگاه های‬ ‫وابسته به سایر دستگاه های اجرایی‪ .‬تعداد هر یک از این‬ ‫دانشگاه ها در سال تحصیلی ‪ ۱۳۹۵-۹۶‬در جدول ‪ 1‬امده‬ ‫است‪.‬‬ ‫نمودار ‪ 2‬روند رشد تعداد مراکز و موسسات اموزش عالی‬ ‫را در قریب به سه دهه گذشته نشان می دهد‪ .‬در ابتدای‬ ‫دهه ‪ 70‬مجموع ًا ‪ 232‬مرکز و موسسه اموزش عالی در‬ ‫کشور وجود داشت‪ .‬این رقم در ابتدای دهه ‪ 80‬به ‪ ،610‬و‬ ‫ابتدای دهه ‪ 90‬به ‪ 2342‬مرکز رسید‪ .‬این بدان معناست که‬ ‫تعداد مراکز و موسسات اموزش عالی کشور در فاصله ای ‪20‬‬ ‫ساله‪ ،‬تقریب ًا ‪ 10‬برابر شده است‪.‬‬ ‫باید این نکته را مدنظر قرار داد که توسعه مراکز اموزش‬ ‫عالی در کشور‪ ،‬تنها توسعه ک ّمی نبوده است و در‬ ‫رتبه بندی های بین المللی دانشگاه ها در جهان‪ ،‬دانشگاه های‬ ‫ب کرده اند‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬بر‬ ‫ایرانی رتبه های شایسته ای کس ‬ ‫اساس پایگاه رتبه بندی تایمز‪ ،‬یکی از معتبرترین نظام های‬ ‫رتبه بندی بین المللی دانشگاه های جهان‪ 29 ،‬دانشگاه ایرانی‬ ‫در میان دانشگاه های برتر جهان حضور دارند‪ .‬دانشگاه های‬ ‫صنعتی نوشیروانی بابل‪ ،‬صنعتی امیرکبیر‪ ،‬کاشان‪ ،‬علم و‬ ‫صنعت ایران‪ ،‬صنعتی اصفهان‪ ،‬علوم پزشکی مشهد‪ ،‬صنعتی‬ ‫شریف‪ ،‬صنعتی شیراز‪ ،‬تبریز‪ ،‬و تهران ‪ 10‬دانشگاه برتر ملی‬ ‫از میان این ‪ 29‬دانشگاه هستند‪ .‬این رتبه بندی جهانی‪،‬‬ ‫موسسات اموزشی را در ‪ 5‬حوزه اموزش‪ ،‬چشم انداز جهانی‪،‬‬ ‫پژوهش‪ ،‬استنادها‪ ،‬و درامدهای صنعتی ارزیابی می کند‪.‬‬ ‫تعداد دانشگاه های ایرانی در این رتبه در سال ‪ 2019‬نسبت‬ ‫به سال گذشته‪ 60 ،‬درصد افزایش داشته است‪ .‬همچنین‬ ‫ایران در سال ‪ ،2019‬رتبه اول کشورهای اسالمی را کسب‬ ‫کرده است‪.‬‬ ‫‪3.000‬‬ ‫‪2.500‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪1.500‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪5.000‬‬ ‫‪1395-96‬‬ ‫‪1390-91‬‬ ‫‪1380-81‬‬ ‫‪1370-71‬‬ ‫وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‬ ‫دانشگاه پیام نور‬ ‫دانشگاه فنی و حرفه ای‬ ‫دانشگاه جامع علمی کاربردی‬ ‫سایر داستگاه های اجرایی‬ ‫وزارت اموزش و پرورش‪ /‬دانشگاه فرهنگیان‬ ‫دانشگاه ازاد اسالمی‬ ‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و اموزش پزشکی‬ ‫‪0‬‬ ‫ موسسات اموزشی عالی غیردولتی ‪ -‬غیرانتفاعی‬ ‫نمودار ‪ .2‬رشد تعداد مراکز و موسسات اموزش عالی به تفکیک نوع دستگاه اجرایی (منبع‪ :‬موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫‪18‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .2-1-1‬افزایش چشمگیر نیروی انسانی‬ ‫دانش اموختهکشور‬ ‫از دستاوردهای نظام اموزشی پس از انقالب می توان‬ ‫به افزایش قابل توجه تعداد دانشجویان مقاطع مختلف‬ ‫تحصیلی اشاره کرد‪ .‬در استانه پیروزی انقالب اسالمی‪،‬‬ ‫تنها ‪175‬هزار دانشجو در کشور تحصیل می کردند‪ .‬در‬ ‫دوران پس از انقالب فرهنگی‪ ،‬ارتقای ک ّمی و کیفی‬ ‫اموزش عالی به منظور تربیت نیروی انسانی تحصیلکرده‬ ‫الزم برای توسعه کشور همواره یکی از اولویت های‬ ‫سیاستگذاران بوده است‪ .‬در کنار توسعه دانشگاه های‬ ‫سراسری‪ ،‬تاسیس دانشگاه ازاد اسالمی در سال ‪1361‬‬ ‫و گسترش ان در سراسر کشور‪ ،‬ضمن کمک به برقراری‬ ‫نسبی عدالت اموزشی‪ ،‬سهم زیادی در رشد و گسترش‬ ‫نظام اموزش عالی کشور داشت‪ .‬نمودار ‪ ،3‬روند رشد تعداد‬ ‫دانشجویان کشور را از سال تحصیلی ‪ ۱۳۷۳-۷۴‬تا سال‬ ‫تحصیلی ‪ ۱۳۹6-۹7‬نشان می دهد‪.‬‬ ‫همانگونه که در نمودار مشاهده می شود‪ ،‬بیشترین نرخ رشد‬ ‫تعداد دانشجویان مربوط به سال های ‪ 1385‬تا ‪ 1388‬است‪.‬‬ ‫در این دوره سه ساله تعداد دانشجویان ‪ 2/2‬برابر شده است‪.‬‬ ‫اما کاهش نرخ رشد تعداد دانشجویان در سال های اخیر به‬ ‫دلیل روندهای جمعیت شناختی اتفاق افتاده است‪ .‬نرخ رشد‬ ‫جمعیت در دهه ‪ 60‬افزایش‪ ،‬و پس از ان کاهش یافت‪.‬‬ ‫بنابراین با فارغ التحصیلی متولدین دهه ‪ 60‬از مقاطع اموزش‬ ‫عالی‪ ،‬تعداد دانشجویان نیز به تدریج کاهش یافته است‪.‬‬ ‫‪ .3-1-1‬دستیابی به عدالت جنسیتی در اموزش‬ ‫عالی‬ ‫دستیابی به عدالت جنسیتی در اموزش‪ ،‬به عنوان یکی از‬ ‫مظاهر عدالت اجتماعی‪ ،‬از دستاوردهای مهم نظام اموزش‬ ‫و اموزش عالی کشور در سال های پس از انقالب اسالمی‬ ‫بوده است‪ .‬به طور میانگین طی سال های ‪ ۱۳۷۳‬تا ‪۱۳۹۶‬‬ ‫سهم زنان از اموزش عالی‪ ۴۸ ،‬درصد بوده است (نمودار‬ ‫‪ .)4‬دانشجویان زن همچنین سهم باالیی در تحصیالت‬ ‫تکمیلی دارند‪ .‬در سال تحصیلی ‪ 1395-96‬بیش از ‪ 46‬درصد‬ ‫دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و نیز دکترای تخصصی‬ ‫و حرفه ای را زنان تشکیل داده اند‪ .‬زنان ایرانی امروز پذیرای‬ ‫نقشی فعال در عرصه علم و فناوری ملی و بین المللی هستند‪.‬‬ ‫مریم میرزاخانی تنها نمونه ای از جامعه بانوان دانش اموخته‬ ‫‪3.616.114‬‬ ‫‪4,073,827‬‬ ‫‪4,348,383‬‬ ‫‪4,811,581‬‬ ‫‪4,685,386‬‬ ‫‪4,367,901‬‬ ‫‪4,404,614‬‬ ‫‪4,117,208‬‬ ‫‪3,790,859‬‬ ‫‪3,349,741‬‬ ‫‪2,089,283‬‬ ‫‪1,538,874‬‬ ‫‪1,191,048‬‬ ‫‪1396-97‬‬ ‫‪1395-96‬‬ ‫‪1394-95‬‬ ‫‪1393-94‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪1391-92‬‬ ‫‪1390-91‬‬ ‫‪1389-90‬‬ ‫‪1388-89‬‬ ‫‪1387-88‬‬ ‫‪1386-87‬‬ ‫‪1385-86‬‬ ‫‪1383-84‬‬ ‫‪1382-83‬‬ ‫‪1381-82‬‬ ‫‪1380-81‬‬ ‫‪1379-80‬‬ ‫‪1378-79‬‬ ‫‪1377-78‬‬ ‫‪1376-77‬‬ ‫‪1375-76‬‬ ‫‪1374-75‬‬ ‫‪1384-85‬‬ ‫‪1,018,980‬‬ ‫‪923,912‬‬ ‫‪809,567‬‬ ‫‪759,870‬‬ ‫‪733,519‬‬ ‫‪678,652‬‬ ‫‪638,913‬‬ ‫‪625.380‬‬ ‫‪579.070‬‬ ‫‪526.621‬‬ ‫‪478.455‬‬ ‫‪1373-74‬‬ ‫نمودار ‪ .3‬روند رشد تعداد دانشجویان شاغل به تحصیل در مراکز اموزش عالی کشور (منبع‪ :‬موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫‪+076+4+6485+63+50+9474+654+21+4905+0+523+545+435‬‬ ‫‪+03+6345+24+74+05135+45+85+9105+50+8474+6+64+6474‬‬ ‫‪19‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪53/4%‬‬ ‫‪46/6%‬‬ ‫‪1396-97‬‬ ‫‪1395-96‬‬ ‫‪53/9%‬‬ ‫‪53/9%‬‬ ‫‪46/1%‬‬ ‫‪46/1%‬‬ ‫‪1394-95‬‬ ‫‪54/1%‬‬ ‫‪45/9%‬‬ ‫‪1393-94‬‬ ‫‪52/7%‬‬ ‫‪47/3%‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪51/8%‬‬ ‫‪48/2%‬‬ ‫‪1391-92‬‬ ‫‪1390-91‬‬ ‫‪1389-90‬‬ ‫‪50/2%‬‬ ‫‪49/8%‬‬ ‫‪49/5%‬‬ ‫‪49/5%‬‬ ‫‪1388-89‬‬ ‫‪50/5%‬‬ ‫‪50/5%‬‬ ‫‪49%‬‬ ‫‪1386-87‬‬ ‫‪51%‬‬ ‫‪58/8%‬‬ ‫‪57/8%‬‬ ‫‪1385-86‬‬ ‫‪1387-88‬‬ ‫‪41/2%‬‬ ‫‪42/2%‬‬ ‫‪44/9%‬‬ ‫‪55/1%‬‬ ‫‪1384-85‬‬ ‫‪46/1%‬‬ ‫‪53/9%‬‬ ‫‪1383-84‬‬ ‫‪46/7%‬‬ ‫‪53/3%‬‬ ‫‪1382-83‬‬ ‫‪49%‬‬ ‫‪51%‬‬ ‫‪50/2%‬‬ ‫‪49/8%‬‬ ‫‪1381-82‬‬ ‫‪1380-81‬‬ ‫‪1379-80‬‬ ‫‪55/9%‬‬ ‫‪52/8%‬‬ ‫‪47/2%‬‬ ‫‪44/1%‬‬ ‫‪1378-79‬‬ ‫‪58/1%‬‬ ‫‪41/9%‬‬ ‫‪1377-78‬‬ ‫‪45/8%‬‬ ‫‪54/2%‬‬ ‫‪1375-76‬‬ ‫‪1376-77‬‬ ‫‪36/1%‬‬ ‫‪32/6%‬‬ ‫‪1374-75‬‬ ‫‪63/9%‬‬ ‫‪67/4%‬‬ ‫‪69/6%‬‬ ‫‪30/4%‬‬ ‫درصد دانشجویان مرد‬ ‫‪1373-74‬‬ ‫درصد دانشجویان زن‬ ‫نمودار ‪ .4‬روند تغییرات نسبت جنسیتی دانشجویان شاغل به تحصیل در مراکز اموزش عالی کشور‬ ‫(منبع‪ :‬موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫افزایش قابل توجهی داشته است‪ .‬گرچه در سال تحصیلی‬ ‫‪ 1367-68‬زنان تنها ‪ 4/3‬درصد دانشجویان فنی مهندسی‬ ‫را تشکیل می دادند‪ ،‬این رقم در سال ‪ 1395-96‬به ‪23/1‬‬ ‫درصد رسیده است که فاصله چندانی با میانگین کشورهای‬ ‫پیشرفته ندارد‪ .‬همچنین نسبت زنان شاغل به تحصیل در‬ ‫علوم پایه در ‪ 30‬سال گذشته‪ ،‬تقریب ًا دوبرابر شده است‪.‬‬ ‫کشور است که به عنوان تنها زن برنده مدال فیلدز‪ ،‬توانست‬ ‫توانمندی های زنان ایرانی را در عرصه های علم و پژوهش‬ ‫نشان دهد و تحسین جهانیان را برانگیزد‪ .‬بررسی روند نسبت‬ ‫جمعیت دانشجویان زن به کل دانشجویان در سه دهه اخیر‬ ‫نشان می دهد در طول این مدت‪ ،‬نسبت زنان شاغل به‬ ‫تحصیل در رشته های مختلف تحصیلی در همه حوزه ها‬ ‫‪+‬‬ ‫‪46+‬‬ ‫‪35+‬‬ ‫‪07+‬‬ ‫‪42+‬‬ ‫‪3575‬‬ ‫سال تحصیلی ‪1395-96‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪34+‬‬ ‫‪4+‬‬ ‫‪8+‬‬ ‫‪35+‬‬ ‫‪3942‬‬ ‫نمودار ‪ .5‬نسبت دانشجویان زن به کل دانشجویان‬ ‫(منبع‪ :‬مرکز ملی امار)‬ ‫‪63/5%‬‬ ‫سال تحصیلی ‪1367-68‬‬ ‫‪42/5%‬‬ ‫پزشکی‬ ‫‪38/8%‬‬ ‫علوم انسانی‬ ‫‪52/2%‬‬ ‫‪69/3%‬‬ ‫علوم پایه‬ ‫‪23/1%‬‬ ‫‪52/5%‬‬ ‫‪57/5%‬‬ ‫فنی مهندسی‬ ‫کشاورزی و دامپزشکی‬ ‫هنر‬ ‫‪35/1%‬‬ ‫‪4/3%‬‬ ‫‪2/2%‬‬ ‫‪34/0%‬‬ ‫‪+6+6+6+6+6 7+80241‬‬ ‫‪20‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .4-1-1‬دانشجویان تحصیالت تکمیلی‪ :‬پیشران‬ ‫پژوهش و نواوری کشور‬ ‫ارتقای تحصیالت تکمیلی عالوه بر گسترش اموزش‬ ‫نیروی انسانی‪ ،‬در ارتقای پژوهش ها نیز سهم بسزایی‬ ‫دارد‪ ،‬و با تربیت نیروی انسانی متخصص برای فعالیت های‬ ‫دانش بنیان‪ ،‬نقش مهمی در توسعه اقتصاد دانش بنیان ایفا‬ ‫می کند‪ .‬با توسعه نظام اموزش عالی کشور‪ ،‬از ابتدای‬ ‫دهه ‪ 90‬نسبت دانشجویان تحصیالت تکمیلی به کل‬ ‫دانشجویان کشور روندی صعودی داشته است (نمودار ‪.)6‬‬ ‫در سال تحصیلی ‪ ،۱۳۹6-۹7‬بیش از ‪ 800‬هزار دانشجو‬ ‫در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی و حرفه ای‬ ‫در مراکز اموزش عالی کشور مشغول به تحصیل هستند‬ ‫که این رقم بیش از یک پنجم کل دانشجویان را شامل‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫افزایش تعداد دانش اموختگان تحصیالت تکمیلی موجب‬ ‫بهبود مهارت های نیروی کار در بنگاه ها‪ ،‬دانشگاه ها و‬ ‫مراکز تحقیقاتی و نیز منجر به افزایش ظرفیت تحقیقاتی‬ ‫کشور می شود‪.‬‬ ‫‪22%‬‬ ‫‪22/2%‬‬ ‫‪1396-97‬‬ ‫‪1395-96‬‬ ‫‪20/5%‬‬ ‫‪17%‬‬ ‫‪13/9%‬‬ ‫‪11/8%‬‬ ‫‪10/3%‬‬ ‫‪1394-95‬‬ ‫‪1393-94‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪1391-92‬‬ ‫‪1389-90‬‬ ‫‪1390-91‬‬ ‫‪8%‬‬ ‫‪7/2%‬‬ ‫‪1388-89‬‬ ‫‪6/4%‬‬ ‫‪1386-87‬‬ ‫‪1385-86‬‬ ‫‪1384-85‬‬ ‫‪1383-84‬‬ ‫‪1382-83‬‬ ‫‪1381-82‬‬ ‫‪1380-81‬‬ ‫‪1379-80‬‬ ‫‪1378-79‬‬ ‫‪1377-78‬‬ ‫‪1376-77‬‬ ‫‪1387-88‬‬ ‫‪5/6%‬‬ ‫‪6/1%‬‬ ‫‪6/2%‬‬ ‫‪6/3%‬‬ ‫‪6/1%‬‬ ‫‪6/4%‬‬ ‫‪6/2%‬‬ ‫‪5/9%‬‬ ‫‪6%‬‬ ‫‪5/8%‬‬ ‫‪6/1%‬‬ ‫‪6/1%‬‬ ‫‪1374-75‬‬ ‫‪1375-76‬‬ ‫‪6/3%‬‬ ‫‪6/1%‬‬ ‫‪1373-74‬‬ ‫نمودار ‪ .6‬نسبت تعداد دانشجویان تحصیالت تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی) به کل دانشجویان کشور‬ ‫(منبع‪ :‬موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫جدول ‪ .2‬رشد چشمگیر تعداد دانشجویان در مقاطع مختلف تحصیلی پس از پیروزی انقالب اسالمی‬ ‫سال‬ ‫تعداد کل دانشجویان‬ ‫تعداد دانشجویان مقطع کاردانی‬ ‫تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی‬ ‫تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد‬ ‫تعداد دانشجویان مقطع دکترای حرفه ای‬ ‫‪1357‬‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪175.675‬‬ ‫‪3.616.114‬‬ ‫‪98.917‬‬ ‫‪2.076.361‬‬ ‫‪58.871‬‬ ‫‪6.340‬‬ ‫‪654.441‬‬ ‫‪656.286‬‬ ‫تعداد دانشجویان مقطع دکترای تخصصی‬ ‫‪10.292‬‬ ‫‪1.255‬‬ ‫‪87.949‬‬ ‫سهم دانشجویان مقطع تحصیالت تکمیلی به کل دانشجویان (درصد)‬ ‫‪4/32‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪141.077‬‬ ‫‪21‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .5-1-1‬سرمایه عظیم کشور در علوم انسانی و‬ ‫مهندسی‬ ‫افزایش تعداد دانشجویان در دو دهه گذشته‪ ،‬بیش از همه‬ ‫در رشته های مهندسی و علوم انسانی نمود داشته است؛‬ ‫همانگونه که در نمودار ‪ 7‬مشاهده می شود‪ ،‬طی سال های‬ ‫‪ ۱۳۷۳‬تا ‪ ،۱۳۹۶‬تعداد دانشجویان رشته های علوم انسانی از‬ ‫حدود ‪ ۱۹‬هزار نفر به ‪ 1‬میلیون و ‪ 900‬هزار نفر و همچنین‬ ‫تعداد دانشجویان فنی مهندسی از ‪ ۹۴‬هزار نفر به حدود‬ ‫‪ 1‬میلیون و ‪ 200‬هزار نفر رسیده است‪ .‬این امر ظرفیت‬ ‫عظیمی در توسعه نواوری فناورانه و صنایع فرهنگی به‬ ‫وجود می اورد‪.‬‬ ‫گفتنی است تعداد دانشجویان پزشکی نیز از حدود ‪ 66‬هزار‬ ‫نفر در سال تحصیلی ‪ 1367-68‬به حدود ‪ 252‬هزار نفر در‬ ‫سال ‪ 1395-96‬رسیده است‪.‬‬ ‫‪ .6-1-1‬افزایش تعداد اموزشگران مراکز‬ ‫اموزش عالی‬ ‫افزایش چشمگیر تعداد دانشجویان از نیمه دهه ‪ ۸۰‬شمسی‪،‬‬ ‫مستلزم به کارگیری اموزشگران بیشتری در مراکز اموزش عالی‬ ‫کشور بود‪ .‬تعداد اعضایهیئت علمی تمام وقت دانشگاه ها و مراکز‬ ‫اموزش عالی (دولتی و غیردولتی) در سال ‪ 1357‬حدود ‪5600‬‬ ‫نفر بود که این رقم در سال ‪ 1397‬به حدود ‪ 85600‬نفر رسیده‬ ‫است‪ .‬نمودار ‪ 8‬سیر صعودی تعداد کادر اموزشی را نشان می دهد‪.‬‬ ‫در سال تحصیلی ‪ ۱۳۸۷-۸۸‬تعداد اموزشگران نسبت به سال‬ ‫گذشته‪ ۹۰ ،‬درصد رشد کرده است‪ .‬در سال تحصیلی ‪،۱۳۹۵-۹۶‬‬ ‫بیش از‪ ۲۷۵‬هزار نفر در کادر اموزشی دانشگاه های کشور فعالیت‬ ‫داشته اند که صرف ًا ‪ ۳۵‬درصد انها از اعضای هیئت علمی بوده اند‪.‬‬ ‫کاهش تعداد اموزشگران در سال های اخیر با کاهش جمعیت‬ ‫دانشجویانبهدلیلروندهایجمعیت شناختیارتباطدارد‪.‬‬ ‫‪2.500.000‬‬ ‫‪2.000.000‬‬ ‫‪1.500.000‬‬ ‫‪1.000.000‬‬ ‫‪500.000‬‬ ‫‪1395-96‬‬ ‫‪1394-95‬‬ ‫‪1393-94‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪1391-92‬‬ ‫‪1390-91‬‬ ‫‪1389-90‬‬ ‫‪1388-89‬‬ ‫‪1387-88‬‬ ‫‪1386-87‬‬ ‫‪1385-86‬‬ ‫‪1384-85‬‬ ‫‪1383-84‬‬ ‫‪1382-83‬‬ ‫‪1381-82‬‬ ‫‪1380-81‬‬ ‫‪1379-80‬‬ ‫‪1378-79‬‬ ‫‪1377-78‬‬ ‫‪1376-77‬‬ ‫‪1375-76‬‬ ‫‪1374-75‬‬ ‫‪1373-74‬‬ ‫پزشکی‬ ‫علوم انسانی‬ ‫علوم پایه‬ ‫فنی مهندسی‬ ‫کشاورزی‬ ‫هنر‬ ‫نمودار ‪ .7‬روند رشد تعداد دانشجویان به تفکیک گروه های تحصیلی (منبع‪ :‬موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+7+8+8+9+9+9+9213+45617+2134+405+485+462645‬‬ ‫‪22‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪275,749‬‬ ‫‪310,533‬‬ ‫‪314,774‬‬ ‫‪287,970‬‬ ‫‪268,340‬‬ ‫‪255,596‬‬ ‫‪218,368‬‬ ‫‪173,625‬‬ ‫‪163,775‬‬ ‫‪1395-96‬‬ ‫‪1394-95‬‬ ‫‪1393-94‬‬ ‫‪1392-93‬‬ ‫‪1391-92‬‬ ‫‪1390-91‬‬ ‫‪1389-90‬‬ ‫‪1388-89‬‬ ‫‪1386-87‬‬ ‫‪1385-86‬‬ ‫‪1384-85‬‬ ‫‪1383-84‬‬ ‫‪1382-83‬‬ ‫‪1381-82‬‬ ‫‪1387-88‬‬ ‫‪87,248‬‬ ‫‪82,935‬‬ ‫‪78,135‬‬ ‫‪72,889‬‬ ‫‪67,775‬‬ ‫‪59,763‬‬ ‫‪54,969‬‬ ‫‪1379-80‬‬ ‫‪1378-79‬‬ ‫‪1377-78‬‬ ‫‪1376-77‬‬ ‫‪1380-81‬‬ ‫‪46,747‬‬ ‫‪45,540‬‬ ‫‪46,690‬‬ ‫‪44,072‬‬ ‫‪40,477‬‬ ‫‪1374-75‬‬ ‫‪1375-76‬‬ ‫‪39,502‬‬ ‫‪36,366‬‬ ‫‪1373-74‬‬ ‫نمودار ‪ .8‬تعداد اعضای کادر اموزشی (اعضای هیئت علمی و سایر مدرسان) فعال در مراکز اموزش عالی کشور‬ ‫(منبع‪ :‬موسسه پژوهش و برنامه ریزی اموزش عالی)‬ ‫در سال تحصیلی‪1396-97‬از حدود‪ 85600‬نفر اعضای هیئت‬ ‫علمی تمام وقت‪ 58/7 ،‬درصد انها در موسسات دولتی‪ ،‬و ‪41/3‬‬ ‫درصد در مراکز غیر دولتی مشغول به کار هستند‪ .‬همچنین‬ ‫‪ 30/7‬درصد اعضای هیئت علمی در علوم انسانی‪ 21/3،‬درصد‬ ‫در رشته های فنی و مهندسی‪ 21/3 ،‬درصد در علوم پزشکی و‬ ‫‪ 14/5‬درصد در علوم پایه به اموزش و پژوهش مشغولند‪.‬‬ ‫‪ .7-1-1‬اموزش عالی‪ :‬نقطه قوت نظام علم‪،‬‬ ‫فناوری و نواوری کشور‬ ‫اموزش عالی یکی از نقاط قوت نظام علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری کشور محسوب می شود‪.‬‬ ‫طبق شاخص جهانی نواوری (‪Global Innovation‬‬ ‫‪ )Index‬جمهوری اسالمی ایران از نظر زیرشاخص‬ ‫اموزش عالی با کسب امتیاز ‪ 63.20‬در رتبه سوم‬ ‫جهان قرار دارد‪.‬‬ ‫این زیرشاخص از سه بخش تشکیل شده که عبارتند‬ ‫از ثبت نام اموزش عالی‪ ،‬تعداد دانش اموختگان علوم‬ ‫پایه و مهندسی‪ ،‬و نسبت دانشجویان خارجی به کل‬ ‫دانشجویان‪ ،‬که ایران در ثبت نام اموزش عالی به‬ ‫رتبه ‪ 24‬جهان و در تعداد دانش اموختگان علوم پایه و‬ ‫مهندسی به رتبه سوم جهان دست یافته است‪.‬‬ ‫همچنین طبق شاخص جهانی نواوری‪ ،‬جمهوری‬ ‫اسالمی ایران به طور کلی از نظر زیرشاخص «منابع‬ ‫انسانی و پژوهش » رتبه ‪ 45‬را از میان ‪ 130‬کشور‬ ‫جهان به دست اورده است‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫دستیابی به رتبه سوم جهان از منظر اموزش عالی‬ ‫دستیابی به رتبه سوم جهان از منظر دانش اموختگان‬ ‫علوم پایه و مهندسی‬ ‫‪23‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫بنیاد ملی نخبگان‪ :‬بهره گیری از ظرفیت نخبگان در راه پیشرفت کشور‬ ‫بنیاد ملی نخبگان کشور در سال ‪ 1385‬و با توجه به‬ ‫تاکیدات مقا م معظ م رهبری مبنی بر بهره گیری از‬ ‫ظرفیت های علمی نخبگان در توسعه کشور و جنبش‬ ‫نرم افزاری تشکیل شد‪.‬‬ ‫اهداف اصلی بنیاد ملی نخبگان عبارتند از‪ :‬برنامه ریزی‬ ‫و سیاستگذاری برای شناسایی‪ ،‬هدایت‪ ،‬حمایت مادی و‬ ‫معنوی نخبگان‪ ،‬و جذب‪ ،‬حفظ و به کارگیری و پشتیبانی‬ ‫از نخبگان در راستای ارتقای تولید علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬هنر‪،‬‬ ‫ادب و فرهنگ و توسعه علمی و متوازن کشور و احراز‬ ‫جایگاه برتر علمی‪ ،‬فناوری و اقتصادی در منطقه‬ ‫براساس سند چشم انداز کشور در افق ‪.1404‬‬ ‫اجرایی سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان‪،‬‬ ‫از وظایف مهم بنیاد ملی نخبگان است‪ .‬این سند که‬ ‫به دستور مقا م معظ م رهبری تدوین و توسط شورای‬ ‫عالی انقالب فرهنگی تصویب شده است‪ ،‬شرحی بر‬ ‫وظایف کلیه اجزای نظام نخبگانی در خصوص نخبگان‬ ‫ی برتر است‪ .‬این سند شامل ‪70‬‬ ‫و صاحبان استعدادها ‬ ‫اقدام ملی است که هریک در پاسخ به یکی از چالش ها‬ ‫در حوزه نخبگان و استعدادهای برتر تدوین شده است‪.‬‬ ‫حمایت های متنوع بنیاد با مخاطب قرار دادن اجتماعات‬ ‫نخبگانی مختلف از جمله دانشجویان و دانش اموختگان‬ ‫ برتر دانشگاهی‪ ،‬اعضای هیئت علمی‪ ،‬مخترعان و‬ ‫نواوران و برگزیدگان هنری‪ ،‬ادبی‪ ،‬قرانی و حوزوی‬ ‫طراحی شده اند‪ .‬مهم ترین طرح ها و اقدامات بنیاد‬ ‫برای حمایت از اجتماعات نخبگانی عبارتند از‪ :‬اعطای‬ ‫تسهیالت بهره مندی از راتبه پژوهشی (گرنت پژوهشی‬ ‫استادیاران جوان) و تسهیالت جذب در موسسه های‬ ‫علمی (جایزه دکتر کاظمی اشتیانی)‪ ،‬اجرای برنامه هایی‬ ‫همچون طرح شهید تهرانی مقدم (تسهیالت اشتغال‬ ‫ی روشن‬ ‫دانش اموختگان برتر) و طرح شهید احمد ‬ ‫(تشکیل هسته های نخبگانی مسئله محور)‪ ،‬و طراحی‬ ‫و اجرای جایزه عالمه طباطبایی (اعطای جایزه و‬ ‫تسهیالت به استادان و پژوهشگران برجسته کشور)‬ ‫و برنامه ملی شهاب (شناساسی و هدایت استعدادهای‬ ‫برتر دانش اموزی)‪.‬‬ ‫‪24‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫نخبگانی که سرامد انها دیدار ساالنه نخبگان با مقام‬ ‫معظم رهبری است‪ ،‬اجرای طرح دوست علمی در‬ ‫ن برتر دانشگاهی و‬ ‫رشته های مختلف با حضور مستعدا ‬ ‫با هدف ارائه اموزش های الزم به دانش اموزان مناطق‬ ‫مختلف کشور به ویژه مناطق کم برخوردار و محروم‪،‬‬ ‫انجام بازدیدهای تخصصی و فرهنگی متناسب با رشته‬ ‫و عالقه اجتماع نخبگانی (مستعدان برتر و نخبگان)‪،‬‬ ‫برگزاری نکوداشت سرامدان ایرانی در حوزه های مختلف‬ ‫و برپایی اردوهای جهادی به منظور تزریق تفکر نخبگانی‬ ‫به بخش های مورد نیاز با رویکرد محرومیت زدایی‪.‬‬ ‫این اقدامات با استفاده از ظرفیت های موجود و تعامل با‬ ‫دستگاه ها و نهادهای ذی ربط انجام می شود و بنیادهای‬ ‫نخبگان استانی نیز در تمام استان ها برای تحقق اهداف‬ ‫و پیاده سازی برنامه های مصوب بنیاد فعالیت می کنند‪.‬‬ ‫در مورد نخبگان باید یک حرکت شبکه ای درون زا به‬ ‫وجود اید که مرحله اول ان‪ ،‬شناسایی و پرورش نخبگان‬ ‫در اموزش و پرورش است و در مراحل بعد‪ ،‬شامل انتخاب‬ ‫بهترین ها‪ ،‬و سپس حفظ و ارتقاء نخبگان به رتبه های‬ ‫باالتر است و در نهایت این نخبگان‪ ،‬باید خود زمینه ساز‬ ‫پرورش نخبگان جدید شوند‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رهبر معظم انقالب اسالمی‬ ‫برنامه ریزی و پیاده سازی اقدامات مربوط به فرهنگ سازی‬ ‫از دیگر رسالت های بنیاد ملی نخبگان است که عمده‬ ‫فعالیت های این بخش عبارتند از‪ :‬برنامه های تربیتی‬ ‫اموزشی مانند برپایی کارگاه های توانمندسازی و‬ ‫مهارت اموزی با هدف توسعه زیست بوم کارافرینی و‬ ‫اشتغال زایی نخبگانی‪ ،‬برگزاری نشست های اجتماعات‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪86+‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪3+‬‬ ‫‪81‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪32+‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1863‬‬ ‫‪1533‬‬ ‫‪1202‬‬ ‫‪1240‬‬ ‫‪1053‬‬ ‫‪849‬‬ ‫‪524‬‬ ‫‪751 721 706‬‬ ‫‪707‬‬ ‫‪381‬‬ ‫‪388‬‬ ‫‪234‬‬ ‫کارشناسی‬ ‫دکتری حرفه ای‬ ‫کارشناسی ارشد‬ ‫دکتریتخصصی‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪9+‬‬ ‫‪03‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3766‬‬ ‫‪4176 4040‬‬ ‫‪2207‬‬ ‫مجموع‬ ‫امار دانشجویان برتر مورد حمایت بنیاد ملی نخبگان‬ ‫‪93‬ـ ‪1392‬‬ ‫‪94‬ـ ‪1393‬‬ ‫‪1263‬‬ ‫‪95‬ـ ‪1394‬‬ ‫‪96‬ـ ‪1395‬‬ ‫‪1478‬‬ ‫‪25‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫همکاری با متخصصان مقیم خارج کشور‬ ‫استعدادهای برتر یکی از محورهای اقتصاد جدید‬ ‫دانش بنیان به شمار می روند و بسیاری از کشورها در‬ ‫برنامه های توسعه خود‪ ،‬طرح هایی برای گردش نخبگان‬ ‫و استعدادهاى داخلى و خارجى در نظر گرفته اند‪ .‬شناسایى‪،‬‬ ‫جذب و ارتقاى تعامالت با استعدادهاى غیرمقیم کشور‪،‬‬ ‫می تواند به ارتقاى توانمندى ها در حوزه های علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری و ایجاد ارزش افزوده جدید اقتصادى کمک کند‪.‬‬ ‫به رغم بزرگنمایی ها‪ ،‬تقریب ًا یک درصد از دانشجویان ایرانی‬ ‫در خارج از کشور تحصیل می کنند که در مقایسه با نرم‬ ‫بین المللی (‪ 3‬درصد) رقم پایینی است‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1979‬و پیش از انقالب اسالمی‪ ،‬ایران رتبه اول‬ ‫را از نظر تعداد دانشجویان خارجى در امریکا داشت‪ ،‬در‬ ‫حالی که اکنون با حدود ‪ 12‬هزار دانشجو در امریکا رتبه‬ ‫دوازدهم را داراست‪ .‬با این وجود‪ ،‬ظرفیت استعدادهاى برتر‬ ‫و نخبگان غیرمقیم از ظرفیت های مهم در توسعه اقتصاد‬ ‫دانش بنیان به شمار می اید که نباید از ان غافل شد‪.‬‬ ‫«برنامه همکاری با متخصصان و کارافرینان ایرانی مقیم‬ ‫خارج کشور» به منظور بهره گیری از این ظرفیت در بنیاد‬ ‫ملی نخبگان شکل گرفت‪ .‬اهداف این برنامه عبارتند‬ ‫از‪ :‬استفاده از ظرفیت علمی و پژوهشی متخصصان‬ ‫حمایت از فعالیت های فناورانه‪-‬‬ ‫ایجاد شرکت های نوپا‬ ‫حمایت از همکاری به عنوان‬ ‫اساتید مدعو و معین‬ ‫تسهیالت پسا دکتری‬ ‫حمایت از اشتغال‬ ‫در مراکز نواوری‬ ‫و شتاب دهنده به‬ ‫عنوان مربی و مشاور‬ ‫تسهیالت برنامه همکاری‬ ‫با متخصصان و کارافرینان‬ ‫ایرانی خارج از کشور‬ ‫تسهیالت دوره‬ ‫فرصت مطالعاتی‬ ‫حمایت‬ ‫از برگزاری‬ ‫سخنرانی و‬ ‫کارگاه های‬ ‫تخصصی‬ ‫حمایت از اشتغال در‬ ‫شرکت های معتبر داخلی‬ ‫تسهیالت مسکن‬ ‫‪26‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫و کارافرینان ایرانی خارج از کشور در مراکز علمی‪،‬‬ ‫فناوری و صنعتی کشور‪ ،‬ارتقای سطح علمی و پژوهشی‬ ‫پایگاه های تخصصی همکار‪ ،‬فراهم سازی شرایط‬ ‫مناسب جهت توسعه فناوری های نوظهور و پیشرفته در‬ ‫کشور‪ ،‬فراهم نمودن شرایط انتقال مهارت ها‪ ،‬تکنیک ها‪،‬‬ ‫روش ها و قابلیت های خدماتی نوین توسط متخصصین‬ ‫ایرانی خارج از کشور به داخل‪ ،‬و کمک به تاسیس‬ ‫شرکت های دانش بنیان در حوزه های فناوری پیشرفته‪.‬‬ ‫این برنامه توسط «مرکز تعامالت بین المللی علم‬ ‫و فناوری» و با همکاری دانشگاه ها‪ ،‬پژوهشگاه ها‪،‬‬ ‫پارک های علم و فناوری‪ ،‬شرکت های دانش بنیان و‬ ‫مراکز رشد و نواوری منتخب کشور به عنوان «پایگاه‬ ‫تخصصی همکار» اجرا می شود تا در قالب حمایت از‬ ‫انجام پروژه های تحقیقاتی و فناورانه مثل پسادکتری‪،‬‬ ‫فرصت مطالعاتی‪ ،‬استاد مدعو و معین‪ ،‬راه اندازی‬ ‫کسب وکارهای فناورانه‪ ،‬اشتغال در شرکت های‬ ‫دانش بنیان و برگزاری سخنرانی و کارگاه های تخصصی‬ ‫به ارتباط موثر متخصصان و مراکز علمی و فناوری‬ ‫برگزیده کشور یاری کند‪.‬‬ ‫پایلوت این برنامه در سال ‪ 1394‬با ثبت نام از متقاضیانی‬ ‫که از ‪ 400‬دانشگاه برتر جهان فارغ التحصیل شده بودند‪،‬‬ ‫اجرا شد‪.‬‬ ‫تا امروز بیش از ‪ 1000‬نفر از متخصصان و کارافرینان‬ ‫ایرانی خارج از کشور در قالب این برنامه به کشور‬ ‫بازگشته اند که ‪ 135‬نفر از انها فارغ التحصیل ‪20‬‬ ‫دانشگاه برتر دنیا مانند اکسفورد‪ ،‬پرینستون‪ ،‬هاروارد‪،‬‬ ‫و ام ای تی هستند‪ .‬این متحصصان‪ 70 ،‬استارتاپ مانند‬ ‫تپسی‪ ،‬اچاره‪ ،‬اوبار و استادکار را تاسیس کرده اند که‬ ‫بیش از ‪ 1000‬جوان ایرانی در انها مشغول کارند‪.‬‬ ‫برخی از این استارتاپ ها و شرکت ها در پارک های‬ ‫فناوری مانند پردیس مستقر شده اند و در حوزه های‬ ‫مختلف از سلول های بنیادی و زیست فناوری گرفته تا‬ ‫انرژی های نو و اینترنت اشیا به فعالیت مشغول اند‪.‬‬ ‫در حال حاضر تعداد پایگاه های پژوهشی و اموزشی‬ ‫برنامه به ‪ 65‬پایگاه رسیده و عالوه بر دانشگاه ها و‬ ‫پژوهشگاه ها‪ ،‬برخی از شرکت های متوسط و بزرگ‪،‬‬ ‫پارک های فناوری و حتی شتابدهنده ها نیز عالقمندند‬ ‫تا به عنوان پایگاه برنامه شراکت داشته باشند‪.‬‬ ‫اینبرنامهدرسال‪ ۱۳۹۷‬باتمرکزبیشتربرجذبمتخصصان‬ ‫در شرکت ها‪ ،‬به جای دانشگاه ها و پژوهشگاه ها‪ ،‬در حال‬ ‫اجراست‪ ،‬چراکه ظرفیت جذب دانشگاه ها و پژوهشگاه‬ ‫محدود است‪ .‬به عالوه تسهیالت خدمت نظام وظیفه‬ ‫نیز در حال بهبود است‪ ،‬چرا که بررسی ها نشان داده است‬ ‫در این صورت‪ ،‬برخی متخصصانی که در شرکت های‬ ‫دانش بنیان خارجی کار می کنند‪ ،‬حاضرند سالی ‪ ۳-۲‬بار به‬ ‫ایران سفر کنند و حتی دست به کارافرینی بزنند‪.‬‬ ‫‪ 1500‬شغل‬ ‫دستاورد های‬ ‫برنامه همکاری‬ ‫با متخصصان و‬ ‫کارافرینان ایرانی‬ ‫خارج از کشور‬ ‫‪ 75‬استارت اپ‬ ‫‪ 1000‬متخصص‬ ‫‪27‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫فرار مغزها‪ :‬توهم یا واقعیت؟‬ ‫مساله مهاجرت نخبگان (یا به عبارت دیگر «فرار‬ ‫مغزها») یکی از مسائلی است که در رسانه ها بسیار‬ ‫به ان پرداخته می شود‪ .‬با این وجود‪ ،‬طبق گزارش های‬ ‫معتبر بین المللی‪ ،‬ایران جزء کشورهای اصلی‬ ‫مهاجرفرست دنیا محسوب نمی شود‪ .‬ایران در گزارش‬ ‫ی اقتصادی و توسعه (‪ )2015‬جزء ‪20‬‬ ‫سازمان همکار ‬ ‫کشور اول و در گزارش بانک جهانی (‪ )2016‬جزء ‪30‬‬ ‫کشور اول مهاجرفرست دنیا قرار ندارد‪ .‬نرخ مهاجرت‬ ‫ایران به کل جمعیت تا سال ‪ 2013‬به صورت تجمعی‬ ‫‪ 1/5‬درصد بوده است که از میانگین جهانی (‪3/2‬‬ ‫درصد) و نیز از اکثر کشورهای مشابه پایین تر است‪.‬‬ ‫کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه‬ ‫(‪ )OECD‬به عنوان مهم ترین کشورهای توسعه یافته‬ ‫در جهان‪ ،‬تا کنون میزبان بیش از ‪ 90‬درصد مهاجران‬ ‫متخصص و تحصیلکرده دنیا بوده اند‪ ،‬و اصلی ترین‬ ‫مقصد مهاجرت ایرانیان را نیز تشکیل داده اند‪ .‬اما بنا‬ ‫به گزارش ‪ ،OECD‬ایران جزء ‪ 20‬کشور مبدا اول‬ ‫مهاجران جدید به این کشورها نبوده است‪ ،‬بلکه با‬ ‫مجموع ًا ‪ 845‬هزار نفر ایرانی مهاجر در کشورهای‬ ‫‪ OECD‬فاصله زیادی با فهرست ‪ 20‬کشور مبدا اول‬ ‫داشته است‪.‬‬ ‫گرچه بیش از نیمی از مهاجران ایرانی به کشورهای‬ ‫‪ OECD‬دارای تحصیالت دانشگاهی هستند‪ ،‬اما‬ ‫بر اساس امار‪ ،‬هم تعداد مهاجران ایرانی با مدرک‬ ‫دانشگاهی و هم نسبت این افراد به کل افراد دارای‬ ‫تحصیالت دانشگاهی کشور‪ ،‬در مقایسه با سایر‬ ‫کشورها بسیار پایین است‪ .‬طبق گزارش مشترک‬ ‫سازمان ملل و ‪ OECD‬ایران با حضور در پایین ترین‬ ‫سطح طبقه بندی جهانی از نظر این شاخص‪ ،‬در زمره‬ ‫کشورهایی است که نرخ مهاجرت افراد تحصیلکرده‬ ‫به کل جمعیت تحصیلکرده در ان‪ ،‬در طبقه کمتر از‬ ‫‪ 5‬درصد قرار دارد‪ .‬در واقع این نرخ برای ایران (حدود‬ ‫‪ 4‬درصد)‪ ،‬از بسیاری از کشورهای با وضعیت توسعه‬ ‫مشابه کمتر است‪.‬‬ ‫‪+9878+29+774+5+1463+826+52+4+422+091‬‬ ‫‪7927 7781‬‬ ‫‪4690 4581‬‬ ‫هزار نفر‬ ‫‪2662 2549 2492‬‬ ‫‪2405 2274‬‬ ‫‪1991 1925 1902‬‬ ‫‪3656 2784‬‬ ‫‪4094‬‬ ‫‪4362 4100‬‬ ‫‪8206‬‬ ‫‪8948 8712‬‬ ‫ترکیه‬ ‫کره‬ ‫روسیه‬ ‫کلمبیا‬ ‫برزیل‬ ‫امریکا‬ ‫پاکستان‬ ‫فرانسه‬ ‫ازبکستان‬ ‫قزاقستان‬ ‫انگلیسی‬ ‫مراکش‬ ‫المان‬ ‫فیلیپین‬ ‫اوکراین‬ ‫رومانی‬ ‫لهستان‬ ‫چین‬ ‫مکزیک‬ ‫هند‬ ‫بیست کشور ارسال کننده بیشترین مهاجر (باالی ‪ 15‬سال) در سال ‪ 2011‬به کشورهای ‪OECD‬‬ ‫‪28‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫پیشرفت های علم‪ ،‬فناوری و نواوری جمهوری اسالمی ایران در اینه گزارش های بین المللی‬ ‫پیشرفت های ایران در توسعه علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و نواوری‪ ،‬در چند‬ ‫دهه گذشته‪ ،‬به ویژه در حوزه منابع انسانی‪ ،‬توجه تحلیلگران‬ ‫خارجی را نیز به خود جلب کرده است‪ .‬از جمله در گزارش انکتاد‬ ‫(‪ )UNCTAD‬درباره سیاست های علم‪ ،‬فناوری و نواوری ایران‬ ‫(‪ )2016‬امده است‪« :‬بخش صنعت هم از نظر دامنه و هم تنوع در‬ ‫دهه های اخیر رشد کرده است‪ ،‬که سبب شده ایران به متنوع ترین‬ ‫اقتصاد‪ ،‬با کم ترین وابستگی به منابع نفت و گاز‪ ،‬در مقایسه با سایر‬ ‫کشورهای نفت خیز منطقه تبدیل شود‪ .‬در طول دو دهه گذشته‪،‬‬ ‫ایران خود را به توسعه یک نظام ملی نواوری پویا متعهد ساخته و‬ ‫پیوسته در حال گذار به یک اقتصاد مبتنی بر نواوری و دانش بوده‬ ‫است‪ .‬دوران تحریم های بین المللی عزم ایران را برای دستیابی به‬ ‫این هدف تقویت کرد‪ .‬در نتیجه ی این تعهد‪ ،‬ایران اکنون سرمایه‬ ‫انسانی چشمگیری دارد‪ :‬پایه نیروی انسانی این کشور شامل تعداد‬ ‫زیادی از ایرانیان تحصیلکرده‪ ،‬اموزش دیده و باپشتکاری است که‬ ‫در حوزه های علم‪ ،‬کارافرینی و کسب وکار هم در داخل و هم در‬ ‫خارج از کشور فعالیت می کنند‪».‬‬ ‫نمونه ای دیگر‪ ،‬مکنزی‪ ،‬یکی از معتبرترین بنگاه های مشاوره‬ ‫مدیریت در جهان‪ ،‬است که در گزارشی با عنوان «ایران‪:‬‬ ‫فرصت رشد هزار میلیارد دالری؟» منتشرشده در سال ‪،2016‬‬ ‫به فرصت های پیش روی اقتصاد ایران در سال های اینده‬ ‫می پردازد و اقتصاد متنوع‪ ،‬نظام اموزشی قوی‪ ،‬و فرهنگ‬ ‫ریشه دار کارافرینی را از جمله نقاط قوت ایران می داند که‬ ‫می توانند به شکوفایی هرچه بیشتر اقتصاد کشور کمک کنند‪.‬‬ ‫در این گزارش امده است‪« :‬ایران یکی از باالترین نرخ های‬ ‫مشارکت در تحصیالت دانشگاهی در جهان (باالتر از انگلستان‪،‬‬ ‫فرانسه‪ ،‬و المان) را دارد و یک سوم فارغ التحصیالن این کشور‬ ‫مدارک مرتبط با مهندسی دریافت می کنند‪ .‬این موضوع باعث‬ ‫شده است ایران یکی از ‪ 5‬کشور برتر جهان از نظر تعداد‬ ‫دانشجویان و دانش اموختگان ساالنه در رشته های مهندسی‬ ‫باشد‪ ،‬که تقریب ًا همتراز با امریکا و باالتر از ژاپن و کره جنوبی‬ ‫قرار می گیرد‪ .‬سواد فنی‪ ،‬یکی از عوامل قدرتمندی است که‬ ‫می تواند پیشران بهره وری و اشتغال باشد»‬ ‫‪29‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .2-1‬توسعه زیرساخت ها‪ :‬حرکت از توسعه‬ ‫دانشگاه ها به سمت مراکز رشد و شتابدهی‬ ‫رشدپایدارعلم‪،‬فناوریونواورینیازمندتوسعهزیرساخت های‬ ‫این حوزه است‪ .‬طی سه دهه گذشته‪ ،‬اقدامات ارزشمندی‬ ‫در توسعه زیرساخت ها انجام شده است‪ .‬گسترش اموزش‬ ‫عالی در کشور با افزایش تنوع و تعداد مراکز اموزش عالی‪،‬‬ ‫و با گسترش سایر مراکز وابسته مانند پژوهشگاه ها‪ ،‬مراکز‬ ‫ازمایشگاهی‪ ،‬انجمن ها و قطب های علمی همراه شده است‪.‬‬ ‫در یک دهه اخیر به منظور توسعه فناوری و نواوری و حرکت‬ ‫به سمت اقتصاد دانش بنیان‪ ،‬توسعه مراکز رشد و پارک های‬ ‫علم و فناوری‪ ،‬مناطق ویژه علم و فناوری و شتابدهنده ها‬ ‫نیز مورد توجه قرار گرفته که تاثیر ان بر رشد شرکت های‬ ‫نوپا و بازیگران جدید کسب وکار مشهود است‪ .‬روند گسترش‬ ‫ موسسات اموزش عالی و دانشگاه ها در سال های پس‬ ‫از انقالب اسالمی‪ ،‬پیش تر مرور شد‪ .‬در ادامه توسعه سایر‬ ‫زیرساخت های علم‪ ،‬فناوری و نواوری در جمهوری اسالمی‬ ‫ایران مرور خواهد شد‪.‬‬ ‫‪.1-2-1‬رشد موسساتپژوهشی‪:‬تمرکزپژوهش ها‬ ‫درحوزه هایمسئله محور‬ ‫ موسسات پژوهشی‪ ،‬پژوهشکده ها و پژوهشگاه ها از‬ ‫زیرساخت های حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری هستند که‬ ‫نقش بسزایی در توسعه دانش تخصصی‪ ،‬و متمرکز‬ ‫ساختن پژوهش ها در حوزه های خاص و مسئله محور دارند‪.‬‬ ‫انجام فعالیت های تحقیق و توسعه؛ توسعه پژوهش های‬ ‫بنیادی‪ ،‬توسعه ای و کاربردی؛ پاسخگویی به نیازهای‬ ‫بخش های مختلف جامعه؛ و تجاری سازی دستاوردهای‬ ‫پژوهشی مهم ترین ماموریت های موسسات پژوهشی‬ ‫هستند‪ .‬موسسات پژوهشی با تقویت حوزه های تحقیقاتی‬ ‫دارای مزیت‪ ،‬راه را برای دستیابی به مرجعیت علمی و‬ ‫پژوهشی هموار می سازند‪ .‬این موسسات همچنین با‬ ‫پرداختن به چالش های اساسی جامعه ایران‪ ،‬بر تحقیقات‬ ‫مسئله محور متمرکز می شوند‪ .‬به عالوه‪ ،‬موسسات پژوهشی‬ ‫زمینه مناسبی برای ارتقای پژوهش های بین رشته ای و‬ ‫میان رشته ای فراهم می سازند‪.‬‬ ‫در مجموع در سال ‪ 1357‬تعداد ‪ 83‬موسسه پژوهشی دارای‬ ‫مجوز در کشور وجود داشته است که این تعداد در سال‬ ‫‪ 1395‬به ‪ 686‬موسسه پژوهشی رسیده است‪.‬‬ ‫‪686‬‬ ‫تعداد موسسات پژوهشی‬ ‫در سال ‪1395‬‬ ‫‪83‬‬ ‫تعداد موسسات پژوهشی‬ ‫در سال ‪1357‬‬ ‫واحدهای پژوهشی بر اساس نوع وابستگی تشکیالتی خود‬ ‫به ‪ ۵‬زیرمجموعه تقسیم می شوند‪:‬‬ ‫• موسسات پژوهشی دانشگاهی‬ ‫• موسسات پژوهشی وابسته به وزارت علوم‬ ‫• موسساتپژوهشیوابستهبهنهادهایعمومیغیردولتی‬ ‫• موسسات پژوهشی وابسته به دستگاه های اجرایی‬ ‫• موسسات پژوهشی خصوصی‬ ‫تا پایان سال ‪ 350 ،1394‬موسسه پژوهشی دولتی در کشور‬ ‫فعالیت می کردند که وضعیت انها به تفکیک حوزه فعالیت‪ ،‬در‬ ‫نمودار ‪ 9‬نشان داده شده است‪.‬‬ ‫‪ .2-2-1‬شبکه های ازمایشگاهی‪ :‬هماهنگی بین‬ ‫ظرفیت های پژوهشی کشور‬ ‫همگرایی و هماهنگی بین ظرفیت های پژوهشی‬ ‫کشور‪ ،‬از جمله تجهیزات ازمایشگاهی در دانشگاه ها‪،‬‬ ‫پژوهشگاه ها‪ ،‬مراکز تحقیقاتی‪ ،‬دستگاه های اجرایی و‬ ‫بخش های عمومی و خصوصی‪ ،‬باعث استفاده بهینه از‬ ‫این ظرفیت ها می شود‪ .‬یک شبکه قوی ازمایشگاهی که‬ ‫بتواند با ایجاد هماهنگی بین ظرفیت های ازمایشگاهی به‬ ‫پژوهشگران خدمات ارائه دهد‪ ،‬یکی از اولویت های توسعه‬ ‫علم و فناوری به شمار می رود‪.‬‬ ‫‪30‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫در حال حاضر دو شبکه ازمایشگاهی در کشور مشغول‬ ‫ت هستند‪ :‬شبکه ازمایشگاه های علمی ایران‪ ،‬و‬ ‫به فعالی ‬ ‫شبکه ازمایشگاهی فناوری های راهبردی‪ .‬گرچه بعضی‬ ‫ازمایشگاه های این دو شبکه با یکدیگر مشترکند‪ ،‬اما‬ ‫رویکردهای انها مکمل یکدیگر است‪ .‬نظام نامه شبکه‬ ‫ازمایشگاه های علمی ایران (شاعا) در سال ‪ 1388‬در‬ ‫وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری به تصویب رسید و عمدت ًا‬ ‫با رویکرد دانشگاهی و تحقیقات پایه شکل گرفته است‪.‬‬ ‫شبکه ازمایشگاهی فناوری های راهبردی در سال ‪ 1393‬با‬ ‫رویکرد تمرکز بر حوزه های راهبردی‪ ،‬توسط معاونت علمی و‬ ‫فناوری ریاست جمهوری شکل گرفته است‪ .‬در این شبکه از‬ ‫ظرفیت های بخش خصوصی نیز استفاده شده و شرکت های‬ ‫دانش بنیان هم می توانند از ان استفاده کنند‪.‬‬ ‫این شبکه ازمایشگاهی‪ ،‬به عنوان بستری برای گرداوری‬ ‫اطالعات توانمندی ها و امکانات ازمایشگاهی کشور در‬ ‫حوزه هایمختلفوهمچنینپلتفرمیبرایتسهیلدسترسی‬ ‫به خدمات ازمایشگاهی با کیفیت‪ ،‬فعالیت می کند‪.‬خوشبختانه‬ ‫بعد از حدود ‪ 4‬سال فعالیت شبکه ازمایشگاهی فناوری های‬ ‫راهبردی‪ ،‬کمتر دانشگاه‪ ،‬پژوهشگاه‪ ،‬مرکز تحقیقاتی و‬ ‫ازمایشگاه دولتی و خصوصی هست که به عضویت شبکه‬ ‫در نیامده باشد‪ .‬تعداد ازمایشگاه های عضو شبکه ازمایشگاهی‬ ‫در انتهای سال ‪ ،1396‬به ‪ 817‬ازمایشگاه رسیده است که ‪35‬‬ ‫درصد انها از مراکز بخش خصوصی و ‪ 37‬درصد از دانشگاه ها‬ ‫و مراکز زیرمجموعه وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری بوده و‬ ‫مابقی زیرمجموعه های سایر وزارتخانه ها‪ ،‬جهاد دانشگاهی‪،‬‬ ‫پیام نور و دانشگاه ازاد هستند‪ .‬در پایگاه اینترنتی این شبکه‬ ‫ازمایشگاهی‪ ،‬خدمات بیش از ‪ 10,000‬دستگاه ازمایشگاهی‬ ‫در اختیار محققین و صنایع کشور قرار گرفته است‪.‬‬ ‫مراکز عضو شبکه در سال ‪ ،1396‬بیش از ‪2،188،000‬‬ ‫خدمت به حدود ‪ 68‬هزار مشتری از صنایع و پژوهشگران‬ ‫کشور ارائه کردند که در مجموع ‪ 1163‬میلیارد ریال درامد به‬ ‫همراه داشته است‪.‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی‬ ‫‪16%‬‬ ‫وابسته به جهاد دانشگاهی‬ ‫ موسسات پژوهشی‬ ‫گروه پزشکی‬ ‫‪29%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی فعال‬ ‫در حوزه های میان گروهی‬ ‫‪2%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی گروه‬ ‫علوم اجتماعی‬ ‫‪1%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی گروه‬ ‫معماری و هنر‬ ‫‪10%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی گروه‬ ‫علوم انسانی‬ ‫‪8%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی گروه‬ ‫‪15%‬‬ ‫کشاورزی و منابع طبیعی‬ ‫ موسسات پژوهشی گروه‬ ‫علوم پایه‬ ‫‪14%‬‬ ‫ موسسات پژوهشی گروه‬ ‫فنی و مهندسی‬ ‫نمودار ‪ .9‬نسبت موسسات پژوهشی دولتی فعال در حوزه های مختلف به کل موسسات پژوهشی فعال در کشور‬ ‫(مرجع‪ :‬مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور‪)1394 ،‬‬ ‫‪31‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪68,000‬‬ ‫مشتری‬ ‫‪10,000‬‬ ‫دستگاه‬ ‫ازمایشگاهی‬ ‫‪1,163‬‬ ‫شبکهازمایشگاهی‬ ‫میلیارد ریال درامد‬ ‫فناور ی های راهبردی‬ ‫(سال ‪)1396‬‬ ‫‪817‬‬ ‫‪2,188,000‬‬ ‫ازمایشگاه‬ ‫خدمت‬ ‫‪ .3-2-1‬انجمن ها و قطب های علمی‪ :‬بستری‬ ‫برای هم افزایی متخصصان کشور‬ ‫انجمن های علمی کانون های تفکری هستند که‬ ‫به منظور هم افزایی بین فعاالن یک حوزه تخصصی‬ ‫و کسب مرجعیت علمی شکل گرفته اند‪ .‬حمایت از‬ ‫توسعه انجمن های علمی با هدف ارتقای مشارکت در‬ ‫تصمیم سازی ها و توسعه و ترویج و انتشار علم و فناوری‬ ‫در اسناد باالدستی چون نقشه جامع علمی کشور مورد‬ ‫تاکید قرار گرفته است‪ .‬روند صعودی تشکیل انجمن های‬ ‫علمی در نمودار ‪ 10‬تصویر شده است‪ .‬تعداد انجمن های‬ ‫علمی در سال ‪ 1357‬برابر با ‪ 78‬بوده است‪ .‬این تعداد در‬ ‫سال ‪ 1395‬به ‪ 357‬انجمن رسیده است‪.‬‬ ‫قطب های علمی دانشگاهی ابتدا بر اساس راهکارهای‬ ‫اجرایی بخش اموزش عالی قانون برنامه سوم توسعه‪،‬‬ ‫به منظور «پرورش پیشتازان علمی‪ ،‬تامین اندیشمندان‬ ‫و پژوهشگران‪ ،‬تولید دانش و فناوری سازمان یافته در‬ ‫زمینه های منتخب» شکل گرفتند‪.‬‬ ‫در قانون برنام ه چهارم توسعه نیز بر ایجاد قطب های علمی‬ ‫بر اساس مزیت های نسبی و نیازهای اتی کشور تاکید‬ ‫شد‪ .‬بر اساس تعریف‪ ،‬قطب علمی به گروهی از اعضای‬ ‫هیئت علمی برجسته یک یا چند موسسه گفته می شود‬ ‫که از طریق تمرکز و انسجام بخشیدن به فعالیت های خود‬ ‫برای انجام یک برنامه مدون به مدت پنج سال فعالیت‬ ‫می کنند‪ .‬اهداف قطب های علمی‪ ،‬گسترش مرزهای علم‬ ‫و فناوری برای ارتقای جایگاه علمی کشور‪ ،‬فراهم ساختن‬ ‫زمینه فعالیت های گروهی و ایجاد شبکه های علمی و‬ ‫فناوری‪ ،‬و کسب مرجعیت علمی و فناوری در زمینه‬ ‫تخصصی خاص است‪ .‬به عالوه‪ ،‬قطب های علمی به‬ ‫مشاوره و تصمیم سازی در برنامه ریزی علمی و اجرایی‪،‬‬ ‫و توسعه و تقویت مطالعات میان رشته ای کمک می کنند‪.‬‬ ‫در حال حاضر ‪ 154‬قطب علمی در کشور مشغول به‬ ‫فعالیت هستند‪.‬‬ ‫‪32‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪4‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪6+‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6+‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪73‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪357‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪349‬‬ ‫‪340‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫نمودار ‪ .10‬تعداد انجمن های علمی کشور در سال های ‪ ۱۳۹۲‬تا ‪۱۳۹۵‬‬ ‫(منبع‪ :‬گزارش شاخص های علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪ ،‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری‪)۱۳۹۷ ،‬‬ ‫‪ .4-2-1‬ستادهای توسعه فناوری‪ :‬توسعه‬ ‫فناوری های اولویت دار در جهت نیازهای کشور‬ ‫یکی از رویکرد اصلی معاونت علمی و فناوری ریاست‬ ‫جمهوری‪ ،‬حمایت از دستیابی کشور به علوم و فناوری های‬ ‫راهبردی و اولویت دار و کاربرد انها در حل مسائل اساسی‬ ‫کشور است‪.‬‬ ‫معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به‏منظور حمایت‬ ‫از توسعه و کاربرد علوم و فناوری‏های اولویت‏دار در طول‬ ‫زنجیره ایده تا خلق ثروت‪ ،‬با نگاهی به تجربه موفق ستاد‬ ‫ویژه توسعه فناوری نانو‪ ،‬ستادهای توسعه فناوری های‬ ‫راهبردی را با ساختاری منعطف و چابک تشکیل داده است‪.‬‬ ‫ستادهای توسعه فناوری‪ ،‬مسیری برای ورود به اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و فاصله گرفتن از اقتصاد سنتی نفتی به واسطه‬ ‫توسعه فناوری‏های پیشرفته و کاربردی به شمار می روند‪.‬‬ ‫فعالیت ستادهای توسعه فناوری در سال های‬ ‫گذشته‪ ،‬دستاوردهای چشمگیری در حوزه ‬ ‫فناوری های راهبردی به دنبال داشته است که‬ ‫دستیابی به رتبه های برتر جهانی در تولیدات‬ ‫علمی در حوزه های نانوفناوری (رتبه ‪،)4‬‬ ‫زیست فناوری (رتبه ‪ )13‬و سلول های بنیادی و‬ ‫طب بازساختی (رتبه ‪ )14‬از جمله انهاست‪.‬‬ ‫ستادها در واقع تشکیالتی فرادستگاهی هستند که به‬ ‫منظور شبکه سازی‪ ،‬هم افزایی‪ ،‬تقسیم کار ملی‪ ،‬حمایت‬ ‫از شرکت های دانش بنیان‪ ،‬حمایت از توسعه فناوری و‬ ‫تجاری سازی فناوری و نیز تقویت زیرساخت های قانونی و‬ ‫نهادی ایجاد شده اند‪.‬‬ ‫معاونت علمی و فناوری به منظور توسعه متوازن زیست بوم‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری در حوزه های اولویت دار ماموریت های‬ ‫شش گانه ای برای ستادهای توسعه فناوری در نظر گرفته‬ ‫است که از توسعه زیرساخت های پژوهشی‪ ،‬توسعه فناوری‪،‬‬ ‫و ارتقای فناوری در صنایع موجود‪ ،‬تا توسعه بازار‪ ،‬تسهیل‬ ‫همکاری های بین المللی‪ ،‬و ترویج و فرهنگ سازی را در بر‬ ‫می گیرد‪.‬‬ ‫فعالیت ستادهای توسعه فناوری در سال های گذشته‪،‬‬ ‫دستاوردهای چشمگیری در حوز ه فناوری های راهبردی به‬ ‫دنبال داشته است که دستیابی به رتبه های برتر جهانی در‬ ‫تولیدات علمی در حوزه های نانوفناوری (رتبه ‪ ،)4‬زیست فناوری‬ ‫(رتبه ‪ )13‬و سلول های بنیادی و طب بازساختی (رتبه ‪ )14‬از‬ ‫جمله انهاست‪ .‬افزایش حجم فروش و صادرات در حوزه های‬ ‫فناوری راهبردی نیز یکی دیگر از این دستاوردهاست‪ .‬به عنوان‬ ‫مثال حجم فروش محصوالت نانو در سال ‪ 1396‬به ‪ 14‬هزار‬ ‫میلیارد ریال‪ ،‬و صادرات این محصوالت به ‪ 62‬میلیون دالر‬ ‫رسیده است‪ .‬در حوزه سلول های بنیادی بیش از ‪ 80‬محصول‬ ‫سلولی توسط ‪ 105‬شرکت فعال این حوزه تجاری سازی شده‬ ‫است‪.‬‬ ‫‪33‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫ترویج و فرهنگ سازی‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و کارافرینی‬ ‫حمایت از دستیابی به‬ ‫مرجعیت علمی کشور و ایجاد‬ ‫زیرساخت های پژوهش و فناوری‬ ‫ملی در حوزه های کلیدی‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫توسعه بازار‬ ‫محصوالت‬ ‫دانش بنیان‬ ‫ماموریت های‬ ‫تسهیل تبادالت‬ ‫و همکاری های‬ ‫علمی و فناوری‬ ‫بین المللی‬ ‫متوازن ستاد های‬ ‫توسعه فناوری‬ ‫ی صنایع‬ ‫ارتقای فناور ‬ ‫موجود و ایجاد صنایع‬ ‫جدید دانش بنیان‬ ‫توسعه فناوری های‬ ‫راهبردی متناسب با‬ ‫نیاز های کشور‬ ‫ستاد توسعه فناور ی های حوزه‬ ‫فضایی‪ ،‬حمل و نقل پیشرفته‬ ‫‪2‬‬ ‫ستاد فناور ی های حوزه اقتصاد‬ ‫دیجیتال و هوشمندسازی‬ ‫ستاد توسعه فناور ی‏های فوتونیک‪،‬‬ ‫لیزر‪ ،‬مواد پیشرفته و ساخت‬ ‫ستاد توسعه‬ ‫زیست فناوری‬ ‫ستاد توسعه فناور ی های‬ ‫نرم و هویت ساز‬ ‫ستاد های‬ ‫ستاد توسعه علوم و فناوری‬ ‫گیاهان دارویی و طب سنتی‬ ‫توسعه فناوری‬ ‫ستاد ویژه توسعه‬ ‫فناوری نانو‬ ‫ستاد توسعه فناوری‬ ‫حوزه انرژی‬ ‫ستاد توسعه علوم و‬ ‫فناور ی های شناختی‬ ‫ستاد توسعه علوم و‬ ‫فناور ی های سلول های بنیادی‬ ‫ستاد توسعه فناوری اب‪ ،‬خشکسالی‪،‬‬ ‫فرسایش و محیط زیست‬ ‫ستاد فرهنگ سازی اقتصاد‬ ‫دانش بنیان‬ ‫‪34‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫ستاد فرهنگ سازی اقتصاد دانش بنیان‪ :‬تبدیل اقتصاد دانش بنیان به گفتمان غالب ایرانیان‬ ‫دانش بنیان» تغییر نام داد‪.‬‬ ‫ماموریت این ستاد عبارت است از «کمک به تثبیت گفتمان‬ ‫علم و فناوری و اصالح فرهنگ اقتصادی و علمی جامعه‬ ‫به عنوان زیرساخت اساسی و الزام اور برای موفقیت کشور‬ ‫و تشکیل زیست بوم کارافرینی و فناوری در عرصه اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و دستیابی به اهداف نظام در گذار از اقتصاد نفتی‬ ‫به اقتصاد مقاومتی دانش بنیان» و چشم انداز ان به این شکل‬ ‫خالصه شده است‪« :‬تبدیل گفتمان علم و فناوری و اقتصاد‬ ‫دانش بنیان به گفتمان غالب ایرانیان»‬ ‫ستاد بنا به ماموریت خود‪ ،‬طیف وسیعی از مخاطبان را‬ ‫پوشش می دهد که عبارتند از نهادهای دولتی و حاکمیتی‪،‬‬ ‫فعاالن اقتصادی‪ ،‬نخبگان علم و فناوری شامل استادان‪،‬‬ ‫پژوهشگران و دانشجویان‪ ،‬مراکز علمی‪ ،‬دانشگاهی و‬ ‫پژوهشی (شامل پارک های علم و فناوری‪ ،‬پژوهشگاه ها و‬ ‫مانند انها) و نیز عامه مردم‪.‬‬ ‫توسعه و ترویج گفتمان اقتصاد دانش بنیان‪ ،‬در اسناد سیاستی‬ ‫کالن کشور بارها مورد تاکید قرار گرفته است‪ .‬برای مثال‪،‬‬ ‫راهبرد کالن ‪ 2‬نقشه جامع علمی کشور ناظر بر «توجه به‬ ‫علم و تبدیل ان به یکی از گفتمان های اصلی جامعه و‬ ‫ایجاد فضای مساعد برای شکوفایی و تولید علم و فناوری‬ ‫بر مبنای اموزه های اسالمی از طریق توسعه و تعمیق و‬ ‫به کارگیری مولفه های فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬و سیاسی» و‬ ‫راهبرد کالن ‪ 3‬نقشه نیز «جهت دادن چرخه علم و فناوری‬ ‫و نواوری به ایفای نقشی موثرتر در اقتصاد» است‪.‬‬ ‫معاونت و علمی و فناوری ریاست جمهوری با عنایت به‬ ‫ضرورت توسعه و ترویج گفتمان اقتصاد دانش بنیان از یک‬ ‫سو‪ ،‬و با هدف ترسیم سیمای واقعی اقتصاد دانش بنیان و‬ ‫مفاهیم مرتبط با ان از سوی دیگر‪ ،‬در مردادماه ‪ 1394‬اقدام‬ ‫به راه اندازی «ستاد توسعه فرهنگ علم‪ ،‬فناوری و اقتصاد‬ ‫دانش بنیان» نمود که بعداً به «ستاد فرهنگ سازی اقتصاد‬ ‫حمایت از تولیدات‬ ‫محتوایی در فضای مجازی و‬ ‫سایت های ترویجی‬ ‫حمایت از مسابقات و‬ ‫جشنواره ها‪ ،‬همایش ها و‬ ‫نشست های علمی‬ ‫و فناورانه‬ ‫برگزاری نشست های ملی‬ ‫هم اندیشی با فعاالن اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و نواوری‬ ‫تولید و انتشار اخبار و‬ ‫گزارش های مرتبط و محتوای‬ ‫سایت ها و فضای مجازی‬ ‫حمایت از رویدادهای‬ ‫کارافرینانه و کسب وکارهای‬ ‫نوین‬ ‫نشست های فرهنگ سازی و‬ ‫ترویجی با اصحاب رسانه‬ ‫حمایت از فرهنگ سازی با‬ ‫رویکرد دانش اموزی‪ ،‬ایجاد و‬ ‫همکاری بخش دانش اموزی‬ ‫در جشنواره ها و نمایشگاه های‬ ‫ستادهای معاونت‬ ‫کمک به برگزاری جشنواره های‬ ‫موضوعی کارافرینی و اقتصاد‬ ‫دانش بنیان در دانشگاه ها و‬ ‫استان های کشور‬ ‫برگزاری تورهای علمی و‬ ‫فناوری برای اصحاب رسانه و‬ ‫فعاالن سیاسی‪ ،‬اجتماعی‬ ‫ایجاد دفتر مشترک‬ ‫فرهنگ سازی اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و گفتمان علم و‬ ‫فناوری در دانشگاه های‬ ‫شریف‪ ،‬امیرکبیر‪ ،‬تهران‬ ‫و استان ها‬ ‫تولید برنامه های رادیویی و‬ ‫تلویزیونی ویژه فرهنگ سازی‬ ‫و گفتمان سازی اقتصاد‬ ‫دانش بنیان‬ ‫تولید مجالت و‬ ‫ویژه نامه های تخصصی در‬ ‫موضوع فرهنگ سازی‬ ‫اقتصاد دانش بنیان‬ ‫فعال سازی سازمان های‬ ‫مردم نهاد و انجمن های‬ ‫علمی و تخصصی در‬ ‫راستای فرهنگ اقتصاد‬ ‫دانش بنیان‬ ‫همکاری در برگزاری‬ ‫همایش های بین المللی با‬ ‫رویکرد ترویج گفتمان‬ ‫اقتصاد دانش بنیان‬ ‫و علم و فناوری‬ ‫ترویج علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و اقتصاد‬ ‫دانش بنیان برای دانش اموزان و‬ ‫دانشجویان‪ ،‬با همکاری دانشگاه ها‬ ‫و پارک های علم و فناوری و وزارت‬ ‫اموزش و پرورش‬ ‫برگزاری اردوهای‬ ‫توانمندسازی برای‬ ‫دانشجویان و دانش اموزان‬ ‫و عالقمندان‬ ‫ترویج گفتمان‬ ‫علم و فناوری در‬ ‫رسانه ها و شبکه های‬ ‫مجازی‬ ‫برنامه های‬ ‫فرهنگ سازی و گفتمان‬ ‫اقتصاد دانش بنیان در‬ ‫سفرهای استانی‬ ‫هیئت دولت‬ ‫بازنشر دیدگاه ها و منویات‬ ‫مقام معظم رهبری و سیاست ها‬ ‫و مصوبات ستاد فرماندهی‬ ‫اقتصاد مقاومتی‬ ‫تولید فیلم های اموزشی‪،‬‬ ‫مستند‪ ،‬فیلم های سینمایی و‬ ‫حمایت از جشنواره های ملی‬ ‫و بین المللی در عرصه‬ ‫فیلم و مستند‬ ‫‪35‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫جشنواره ایران‏ساخت؛ تکاپویی برای خودکفایی‬ ‫بیش از صد سال از گسترده‏شدن سایه دکل‏های نفتی‬ ‫بر روی اقتصاد ایران می‏گذرد‪ .‬اما اقتصاد مبتنی بر‬ ‫نفت نتوانسته است سهم زیادی در توسعه دانش و‬ ‫فناوری در کشور داشته باشد‪ .‬چرا که با وابسته شدن‬ ‫به درامد نفت و اقتصاد منبع محور‪ ،‬توان تولید‪ ،‬ارتقای‬ ‫دانش فنی و اتکا به نیروی خالق‪ ،‬کمتر ارتقا یافت و‬ ‫بیشتر به عنوان کشو ِر واردات‏محور در حوزه ها مختلف‬ ‫رفتار کردیم‪.‬‬ ‫امروز اما با توجه به پیشرفت های فناورانه و سرمایه‬ ‫دانشی قابل توجه‪ ،‬به تکاپو افتادیم تا فرهنگ حمایت‬ ‫از کاالی ایرانی را ترویج دهیم‪ .‬زیرا مصرف کاالی‬ ‫ایران‏‏ساخت‪ ،‬راهی برای حمایت از اشتغال‪ ،‬کار و‬ ‫سرمایه ملی و کارگر ایرانی است‪ .‬مسیری که انتهای‬ ‫ان ابادانی کشور است‪ .‬البته ایجاد فضای گفتمان و‬ ‫پیوند بین جامعه هنری و علمی و فناوری‪ ،‬حرکت در‬ ‫این مسیر را هموار می‏کند‪ .‬بنابراین در کنار حرکت‬ ‫دیگر معاونت علمی در حوزه حمایت از تجهیزات‬ ‫ازمایشگاهی ساخت داخل و در شکل یک نمایشگاه‬ ‫سالیانه اقدام به طراحی و اجرای جشنواره و نمایشگاه‬ ‫ملی فرهنگی هنری ایران ساخت در سال ‪1395‬‬ ‫نمود‪ .‬جشنواره‏ای که به مدد و همراهی هنرمندان‬ ‫رشته‏های مختلف هنری مسیر رونق حمایت از کاالی‬ ‫ایران‏ساخت در سطح جامعه را طی کرد‪ .‬پس از این‬ ‫موفقیت‪ ،‬دومین جشنواره ملی فرهنگی ـ هنری‬ ‫«ایران ساخت» با اهداف «جریان‏سازی و تولید محتوا‬ ‫برای فضای مجازی مرتبط با چرخه تجاری‏سازی‪،‬‬ ‫کارافرینی و اقتصاد دانش‏بنیان»‪« ،‬حمایت از خدمات‬ ‫و تولیدات دانش‏بنیان ساخت ایران»‪« ،‬ساماندهی‬ ‫وارادات بی‏رویه و ارج نهادن به کاالها و محصوالت‬ ‫ایرانی باکیفیت» و همچنین «کمک به برجسته‏سازی‬ ‫(نشان تجاری) کاالهای مرغوب ایرانی» و در یک‬ ‫کالم حمایت از تولید ملی پا به عرصه گذاشت که در‬ ‫دی ماه ‪ 1397‬انهم به بار نشست‪.‬‬ ‫انچه این رویداد علمی‪ ،‬فرهنگی و هنری در جامعه به‬ ‫دنبال تقویت اش بود ه و هست‪ ،‬مطالبه گری اجتماعی‬ ‫و مردمی در حمایت از کاالی ایران ساخت و تولید ملی‬ ‫در تقسیم وظایف ملی در سه ضلع دولت و حاکمیت از‬ ‫یک سو و از طریق استانداردسازی و ارتقای کیفیت‪،‬‬ ‫وضع قوانین و بسترسازی مناسب و خرید کاالی‬ ‫ایرانی و از دیگرسو کارافرینان و تولیدکنندگان که‬ ‫می بایست ضمن تولید کاالی با کیفیت به افزایش‬ ‫و ارتقای کیفیت توجه داشته باشند و تکریم مشتری‬ ‫کنند و در ضلع سوم مردم و مصرف کنندگان قرار‬ ‫دارند که ضمن توجه به کاالی ایرانی بر تقویت و‬ ‫عرق ملی اهتمام کنند و از سوی دیگر مطالبه گر‬ ‫ایران ساخت از دولت و حاکمیت باشند تا با تقسیم‬ ‫وظایف و تعامل با یکدیگر بتوانند به بهترین نحو‬ ‫ممکن در قبال کاالی ساخت داخل به انجام وظایف‬ ‫خود بپردازند‪ .‬خوشبختانه «ایران ساخت» مطالبه گر‬ ‫از سه قشر فوق در حمایت از تولید ملی بوده که با‬ ‫سربلندی‪ ،‬میزبان این داد و ستدگاه شده است‪.‬‬ ‫‪36‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .6-2-1‬پارک های علم و فناوری‬ ‫پارک های علم و فناوری یکی از زیرساخت های الزم برای‬ ‫توسعه فناوری به شمار می روند‪ .‬پارک های علم و فناوری‪،‬‬ ‫سازمان هایی هستند که به دست متخصصان حرفه ای اداره‬ ‫می شوند و هدفشان افزایش توانمندی کسب وکارها از طریق‬ ‫ترویج فرهنگ نواوری و ارتقای توانایی رقابتی انها است‪ .‬این‬ ‫پارک ها با ایجاد امکان استفاده شرکت ها از تسهیالت پارک‬ ‫از جمله ازمایشگاه های تحقیقاتی مشترک‪ ،‬ارائه اموزش های‬ ‫حرفه ای و شبکه سازی به تقویت ارتباط صنعت‪ ،‬دانشگاه‪ ،‬و‬ ‫بازار و نیز شکل گیری و رشد شرکت های دانش بنیان کمک‬ ‫می کنند‪.‬‬ ‫«اساسنامه پارک های علم و فناوری» در اسفندماه ‪1381‬‬ ‫به تصویب شورای گسترش اموزش عالی رسید‪ .‬تاسیس و‬ ‫حمایت از پارک های علم و فناوری در سیاست ها و قوانین‬ ‫مختلف‪ ،‬از جمله سیاست های کلی علم و فناوری و نقشه‬ ‫جامع علمی کشور مورد تاکید قرار گرفته است‪ .‬نمودار ‪12‬‬ ‫روند رشد تعداد پارک های علم و فناوری را نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪ .5-2-1‬مراکز رشد واحدهای فناور‪ :‬ابزاری‬ ‫برای تسهیل توسعه اقتصادی‬ ‫مراکز رشد با کمک به رشد شرکت های نوپا و فناور‪ ،‬یکی از‬ ‫ابزارهای تسهیل توسعه اقتصادی منطقه ای و ملی به شمار‬ ‫می روند که مورد توجه دولت های سراسر جهان قرار گرفته اند‪ ،‬و‬ ‫در دهه گذشته‪ ،‬به یکی از اجزای نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫در کشور ما تبدیل شده اند‪ .‬مراکز رشد به خلق و پاگرفتن‬ ‫شرکت های نوپا کمک می کنند تا زمانی که این شرکت ها‬ ‫بتوانند به فضای رقابتی وارد شوند‪ .‬واحدهای فناور می توانند‬ ‫‪ ۳‬تا ‪ ۵‬سال در این مراکز مستقر باشند و در ازای مبلغ اندک از‬ ‫تسهیالتی همچون فضای کار‪ ،‬زیرساخت ارتباطات‪ ،‬مشاوره و‬ ‫اموزش‪ ،‬دسترسی به امکانات ازمایشگاهی و کارگاهی‪ ،‬شبکه‬ ‫همکاران صنعتی و ‪ ...‬استفاده کنند‪ .‬اغلب مراکز رشد‪ ،‬به عنوان‬ ‫زیرمجموعه دانشگاه ها یا پارک های علم و فناوری فعالیت‬ ‫می کنند‪ .‬تا ابان ‪ ،1397‬تعداد ‪ ۱۹۶‬مرکز رشد در استان های‬ ‫مختلف ایجاد شده است‪ .‬نمودار ‪ ۱۱‬رشد تعداد مراکز رشد را در‬ ‫فاصله سال های ‪ ۱۳۹۲‬تا ‪ ۱۳۹۵‬نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪178‬‬ ‫‪167‬‬ ‫‪154‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪+1+1+1+1+1+90+12+15+911+2+82+13+53+63+6363‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫نمودار ‪ .11‬روند افزایش تعداد مراکز رشد واحدهای فناور طی سال های ‪ ۱۳۹۲‬تا ‪۱۳۹5‬‬ ‫(منبع‪ :‬پایگاه های داده وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری)‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫‪1388‬‬ ‫‪1387‬‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫‪1383‬‬ ‫‪1382‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1379‬‬ ‫نمودار ‪ .12‬روند رشد پارک های علم و فناوری (منبع‪ :‬مرکز پژوهش های مجلس شورای اسالمی‪)۱۳۹۷ ،‬‬ ‫‪1378‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1377‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1381‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1376‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪37‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫طبق گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسالمی‬ ‫‪ 36‬پارک علم و فناوری در سال ‪ 1397‬در کشور وجود‬ ‫دارد که حوزه فعالیت بعضی از انها جامع است و بعضی‬ ‫دیگر به طور تخصصی در حوزه های کشاورزی و صنایع‬ ‫وابسته‪ ،‬هوافضا‪ ،‬فناوری اطالعات و ارتباطات‪ ،‬دارو‪،‬‬ ‫معدن و صنایع معدنی‪ ،‬زیست فناوری‪ ،‬فناوری نانو‪ ،‬و‬ ‫فناوری های نرم و صنایع فرهنگی فعالیت دارند‪.‬‬ ‫جدول ‪ 3‬اعتبارات مصوب پارک های علم و فناوری‬ ‫کشور را در قوانین بودجه سالیانه کشور از ‪ 1394‬تا‬ ‫‪ 1397‬نشان می دهد‪.‬‬ ‫برای دستیابی به اهداف سیاستی در این حوزه در‬ ‫کشورهای مختلف جهان تبدیل شده اند‪ .‬در حال حاضر‪،‬‬ ‫به واسطه افزایش فعالیت استارتاپ ها در حوزه های‬ ‫مختلف و دستیابی انها به خروجی های اقتصادی قابل‬ ‫توجه‪ ،‬توسعه شتابدهنده ها مورد توجه بازیگران مختلف‬ ‫دولتی و خصوصی قرار گرفته است‪.‬‬ ‫شتابدهنده ها در حال حاضر یکی از اجزای فعال‬ ‫زیست بوم استارتاپی کشور به شمار می روند که به‬ ‫‪36‬‬ ‫‪ .7-2-1‬شتابدهنده های کسب وکار و مراکز‬ ‫نواوری‬ ‫شتابدهنده ها یکی از سازوکارهای نوین رشد تامین‬ ‫سرمایه شرکت های نوپای فناور هستند‪ .‬شتابدهنده ها‪،‬‬ ‫با انتخاب استارتاپ های ارزشمندی که قابلیت زیادی‬ ‫برای رشد و رسیدن به مقیاس دارند‪ ،‬و کمک به انها‬ ‫در تجاری سازی ایده های خود‪ ،‬مدتی پذیرای این‬ ‫استارتاپ ها هستند تا انها را به مراحل بعدی رشد و‬ ‫سرمایه گذاری برسانند‪ .‬شتابدهنده ها با تامین سرمایه‬ ‫اولیه‪ ،‬اموزش و مربی گری‪ ،‬و ایجاد ارتباط بین شرکت‬ ‫نوپا و شبکه ای از دیگر کارافرینان و سرمایه گذاران‪،‬‬ ‫موفقیت شرکت های نوپا را در مراحل بعدی عمر خود‬ ‫افزایش می دهند‪ .‬عالوه بر سوداوری شتابدهنده ها برای‬ ‫بخش خصوصی‪ ،‬این برنامه ها به عنوان سازوکاری که‬ ‫قابلیت خود را برای کمک به رشد شرکت های نوپای‬ ‫دانش بنیان اثبات کرد ه است‪ ،‬به یکی از ابزارهای رایج‬ ‫پارک علم و فناوری‬ ‫‪100‬‬ ‫مرکز رشد مستقر‬ ‫در پارک‬ ‫‪5084‬‬ ‫واحد فناور مستقر در‬ ‫‪37651‬‬ ‫پارک های علم و فناوری‬ ‫فرد شاغل در‬ ‫واحد های فناور‬ ‫‪2196‬‬ ‫دانش فنی‬ ‫‪261‬‬ ‫میلیون دالر‪ ،‬صادرات‬ ‫تجار ی سازی شده‬ ‫فناور ی ها‪ ،‬محصوالت و‬ ‫خدمات‬ ‫جدول ‪ .3‬بودجه مصوب پارک های علم و فناوری در قوانین بودجه ساالنه کشور (منبع‪ :‬مرکز پژوهش های مجلس شورای اسالمی)‬ ‫سال‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1397‬‬ ‫بودجه مصوب (میلیون ریال)‬ ‫‪1.893.198‬‬ ‫‪2.082.054‬‬ ‫‪2.704.105‬‬ ‫‪3.256.528‬‬ ‫‪38‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫پویایی و رشد این زیست بوم کمک می کنند‪.‬‬ ‫مراکز نواوری یکی دیگر از زیرساخت هایی هستند که‬ ‫در توسعه دانش بنیادی و تبدیل ان به ثروت نقش ایفا‬ ‫می کنند‪ .‬مراکز نواوری طبق تعریف صندوق حمایت از‬ ‫پژوهشگران و فناوران کشور‪ ،‬متشکل از یک یا چند‬ ‫تیم نواوری هستند که با همکاری مراکز تحقیقاتی‬ ‫و شرکت های متقاضی محصوالت جدید در چارچوب‬ ‫برنامه ای بلندمدت با هم همکاری می کنند‪.‬‬ ‫حمایت از شکل گیری و توسعه مراکز نواوری در کشور‬ ‫با چند هدف انجام شده است‪ ،‬از جمله‪ :‬حمایت از‬ ‫تحقیقاتی که ظرفیت مناسبی برای عرضه دستاوردهای‬ ‫فناورانه و تجاری سازی انها وجود دارد‪ ،‬و کمک به‬ ‫شکل گیری الگوی جدیدی از همکاری بین صنعت‪،‬‬ ‫دانشگاه‪ ،‬و دولت‪.‬‬ ‫این مراکز همچنین به اشتغال نخبگان کشور‪ ،‬توسعه‬ ‫فرهنگ نواوری در کشور‪ ،‬و تقویت اقتصاد دانش بنیان‬ ‫و مقاومتی کمک می کنند‪ .‬تا سال ‪ ،1396‬بیش از ‪20‬‬ ‫مرکز نواوری به ثبت رسیده است‪.‬‬ ‫‪ .8-2-1‬مناطق ویژه علم و فناوری‪ :‬هم افزایی‬ ‫برای ایجاد جامعه دانایی محور‬ ‫مناطق ازاد علم و فناوری یکی دیگر از سیاست هایی است که‬ ‫در سال های اخیر به منظور توسعه فناوری و نواوری در مناطقی‬ ‫با شرایط ویژه در دستور کار قرار گرفته است‪ .‬در سال ‪1384‬‬ ‫ایین نامه ایدرخصوصایجادکریدورهایعلموفناوریتدوین‬ ‫شد و به تصویب هیئت دولت رسید‪ .‬در سال‪ 1389‬این ایین نامه‬ ‫مورد بازبینی قرار گرفت و نام ان به ایین نامه «نحوه تاسیس و‬ ‫توسعهمناطقویژهعلموفناوریکشور»تغییریافت‪.‬مهم ترین‬ ‫اهداف تاسیس مناطق ویژه علم و فناوری عبارتند از‪ :‬تجمیع و‬ ‫هم افزایی عناصر موثر در ایجاد یک جامعه دانایی محور و ارتقای‬ ‫بهره وری در سرمایه گذاری های الزم‪ ،‬تقویت پیوند عناصر فعال‬ ‫در حوزه دانایی در اقتصاد ملی با عرصه بین المللی‪ ،‬جذب و حفظ‬ ‫سرمایه های انسانی خالق و شایسته‪ ،‬ایجاد اشتغال ارزش افزا‪،‬‬ ‫و ایجاد تسهیالت حقوقی‪ ،‬اجرایی‪ ،‬ارتباطی و سرمایه گذاری‬ ‫و خدماتی برای شکل گیری خوشه های صنعتی خدماتی با‬ ‫فناوری برتر‪ .‬در حال حاضر پنج استان به عنوان منطقه ویژه علم‬ ‫و فناوری شناخته می شوند‪ .۱:‬اذربایجان شرقی؛‪ .۲‬اصفهان؛‪.۳‬‬ ‫بوشهر؛ ‪ .۴‬خراسان رضوی؛ ‪ .۵‬یزد‪.‬‬ ‫اذربایجان‬ ‫شرقی‬ ‫خراسان رضوی‬ ‫اصفهان‬ ‫یزد‬ ‫بوشهر‬ ‫مناطق ویژه علم و فناوری‬ ‫‪39‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان‪ :‬بستری مناسب برای ثروت افرینی برپایه علم و فناوری‬ ‫شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان به عنوان اولین سازمان‬ ‫موسس مراکز رشد و پارک های علم و فناوری در کشور با هدف‬ ‫حمایت از ایجاد و توسعه شرکت های دانش بنیان و خلق ثروت از‬ ‫علم راه اندازی شده است‪ .‬این مجموعه فعالیت اجرایی خود را از‬ ‫سال ‪ 1380‬با راه اندازی اولین مرکز رشد در کشور اغاز کرد‪.‬‬ ‫طرح جامع شهرک با افق بیست ساله‪ ،‬در فضایی به وسعت‬ ‫‪ 520‬هکتار شامل مجموعه ای از مراکز رشد فناوری‪ 5 ،‬تا ‪10‬‬ ‫پارک علم و فناوری‪ ،‬پالک های قابل واگذاری به شرکت ها و‬ ‫ موسسات دانش بنیان‪ ،‬فضاهای سبز و فضاهای سکونت شهری‬ ‫برای اسکان و استقرار طبقه خالق و کسب وکارهای دانش بنیان‪،‬‬ ‫مطابق با استانداردهای جهانی طراحی شده است‪ .‬تاکنون دو‬ ‫پارک علم و فناوری و ‪ 8‬مرکز رشد واحدهای فناور و یک مرکز‬ ‫علمی‪-‬تفریحی کودکان و نوجوانان در چارچوب این طرح جامع‬ ‫راه اندازی شده ‪ ،‬و مجموع ًا بیش از ‪ 106‬هزار متر مربع اراضی‬ ‫شهرک به شرکت های دانش بنیان واگذار شده است‪.‬‬ ‫شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان طیف گسترده ای از خدمات را‬ ‫به شرکت های دانش بنیان ارائه می دهد‪ ،‬از جمله‪ :‬خدمات استقرار‪،‬‬ ‫خدمات مالی و اعتباری‪ ،‬خدمات اموزشی‪ ،‬مشاوره ای و راهبری‪،‬‬ ‫خدمات فنی و تخصصی‪ ،‬خدمات بازاریابی و تجاری سازی‪،‬‬ ‫خدمات انتقال فناوری و شبکه سازی‪ ،‬خدمات حمایت های قانونی‪،‬‬ ‫و خدمات بین المللی‪.‬‬ ‫شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان با استقرار هسته های فناور در‬ ‫دوره رشد مقدماتی‪ ،‬واحدهای فناور نوپا در مراکز رشد فناوری‪،‬‬ ‫و واحدهای فناور رشدیافته در پارک های علم و فناوری‪ ،‬زمینه‬ ‫شکل گیری و رشد و توسعه جمع زیادی از شرکت های دانش بنیان‬ ‫را در زمینه های مختلف تخصصی فراهم اورده است‪.‬‬ ‫در شهریورماه سال ‪ 1397‬مجموع ًا بیش از ‪ 7‬هزار نفر در واحدهای‬ ‫فناور مستقر در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان مشغول به کار‬ ‫بوده اند که بیش از ‪ 4‬هزار نفر انها کارکنان تمام وقت بوده اند‪ .‬از‬ ‫میان مجموع کارکنان تمام وقت و پاره وقت این شرکت ها حدود‬ ‫‪ 32‬درصد دارای مدرک دکتری و کارشناسی ارشد‪ ،‬و ‪ 54‬درصد‬ ‫دارای مدرک کارشناسی بوده اند‪.‬‬ ‫یـ کاربردی در قالب طرح های‬ ‫اجرای بیش از ‪ 1480‬پروژه پژوهش ‬ ‫ایده محوری و یا قراردادهای پژوهشی‪ ،‬زمینه ارتباط واحدهای‬ ‫فناوری مستقر در شهرک با صنایع و بازار را فراهم اورده و استقبال‬ ‫و ارزیابی مثبت صنایع را ب ه همراه داشته است‪ .‬این پروژه ها در چند‬ ‫حوزه مختلف اجرا شده اند که عبارتند از‪:‬‬ ‫• حمایت از طرح های ایده محوری (ساخت نمونه‬ ‫ازمایشگاهی)‪352:‬‬ ‫• حمایت از تحقیقات در مرحله تولید نیمه صنعتی و‬ ‫تجاری سازی‪200 :‬‬ ‫• حمایت از پروژه های در زمینه فناوری اطالعات و‬ ‫ارتباطات‪130 :‬‬ ‫• اجرای پروژه های پژوهشی‪ -‬فناوری جهت رفع نیاز صنایع‬ ‫و سازمان ها‪ 266( 670 :‬مورد به سفارش شرکت فوالد‬ ‫مبارکه)‬ ‫• سایر موارد (طرح های امایش استان‪ ،‬اعتبارات جشنواره ملی‬ ‫فن افرینی شیخ بهایی و‪128 :)...‬‬ ‫‪198‬‬ ‫‪108‬‬ ‫‪213‬‬ ‫شرکت و‬ ‫ موسسهفناور‬ ‫هستهفناور‬ ‫شرکت و‬ ‫ موسسهفناور‬ ‫مراکز رشد علم و فناوری‬ ‫دوره رشد مقدماتی‬ ‫پارک های علم و فناوری‬ ‫‪40‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان‪ :‬بستری مناسب برای ثروت افرینی برپایه علم و فناوری‬ ‫‪4%‬‬ ‫‪6%‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪60+‬‬ ‫‪951+‬‬ ‫‪2347+‬‬ ‫‪132+‬‬ ‫‪64‬‬ ‫سایر‬ ‫‪19%‬‬ ‫مکاترونیک‬ ‫فناوری اطالعات‬ ‫‪16%‬‬ ‫‪2%‬‬ ‫و ارتباطات‬ ‫زیست فناوری‬ ‫‪3%‬‬ ‫شیمی و‬ ‫عمران‬ ‫صنایع شیمی‬ ‫‪4%‬‬ ‫فوالد‬ ‫زمینه فعالیت واحدهای فناور‬ ‫مستقر در شهرک علمی و‬ ‫‪12%‬‬ ‫تحقیقاتیاصفهان‬ ‫ساخت و تولید‬ ‫‪7%‬‬ ‫‪5%‬‬ ‫مهندسی مواد و متالوژی‬ ‫نانوفناوری‬ ‫‪10%‬‬ ‫برق و الکترونیک‬ ‫‪9%‬‬ ‫‪3%‬‬ ‫هنر‬ ‫کشاورزی و‬ ‫محیط زیست‬ ‫کمک به‬ ‫ایجاد بیش از‬ ‫‪ 987‬شرکت‬ ‫و موسسه‬ ‫دانش بنیان‬ ‫ایجاد ‪ 74‬فناوری‬ ‫صنعت ساز و خط تولید‬ ‫با ارزش تقریبی ‪536‬‬ ‫میلیارد ناموت توسط‬ ‫شرکت ها و موسسات‬ ‫دانش بنیان‬ ‫ایجاد بیش از‬ ‫‪ 7.000‬شغل برای‬ ‫دانش اموختگان‬ ‫دانشگاهی‬ ‫جذب بیش از ‪332‬‬ ‫میلیارد ناموت سرمایه‬ ‫بخش خصوصی در‬ ‫توسعه عمرانی شهرک‬ ‫فروش ‪ 582‬میلیارد‬ ‫تومانی دستاوردها و‬ ‫محصوالت فناورانه‬ ‫شرکت های مستقر در‬ ‫سال ‪1396‬‬ ‫ایجاد ظرفیت‬ ‫اقتصادی در حدود‬ ‫‪ 1.400‬میلیارد ناموت‬ ‫‪41‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫پارک فناوری پردیس‪ :‬بهشت سرمایه گذاری فناوری ایران‬ ‫پارک فناوری پردیس به عنوان قطب فناوری های‬ ‫دانش بنیان کشور با هدف کمک به پایدارسازی‬ ‫اقتصاد مقاومتی‪ ،‬تسهیل در فرایند رسوخ دانش فنی‬ ‫و تجاری سازی دستاوردهای شرکت های دانش بنیان و‬ ‫همچنین ارتقای سطح فناوری های موجود در صنایع‬ ‫زیرساختی و پایه‪ ،‬در سال ‪ 1384‬تاسیس شد‪ .‬تاکنون‬ ‫قریب به ‪ 250‬شرکت فناور از بین بیش از ‪ 2100‬شرکت‬ ‫متقاضی‪ ،‬در حوزه فناوری های نوظهور‪ ،‬پیشرفته و‬ ‫راهبردی کشور در زمینه هایی چون داروهای بیماری های‬ ‫صعب العالج‪ ،‬تجهیزات پزشکی و بیمارستانی‪ ،‬تجهیزات‬ ‫نفت‪ ،‬گاز‪ ،‬پتروشیمی‪ ،‬نانو و فناوری اطالعات و ارتباطات‬ ‫به عضویت پارک فناوری پردیس در امده اند‪ .‬فروش‬ ‫‪ 62‬هزار میلیارد ریال در سال ‪ ،96‬اشتغال حدود ‪4000‬‬ ‫نفر در شرکت های پارک‪ ،‬صادرات محصوالت و خدمات‬ ‫دانش بنیان به بیش از ‪ 60‬کشور جهان‪ ،‬عرضه بیش از‬ ‫‪ 950‬محصول و خدمت فناورانه‪ ،‬از جمله دستاوردهای‬ ‫این مجموعه است‪.‬‬ ‫همچنین پارک فناوری پردیس‪ ،‬تجربه همکاری نزدیک‬ ‫و بسیار موفقی با سرمایه گذاران خارجی و متخصصان‬ ‫نخبه ایرانی غیرمقیم که به کشور بازگشته اند‪ ،‬داشته‬ ‫است‪ .‬در سه سال اخیر ‪ 19‬شرکت استارتاپی از‬ ‫متخصصان ایرانی غیرمقیم که فارغ التحصیل یکصد‬ ‫دانشگاه برتر جهان هستند‪ ،‬جذب پارک شده اند‪.‬‬ ‫همچنین ‪ 7‬پروژه سرمایه گذاری خارجی در پارک تا‬ ‫کنون محقق شده است‪.‬‬ ‫سرمایه گذاری ‪ 15000‬میلیارد ریالی بخشی خصوصی‬ ‫در حوزه فناوری های پیشرفته در پارک‪ ،‬صادرات ‪25‬‬ ‫میلیون دالری در یک سال گذشته به بیش از ‪ 15‬کشور‬ ‫جهان‪ ،‬بیش از ‪ 390‬عنوان همکاری بین شرکت های‬ ‫عضو و دانشگاه های کشور در یک سال گذشته‪ ،‬و‬ ‫تعریف بیش از ‪ 40‬پروژه مشترک تحقیقاتی و فناوری‬ ‫بین شرکت های عضو پارک با طرف های خارجی در ‪17‬‬ ‫کشور جهان از جمله دستاوردهای مهم این پارک به‬ ‫شمار می رود‪.‬‬ ‫پارک فناوری پردیس در افق توسعه یک هزار هکتاری‬ ‫خود در کنار محیط مناسب برای کار و زندگی‪ ،‬به یک‬ ‫‪42‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫پارک فناوری پردیس‪ :‬بهشت سرمایه گذاری فناوری ایران‬ ‫زیست بوم نواوری منسجم با بازیگران کلیدی فعال‬ ‫تبدیل خواهد شد‪ .‬استقرار بیش از ‪ 1000‬شرکت نواور؛‬ ‫‪ 10‬هزار استارتاپ؛ ‪ 50‬مجموعه سرمایه گذار و شتابدهنده‬ ‫نواوری؛ ‪ 500‬شرکت از ایرانیان کارافرین بازگشته به‬ ‫کشور‪ ،‬ایجاد ‪ 50‬هزار شغل‪ ،‬سهم ‪ 10‬درصدی بخش‬ ‫تحقیق و توسعه از کل فروش پارک که در مجموع‬ ‫پارک بتواند سهم نیم درصدی از تولید ناخالص داخلی‬ ‫کشور را ایجاد کند‪ ،‬هدف گذاری این بخش در ‪ 20‬سال‬ ‫اینده در ناحیه نواوری پردیس است‪.‬‬ ‫همچنین اجرای طرح های مهمی همچون برگزاری‬ ‫جایزه جهانی مصطفی(ص) به عنوان باالترین نشان‬ ‫علمی و فناوری جهان اسالم‪ ،‬برگزاری ‪ 7‬دوره نمایشگاه‬ ‫بین المللی فناوری و نواوری (اینوتکس) با حضور بیش‬ ‫از ‪ 1000‬شرکت از ‪ 24‬کشور جهان‪ ،‬ایجاد مرکز فن بازار‬ ‫ملی ایران برای توسعه تجارت فناوری با ‪ 19‬شعبه و‬ ‫‪ 40‬بروکر بخش خصوصی در کشور با فروش حدود‬ ‫‪ 10000‬میلیارد ریال محصوالت دانش بنیان در دو‬ ‫سال گذشته‪ ،‬برگزاری ده ها فستیوال و نشست تبادل‬ ‫فناوری داخلی و خارجی‪ ،‬مشارکت در راه اندازی بازار‬ ‫مالکیت فکری با همکاری سازمان بورس و اوراق‬ ‫بهادار و فروش ‪ 26‬اختراع به صنایع تاکنون‪ ،‬ایجاد و‬ ‫راهبری مرکز شتابدهی نواوری جهت مدیریت و توسعه‬ ‫زیست بوم استارتاپی کشور با ‪ 29‬شتابدهنده فعال در‬ ‫کشور و کمک به برگزاری حدود ‪ 300‬رویداد کارافرینی‬ ‫در چند سال گذشته در ‪ 30‬شهر کشور‪ ،‬راه اندازی‬ ‫صندوق توسعه فناوری های نوین‪ ،‬مشارکت در راه اندازی‬ ‫مدل سرمایه گذاری خطرپذیر (‪ )VC‬و راه اندازی شبکه‬ ‫نواوری تهران با بیش از ‪ 900‬شرکت فناور و ‪ 7000‬فرد‬ ‫نواور را می توان از مهم ترین اقدامات ستاد پارک از بدو‬ ‫تاسیس تاکنون برشمرد‪.‬‬ ‫‪ 62‬هزار میلیارد ریال‪،‬‬ ‫فروش سال ‪1396‬‬ ‫‪ 7‬پروژه‬ ‫سرمایه گذاری‬ ‫خارجی‬ ‫‪ 4000‬نفر‪ ،‬اشتغال در‬ ‫شرکت های پارک‬ ‫‪ 60‬کشور جهان‪ ،‬مقصد‬ ‫صادرات محصوالت و‬ ‫خدمات دانش بنیان‬ ‫‪ 950‬محصول و‬ ‫خدمت فناورانه‬ ‫‪ 15000‬میلیارد ریال سرمایه گذاری‬ ‫بخش خصوصی در حوزه‬ ‫فناوری های پیشرفته در پارک‬ ‫‪43‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫کارخانه نواوری ازادی‪ :‬نماد نسل جدید زیرساخت های توسعه کارافرینی در پهنه شهری‬ ‫یکیازرویکردهایمعاونتعلمیوفناوریریاست جمهوری‬ ‫در توسعه زیرساخت های کارافرینی‪ ،‬توسعه این زیرساخت ها‬ ‫در پهنه شهری است‪ .‬وجود نیروی انسانی متخصص جوان‬ ‫و تحصیلکرده در کنار سرمایه گذاران بخش خصوصی‪،‬‬ ‫شرکت های دانش بنیان و استارتاپ ها‪ ،‬و دانشگاه ها و مراکز‬ ‫پژوهشی در شهرهای بزرگ‪ ،‬می تواند این شهرها را به‬ ‫پارک های علم و فناوری عظیمی تبدیل کند‪ ،‬که در انها‬ ‫پیوسته خدمات فناورانه جدیدی به شهروندان ارائه می شود‪،‬‬ ‫افراد با فناوری های نو در ارتباط هستند‪ ،‬و فرهنگ جدیدی‬ ‫بر پایه نواوری و کارافرینی فناورانه درانها شکل می گیرد‪.‬‬ ‫بر اساس گزارش شاخص های جهانی نواوری (‪ )GII‬تهران‬ ‫یکی از ‪ ۵۰‬شهر برتر دنیا از نظر خوشه های علم و فناوری‬ ‫است و توسعه زیرساخت های کارافرینی و نواوری در این‬ ‫شهر می تواند به بهره برداری هرچه بیشتر از این ظرفیت‬ ‫چشمگیر کمک کند‪ .‬به همین منظور‪ ،‬معاونت علمی و‬ ‫فناوری ریاست جمهوری تفاهم نامه ای با شهرداری تهران‬ ‫در خصوص تسهیل استقرار استارتاپ ها‪ ،‬شتابدهنده ها‪ ،‬ایجاد‬ ‫مراکز فناوری و کارخانه های نواوری در بافت های فرسوده‬ ‫شهری منعقد کرده است‪.‬‬ ‫ایجاد مراکزی برای تجمع استارتاپ ها‪ ،‬مراکز رشد‪،‬‬ ‫شرکت های دانش بنیان‪ ،‬استارتاپ ها و واحدهای فناور‪،‬‬ ‫بستری برای شکوفایی این ظرفیت ها در مناطق عمدت ًا‬ ‫مستعد فراهم می سازد و نیز سبب توسعه پایدار بافت ناکارامد‬ ‫خواهد شد‪ .‬در حال حاضر چند کارخانه نواوری در تهران‬ ‫فعال است‪ ،‬که تنها یکی از این مراکز می تواند بیش از ‪۳۵۰۰‬‬ ‫کارافرین را در خود جای دهد‪.‬‬ ‫یکی از کارخانه های نواوری که به منظور استفاده از‬ ‫فضای کارخانه های قدیمی و نزدیک کردن استارتاپ ها‬ ‫و کسب وکارهای جدید به بافت و زندگی شهری ایجاد‬ ‫شده است‪ ،‬کارخانه نواوری ازادی است‪ .‬کارخانه نواوری‬ ‫ازادی با ایده ساخت بزرگ ترین مرکز استقرار استارتاپ ها‬ ‫در خاورمیانه با مشارکت بخش خصوصی در فضایی به‬ ‫مساحت ‪ 18500‬متر مربع ایجاد شده است‪ .‬این کارخانه‬ ‫نواوری‪ ،‬در واقع یک شتابدهنده با رویکردی نوین و با‬ ‫هدف تداوم هم افزایی ها و یادگیری ها پس از دوره‬ ‫شتابدهی استارتاپ ها و متمرکز ساختن تعداد زیادی از‬ ‫کارافرینان‪ ،‬مربیان و سرمایه گذاران در جوار یکدیگر با‬ ‫تکیه بر زیرساخت های کامل و متنوع است‪.‬‬ ‫‪44‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .3-1‬منابع و سازوکارهای جدید حمایت‬ ‫مالی در نظام نواوری کشور‬ ‫سرمایه گذاری در توسعه فناوری و نواوری‪ ،‬نقشی‬ ‫کلیدی در اقتصاد دانش بنیان دارد‪ .‬در دهه های اخیر با‬ ‫توجه به تکامل ارکان نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری در‬ ‫کشور و ورود بازیگران با نقش های جدید‪ ،‬سازوکارهای‬ ‫تامین و حمایت مالی نیز از رویه های سنتی مانند‬ ‫حمایت دولتی به سمت ابزارهای متنوع تر و جدیدتر‬ ‫تکامل یافته است‪ .‬همچنین عالوه بر دولت‪ ،‬بازیگران‬ ‫غیردولتی و فعاالن بخش خصوصی نیز به حوزه تامین‬ ‫سرمایه فعالیت های دانش بنیان وارد شده اند و مشارکت‬ ‫انها در این حوزه‪ ،‬دستاوردهای قابل توجهی داشته‬ ‫است‪.‬‬ ‫بعد از پیروزی انقالب اسالمی و تصویب قانون‬ ‫بانکداری بدون ربا‪ ،‬شبکه بانکی کشور به منظور ایجاد‬ ‫واحدهای صنعتی و تولیدی‪ ،‬تسهیالتی را با هدف‬ ‫توسعه طرح های دارای اولویت فناوری در نظر گرفت‪.‬‬ ‫بعضی سازمان های دولتی مانند سازمان گسترش و‬ ‫نوسازی صنایع ایران و مدیریت صنایع نوین وزارت‬ ‫صنعت و معدن‪ ،‬و نیز نهادهایی چون صندوق مالی‬ ‫توسعه تکنولوژی ایران و موسسه توسعه فناوری‬ ‫نخبگان به سرمایه گذاری در طرح های مبتنی بر‬ ‫فناوری پرداختند‪.‬‬ ‫با تصویب ماده ‪ 100‬برنامه سوم توسعه اقتصادی‬ ‫و اجتماعی کشور‪ ،‬ابزارهای جدید مالی در قالب‬ ‫صندوق های پژوهش و فناوری کشور شکل گرفت‪،‬‬ ‫و در سال ‪ 1394‬به استناد ماده ‪ 44‬قانون رفع موانع‬ ‫تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور‪ ،‬اساسنامه‬ ‫نمونه جدید صندوق های پژوهش و فناوری غیردولتی‬ ‫تصویب شد‪.‬‬ ‫همچنین با تصویب قانون حمایت از شرکت های‬ ‫دانش بنیان و شکل گیری صندوق نواوری و شکوفایی‬ ‫با سرمایه اولیه یک میلیارد دالر (‪ 3000‬میلیارد‬ ‫تومان) بازیگر اثرگذار دیگری به عرصه تامین مالی‬ ‫توسعه فناوری و نواوری در کشور وارد شد‪ .‬یکی‬ ‫دیگر از جدیدترین بازیگران تامین مالی استارتاپ ها‪،‬‬ ‫صندوق های جسورانه بورسی هستند که با حداقل‬ ‫سرمایه ثبتی ‪ 10‬میلیارد تومان‪ ،‬برای تاسیس و‬ ‫شتابدهی به استارتاپ های بزرگ مناسبند‪.‬‬ ‫بدین ترتیب‪ ،‬با حضور نهادهای غیر دولتی‪ ،‬ابزارهای‬ ‫مالی نظام ملی نواوری توسعه یافت و بستری برای‬ ‫ارائه خدمات متنوع تر جهت تامین مالی فناوری و‬ ‫نواوری کشور فراهم شد‪.‬‬ ‫در حال حاضر‪ ،‬نهادهای متعددی در تامین مالی حوزه‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشور فعالند‪ ،‬که عبارتند از‪:‬‬ ‫نهادهای سرمایه گذاری خصوصی (سرمایه گذاری های‬ ‫خطرپذیر و شتابدهنده ها)‪ ،‬نهادهای تامین مالی که به‬ ‫موجب قانون تاسیس شده اند (صندوق های تخصصی‬ ‫و توسعه ای دولتی‪ ،‬صندوق نواوری و شکوفایی)‪،‬‬ ‫نهادهای سرمایه گذاری غیر دولتی (صندوق های‬ ‫پژوهش و فناوری غیردولتی)‪ ،‬نهادهای حمایتی دولتی‬ ‫(وزارتخانه ها‪ ،‬پارک های علم و فناوری‪ ،‬مراکز رشد‪،‬‬ ‫دانشگاه ها)‪ ،‬و در اخر بانک ها و بورس‪.‬‬ ‫هردسته از این نهادها نقش های متفاوتی در تامین‬ ‫مالی فناوری و نواوری بازی می کنند‪ .‬انها با توجه به‬ ‫مراحل بلوغ فناوری‪ ،‬به شیوه های مختلفی در تامین‬ ‫مالی فعالیت می کنند‪ .‬نمودار ‪ 13‬تناسب شیوه های‬ ‫تامین مالی با مرحله بلوغ فناوری و نهادهای فعال در‬ ‫هریک از این مراحل را نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪ .1-3-1‬بودجه های پژوهشی‬ ‫بودجه های پژوهشی دولت یکی از منابع مالی نظام‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری محسوب می شود‪ .‬جدول ‪4‬‬ ‫مجموع اعتبارات پژوهشی دولتی و نسبت ان به بودجه‬ ‫کل کشور را از سال ‪ 1391‬تا ‪ 1397‬نشان می دهد‪.‬‬ ‫همان طور که این جدول نشان می دهد‪ ،‬بودجه های‬ ‫پژوهشی دولتی در سال های گذشته پیوسته افزایش‬ ‫یافته است‪ .‬با این حال‪ ،‬با توجه به هدف ‪ 4‬درصدی‬ ‫‪45‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫هزینه های تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی در‬ ‫سال ‪ ،1404‬بودجه های پژوهشی نیاز به افزایش دارد‪.‬‬ ‫سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه از تولید ناخالص‬ ‫داخلی‪ ،‬یکی از معیارهای کالن نشان دهنده سطح‬ ‫سرمایه گذاری هر کشور در توسعه علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫است‪ .‬نمودار ‪ 14‬روند سهم هزینه کرد تحقیق و توسعه‬ ‫از تولید ناخالص داخلی را در سال های ‪ 1392‬تا ‪1395‬‬ ‫گسترش‬ ‫بلوغ‬ ‫نشان می دهد‪ .‬همان گونه که این نمودار نشان می دهد‪،‬‬ ‫این شاخص در سال های گذشته روندی صعودی داشته‬ ‫است‪ .‬با اینکه داده های مربوط به هزینه کرد تحقیق و‬ ‫توسعه در سال های ‪ 1396‬و ‪ 1397‬در دسترس نیست‪،‬‬ ‫اما افزایش تسهیالت اختصاص یافته به محصوالت‬ ‫دانش بنیان می تواند نشانه ای برای افزایش این شاخص‬ ‫در این دو سال باشد‪.‬‬ ‫ورود به بازار‬ ‫رشد‬ ‫نمونه شیوه های تامین مالی‬ ‫دوره جنینی‬ ‫نمونه اولیه‬ ‫هزینه تحقیق و توسعه‬ ‫سرمایه گذاری خطرپذیر‬ ‫تامین مالی مبتنی بر بدهی و دارایی ها‬ ‫تامین مالی مبتنی بر سهام‪ /‬کمک بالعوض دولتی‬ ‫نمون ه نهاد های فعال در کشور‬ ‫بورس‬ ‫دانشگاه ها‬ ‫سرمایه گذاران خطرپذیر‬ ‫شتاب دهنده ها‬ ‫مراکز رشد‬ ‫بانک های تجاری‬ ‫پارک های علم و فناوری‬ ‫منابع دولت و وزارت خانه های تخصصی‬ ‫بانک های توسعه ای تامین مالی ‪SME‬ها‬ ‫صندوق های جسورانه بورسی‬ ‫صندوق های توسعه ای و تخصصی‬ ‫صندوق های پژوهش فناوری‬ ‫صندوق نواوری و شکوفایی‬ ‫نمودار ‪ .13‬تنوع نهاد ها در تامین مالی و توسعه فناوری و نواوری در ایران‬ ‫‪46‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫جدول ‪ .4‬نسبت اعتبارات پژوهشی بودجه کل کشور (منبع‪ :‬مرکز پژوهش های مجلس)‬ ‫سال‬ ‫بودجه کل کشور‬ ‫سرجمع اعتبارات پژوهشی دولتی‬ ‫نسبت اعتبارات پژوهشی به بودجه کل‬ ‫کشور (درصد)‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪5.665.618.035‬‬ ‫‪39.557.142‬‬ ‫‪0/69‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪7.277.064.510‬‬ ‫‪45.808.412‬‬ ‫‪0/63‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪8.033.484.581‬‬ ‫‪46.478.138‬‬ ‫‪0/58‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪8.467.411.487‬‬ ‫‪56.369.901‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪9.526.376.476‬‬ ‫‪70.250.432‬‬ ‫‪0/72‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪11.524.565.969‬‬ ‫‪81.627.319‬‬ ‫‪0/71‬‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪11.949.354.674‬‬ ‫‪102.457.745‬‬ ‫‪0/86‬‬ ‫‪1/04‬‬ ‫‪0/92‬‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/72‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫نمودار ‪ .14‬سهم هزینه کرد تحقیق وتوسعه از تولید ناخالص داخلی‬ ‫(منبع‪ :‬گزارش شاخص های علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪ ،‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)‬ ‫‪ .2-3-1‬صندوق های پژوهش و فناوری‬ ‫صندوق های غیر دولتی پژوهش و فناوری با هدف ایجاد‬ ‫زمینه های مشارکت و سرمایه گذاری بخش غیر دولتی در‬ ‫عرصه فناوری و نواوری و حمایت از پژوهش های کاربردی‬ ‫در کشور ایجاد شده اند‪ .‬سرمایه گذاری در کسب وکارها‬ ‫و شرکت های فناور و دانش بنیان کوچک و متوسط‪ ،‬و‬ ‫رشددادن و کسب سود از این شرکت ها مهم ترین کارکرد‬ ‫این صندوق هاست‪ .‬این صندوق ها با ارائه راه حل های‬ ‫مالی ویژه شرکت های فناور کوچک و متوسط‪ ،‬و با تکیه‬ ‫بر ابزارهای نوین تامین مالی‪ ،‬به تکمیل زنجیره ایده تا‬ ‫بازار کمک می کنند‪ .‬انها از طریق سرمایه گذاری خطرپذیر‬ ‫شرکتی‪ ،‬به جایگزینی هزینه های باالی تحقیق و توسعه‬ ‫کمک می کنند و می توانند با سرمایه گذاری در زمینه های‬ ‫با فناوری باال‪ ،‬به سوداوری باال دست یابند‪.‬‬ ‫بستر قانونی ایجاد و توسعه فعالیت های این صندوق ها با‬ ‫ماده ‪ 100‬قانون برنامه سوم و ماده ‪ 45‬قانون برنامه چهارم‬ ‫‪47‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫توسعه فراهم شد‪ .‬دولت اجازه دارد با سهام حداکثر ‪49‬‬ ‫درصدی در تاسیس این صندوق ها مشارکت داشته باشد‪.‬‬ ‫از این رو دستگاه های اجرایی با بهره برداری از ابزارهای‬ ‫منعطف مالی این صندوق ها خواهند توانست دستاوردهای‬ ‫پژوهشی و فناورانه مورد حمایت را به سرعت به بازار نهایی‬ ‫معرفی کنند‪.‬‬ ‫این صندوق ها به چند طریق به مخاطبان خود خدمات‬ ‫ارائه می دهند‪ .‬اولین خدمت انها اعطای وام و تسهیالت‬ ‫به شرکت های دانش بنیان است‪ .‬سرمایه گذاری خطرپذیر‬ ‫(‪ )VC‬و صدور ضمانت نامه (مشابه بانک ها) برای‬ ‫شرکت های دانش بنیان از دیگر خدمات صندوق های‬ ‫پژوهش و فناوری است‪.‬‬ ‫همچنین این صندوق ها می توانند با تضمین جبران‬ ‫خسارت های احتمالی‪ ،‬ریسک های طرف عرضه و تقاضای‬ ‫محصوالت را کاهش دهند‪ .‬در حال حاضر ‪ 44‬صندوق‬ ‫پژوهش و فناوری دارای مجوز ثبت و فعالیت در کشور‬ ‫وجود دارد که ‪ 6‬مورد انها با مشارکت کامل بخش غیر‬ ‫دولتی تشکیل شده اند‪.‬‬ ‫‪44‬‬ ‫صندوق های پژوهش و فناوری دارای‬ ‫مجوز ثبت و فعالیت‬ ‫‪6‬‬ ‫صندوق با مشارکت کامل بخش‬ ‫غیر دولتی‬ ‫‪ .3-3-1‬شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر‬ ‫شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر‪ ،‬شرکت های سهامی‬ ‫خاص یا سهامی عامی هستند که در ازای مالکیت بخشی از‬ ‫سهام شرکت ها‪ ،‬منابع مالی مورد نیاز انها را تامین می کنند‪.‬‬ ‫نمودار ‪ 15‬روند تغییرات تعداد شرکت های سرمایه گذاری‬ ‫خطرپذیر را نشان می دهد‪ .‬با تصویب اساسنامه و امیدنامه‬ ‫صندوق های خطرپذیر بورسی در سازمان بورس‪ ،‬تا پایان‬ ‫سال ‪ ،1396‬سه صندوق خطرپذیر بورسی نیز شروع به‬ ‫فعالیتکردند‪.‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫نمودار ‪ .15‬تعداد شرکت های سرمایه گذاری خطرپذیر سهامی خاص و سهامی عام (منبع‪ :‬گزارش عملکرد انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر)‬ ‫‪48‬‬ ‫‪+1+‬‬ ‫‪5+‬‬ ‫‪2+‬‬ ‫‪3+‬‬ ‫‪468‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪3.500‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪3.000‬‬ ‫‪2.500‬‬ ‫‪1.500‬‬ ‫‪1.000‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫میلیارد ریال‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫تعداد‬ ‫حجم‬ ‫‪500‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪0‬‬ ‫نمودار ‪ .16‬تعداد و حجم سرمایه گذاری خطرپذیر در شش سال گذشته (منبع‪ :‬گزارش عملکرد انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر)‬ ‫حجم کل سرمایه گذاری خطرپذیر این شرکت ها (مشارکت‬ ‫در ازای سهام) در شش سال گذشته بالغ بر ‪ ۴۳۵۰‬میلیارد‬ ‫ریال بوده است که روند ان در نمودار ‪ 16‬به تصویر کشیده‬ ‫شده است‪ .‬به طور کلی در سال ‪ ،۱۳۹۶‬بیش از ‪۹۲۵۱‬‬ ‫میلیارد ریال خدمات سرمایه گذاری خطرپذیر‪ ،‬صدور‬ ‫ضمانت نامه و اعطای تسهیالت توسط اعضای انجمن‬ ‫سرمایه گذاری خطرپذیر (شامل صندوق های پژوهش و‬ ‫فناوری و صندوق های سرمایه گذاری خطر پذیر) انجام‬ ‫شده است که روند ‪ ۵‬سال اخیر ان در نمودار ‪ 17‬تصویر‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪41+‬‬ ‫‪04+‬‬ ‫‪5+‬‬ ‫‪06+‬‬ ‫‪7228‬‬ ‫‪12.000‬‬ ‫‪7.627‬‬ ‫‪6.629‬‬ ‫‪10.000‬‬ ‫‪6.236‬‬ ‫‪8.000‬‬ ‫‪6.000‬‬ ‫‪4.389‬‬ ‫‪2.740‬‬ ‫‪4.000‬‬ ‫میلیارد ریال‬ ‫‪5.605‬‬ ‫‪2.000‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫تعداد‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪0‬‬ ‫حجم خدمت ساالنه‬ ‫نمودار ‪ .17‬روند ارزش خدمات ارائه شده توسط اعضای انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر (منبع‪ :‬گزارش عملکرد انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر)‬ ‫‪49‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫خدمات ارائه شده توسط اعضای انجمن سرمایه گذاری خطرپذیر‪ ،‬سال ‪1396‬‬ ‫بیش از ‪ 2500‬فقره تسهیالت به ارزش بیش از‬ ‫‪ 2100‬میلیارد ریال‬ ‫‪ 1377‬فقره ضمانت نامه با ارزش حدود ‪2592‬‬ ‫میلیارد ریال‬ ‫تعداد ‪ 56‬مشارکت در پروژه با ارزش بیش از ‪103‬‬ ‫میلیارد ریال‬ ‫تعداد ‪ 95‬مشارکت در سهام با ارزش بیش از‬ ‫‪ 2975‬میلیارد ریال‬ ‫‪ .4-3-1‬تسهیالت صندوق نواوری و شکوفایی‪:‬‬ ‫حمایت های جامع از شرکت های دانش بنیان‬ ‫یکی از اثرگذارترین زیرساخت های ایجادشده به منظور حمایت‬ ‫از شرکت های دانش بنیان‪ ،‬صندوق نواوری و شکوفایی‬ ‫است‪ .‬پس از تصویب قانون حمایت از موسسات و‬ ‫شرکت های دانش بنیان و در راستای ارائه خدمات جامع‬ ‫و متناسب با نیازهای این شرکت ها‪ ،‬اساسنامه صندوق‬ ‫نواوری و شکوفایی با سرمایه اولیه ‪ ۳۰۰۰‬میلیارد تومان‬ ‫در سال ‪ 1390‬به تصویب هیئت وزیران رسید‪ .‬طبق این‬ ‫قانون‪ 0/5 ،‬درصد از بودجه عمومی سالیانه کشور نیز باید‬ ‫هرسال به این صندوق تخصیص یابد‪.‬‬ ‫در سال ‪ 1392‬با تصویب اولین طرح‪ ،‬حمایت مالی از‬ ‫شرکت های دانش بنیان توسط صندوق نواوری و شکوفایی‬ ‫جنبه عملیاتی گرفت‪ .‬از ان زمان تا کنون بیش از ‪ 7‬هزار‬ ‫درخواست مربوط به خدمات مختلف از سوی شرکت های‬ ‫دانش بنیان ثبت شده که بیش از ‪ 5‬هزار درخواست از میان‬ ‫انها مصوب شده است‪.‬‬ ‫صندوق نواوری و شکوفایی خدمات و ابزارهای متنوعی‬ ‫را برای حمایت از شرکت های دانش بنیان در نظر گرفته‬ ‫است‪ .‬یکی از سازوکارهای حمایتی صندوق‪ ،‬بررسی‬ ‫طرح های دریافتی و تصویب تسهیالت با توجه به‬ ‫وضعیت انها است‪ .‬تعداد و مبلغ تسهیالت صندوق به‬ ‫تفکیک نوع تسهیالت در نمودار ‪ 20‬به تصویر کشیده‬ ‫شده است‪ .‬در نمودار ‪ 21‬نیز تعداد و مبلغ مربوط به‬ ‫درخواست های تسهیالت به تفکیک حوزه های فناورانه‬ ‫نشان داده شده است‪.‬‬ ‫عالوه بر تسهیالت مبتنی بر طرح های دریافتی‪،‬‬ ‫تسهیالت توسعه بازار و ابزارهای پرداخت شامل‬ ‫ضمانت نامه و لیزینگ نیز در صندوق نواوری و شکوفایی‬ ‫به شرکت های دانش بنیان ارائه می شود‪ .‬در راستای‬ ‫تسهیل صدور ضمانت نامه‪ ،‬صندوق با تخصیص ‪۱۰۰‬‬ ‫میلیارد تومان سپرده در بانک عامل‪ ،‬اقدام به تسهیل این‬ ‫خدمات کرده است‪ .‬عملکرد کلی صندوق در این زمینه‬ ‫در قالب نمودار ‪ ،22‬نمایش داده شده است‪.‬‬ ‫‪50‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪9630+5+‬‬ ‫‪812145‬‬ ‫‪90+‬‬ ‫‪1089‬‬ ‫‪1000‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪508‬‬ ‫‪435‬‬ ‫‪379‬‬ ‫‪176‬‬ ‫‪137‬‬ ‫تولید صنعتی‬ ‫‪400‬‬ ‫‪192‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪140‬‬ ‫قبل از تولید صنعتی‬ ‫سرمایه در گردش‬ ‫مبلغ مصوب (میلیارد تومان)‬ ‫‪0‬‬ ‫قرض الحسنه‬ ‫تعداد طرح ها‬ ‫نمودار ‪ .18‬تعداد و مبلغ تسهیالت صندوق نواوری و شکوفایی به تفکیک نوع تسهیالت‬ ‫(منبع‪ :‬گزارش اجمالی عملکرد صندوق نواوری و شکوفایی‪ ،‬مهر ‪)۱۳۹۷‬‬ ‫‪09+83+7836+‬‬ ‫‪3842+7634+‬‬ ‫‪423+‬‬ ‫‪5341+‬‬ ‫‪9270+‬‬ ‫‪31+3103‬‬ ‫‪385+13+‬‬ ‫‪626+51+‬‬ ‫‪301‬‬ ‫‪287‬‬ ‫‪220‬‬ ‫‪201‬‬ ‫‪144‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪54‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪67‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪120116‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪116‬‬ ‫‪124‬‬ ‫‪313‬‬ ‫‪217‬‬ ‫‪146‬‬ ‫‪129‬‬ ‫‪22‬‬ ‫انرژی های نو‬ ‫اپتیک و فتونیک‬ ‫وسایل‪ ،‬ملزومات و تجهیزات‬ ‫پزشکی‬ ‫فناوری نانو‬ ‫هوافضا‬ ‫تجهیزات و مواد پیشرفته نفت‪،‬‬ ‫گاز‪ ،‬پاالیش و پتروشیمی‬ ‫دارو های پیشرفته‬ ‫مواد پیشرفته‬ ‫محصوالت پیشرفته سایر‬ ‫حوزه ها‬ ‫تجهیزات پیشرفته ساخت‪،‬‬ ‫تولید و ازمایشگاهی‬ ‫الکترونیک و کنترل‬ ‫(منبع‪ :‬گزارش اجمالی عملکرد صندوق نواوری و شکوفایی‪ ،‬مهر ‪)۱۳۹۷‬‬ ‫فناوری زیستی‬ ‫نمودار ‪ .19‬تعداد و مبلغ مصوبات صندوق به تفکیک حوزه های فناوری‬ ‫فناوری اطالعات و ارتباطات‬ ‫و نرم افزار کامپیوتری‬ ‫مبلغ مصوبات (میلیارد تومان)‬ ‫تعداد مصوبات‬ ‫‪+‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪312‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪77‬‬ ‫‪51‬‬ ‫فصلاول‪:‬توسعهزیرساخت هاومنابععلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪500‬‬ ‫‪438‬‬ ‫‪322‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪299‬‬ ‫‪268‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪155‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪82‬‬ ‫لیزینگ‬ ‫ضمانت نامه اهرمی‬ ‫ارزش مصوبات (میلیارد تومان)‬ ‫ضمانت نامه‬ ‫تعداد مصوبات‬ ‫نمودار ‪ .20‬تعداد و مبلغ خدمات توسعه بازار صندوق نواوری شکوفایی‬ ‫(منبع‪ :‬گزارش اجمالی عملکرد صندوق نواوری و شکوفایی‪ ،‬مهر ‪)۱۳۹۷‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪52‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫فص‬ ‫ل دوم‬ ‫دستاورداهی علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫جم‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫نواوری وری ا ال ی اریان‬ ‫‪55‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫تالش هایی که در دهه های بعد از انقالب اسالمی در‬ ‫توسعه زیرساخت ها و سرمایه گذاری در منابع علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری انجام شد‪ ،‬به مرور خود را در خروجی های این نظام‬ ‫نمایان ساخته است‪ .‬رشد پرشتاب علمی‪ ،‬توسعه فناوری در‬ ‫حوزه های مختلف و اولویت دار‪ ،‬و افزایش تنوع بخش صنعتی‬ ‫در دهه های اخیر و در نتیجه‪ ،‬دستیابی ایران به متنوع ترین‬ ‫اقتصاد منطقه با کم ترین وابستگی به درامدهای نفت و گاز در‬ ‫مقایسه با کشورهای نفت خیز‪ ،‬تنها گوشه ای از دستاوردهایی‬ ‫است که توسعه علم‪ ،‬فناوری و نواوری در این چهار دهه با‬ ‫خود به ارمغان اورده است‪.‬‬ ‫بررسی دستاوردها و خروجی های کشور در حوزه علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری در چهار دهه اخیر نشان از حرکت از اقتصاد سنتی با‬ ‫تمرکز بر منابع طبیعی به سمت اقتصاد دانش بنیان با تمرکز بر‬ ‫سرمایه های انسانی دارد‪ .‬درواقع سرمایه انسانی عظیم شامل‬ ‫متخصصان جوان و تحصیلکرده‪ ،‬نیروی محرکه این گذار‬ ‫را فراهم می سازد‪ .‬عزم نیروهای متخصص و متعهد برای‬ ‫حرکت به سوی شکوفایی علمی و فناورانه در حال ثمر دادن‬ ‫است و مطالعات و شاخص های داخلی و بین المللی نشان از‬ ‫بهبود نظام ملی علم‪ ،‬فناوری و نواوری ایران در بخش های‬ ‫پژوهش و انتشارات علمی‪ ،‬ثبت اختراعات‪ ،‬و درامد های‬ ‫رشد پرشتاب علمی‪ ،‬توسعه فناوری در حوزه های‬ ‫مختلف و اولویت دار‪ ،‬و افزایش تنوع بخش صنعتی‬ ‫در دهه های اخیر و در نتیجه‪ ،‬دستیابی ایران به‬ ‫متنوع ترین اقتصاد منطقه با کم ترین وابستگی‬ ‫به درامدهای نفت و گاز در مقایسه با کشورهای‬ ‫نفت خیز‪ ،‬تنها گوشه ای از دستاوردهایی است که‬ ‫توسعه علم‪ ،‬فناوری و نواوری در این چهار دهه با‬ ‫خود به ارمغان اورده است‬ ‫دانش بنیان دارند‪ .‬رتبه جهانی ایران در انتشارات علمی در‬ ‫سال های گذشته پیوسته بهبود یافته و طبق گزارش نمایه نامه‬ ‫وب اوساینس‪ 1‬در سال ‪ 2018‬به رتبه ‪ 16‬ارتقا یافته است‪.‬‬ ‫ایران همچنین طبق داده های این پایگاه‪ ،‬در حال حاضر‬ ‫رتبه ‪ ۹‬از نظر تعداد انتشارات علمی در حوزه های نوظهور را‬ ‫داراست‪ 2.‬برای مثال در شمار انتشارات حوزه های نانوفناوری‬ ‫و زیست فناوری ایران به ترتیب به جایگاه ‪ 4‬و ‪ 13‬در جهان‬ ‫دست یافته است‪.‬‬ ‫انتشارات علمی‬ ‫حوزه علم‬ ‫نشریات علمی‬ ‫پژوهشگران‬ ‫دستاوردهایعلم‪،‬‬ ‫حوزه فناوری‬ ‫فناوری و نواوری‬ ‫ت اختراع‬ ‫ثب ‬ ‫دستاوردهای توسعه فناوری در حوزه های راهبردی‬ ‫تعداد شرکت های دانش بنیان‬ ‫حوزه نواوری و‬ ‫اقتصاددانش بنیان‬ ‫درامد شرکت های دانش بنیان‬ ‫صادرات شرکت های دانش بنیان‬ ‫زیست بوماستارتاپی‬ ‫‪ .1‬پایگاهی است که امکان جستجوی استنادها و دسترسی به پایگاه داده های مختلف را فراهم می کند‪ .‬این پایگاه نمایه استنادهای موسسه اطالعات علمی (‪ )ISI‬است‪.‬‬ ‫‪ .2‬تاریخ دریافت اطالعات ‪ ۲۳‬ژانویه ‪۲۰۱۹‬‬ ‫‪56‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫در کنار افزایش تعداد انتشارات علمی‪ ،‬اما با سرعت کم تر‪،‬‬ ‫ثبت پتنت نیز رشد کرده است‪ .‬در نتیجه ی قانون حمایت‬ ‫از شرکت های دانش بنیان‪ ،‬از مهرماه ‪ 1395‬بیش از ‪ 4‬هزار‬ ‫شرکت مجوز دانش بنیانی دریافت کرده و بخش اعظم انها از‬ ‫تسهیالت مالی و غیرمالی ان بهره مند شده اند‪ .‬این شرکت ها‬ ‫در مجموع ‪ 300‬هزار شغل ایجاد کرده اند و فروش ساالنه انها‬ ‫به بیش از ‪ 600‬هزار میلیارد ریال رسیده است‪ .‬شرکت های‬ ‫دانش بنیان در سال ‪ 1396‬مجموع ًا ‪ 428‬میلیون دالر صادرات‬ ‫داشته اند‪.‬‬ ‫ایران اسالمی امروز‪ ،‬به رغم تحریم های بین المللی‪ ،‬و با تکیه‬ ‫بر تالش های بی وقفه دانشمندان و متخصصان داخلی‪ ،‬در‬ ‫فناوری های نوظهور و راهبردی سرامد شده است‪ .‬در این‬ ‫فصل‪ ،‬دستاورد های نظام علم‪ ،‬فناوری‪ ،‬و نواوری جمهوری‬ ‫اسالمی ایران مورد بررسی قرار می گیرند‪.‬‬ ‫‪ .1-2‬پیشتازی ایران در تولید علم در منطقه‬ ‫رشد پایدار و شتابان تولید علم ایران در دو دهه اخیر‪ ،‬مورد‬ ‫تحسین صاحب نظران داخلی و بین المللی قرار گرفته است‪.‬‬ ‫افزایش ‪ ۵۰‬برابری شمار انتشارات در فاصله دو دهه از سال‬ ‫فناوریفضایی‪:‬‬ ‫یکی از ‪ 12‬کشوردارنده چرخه کامل فناوری فضایی‬ ‫فناوریهسته ای‪:‬‬ ‫یکی از ‪ 9‬کشور دارنده چرخه کامل سوخت هسته ای‬ ‫سلول های بنیادی و طب بازساختی‪:‬‬ ‫دستیابی به رتبه ‪ 14‬در انتشارات علمی‬ ‫نانوفناوری‪:‬‬ ‫دستیابی به رتبه ‪ 4‬در انتشارات علمی‬ ‫زیست فناوری‪:‬‬ ‫دستیابی به رتبه ‪ 13‬در انتشارات علمی‬ ‫زیست دارو‪:‬‬ ‫دستیابی به رتبه سوم تولید داروهای زیستی‬ ‫‪54388‬‬ ‫تعداد مستندات**‬ ‫‪%1/83‬‬ ‫پیشتازی در‬ ‫تولید علم‬ ‫سهم از تولید علم‬ ‫جهان*‬ ‫سهم از تولید علم‬ ‫منطقه*‬ ‫رتبه‬ ‫رتبه‬ ‫در منطقه* در جهان**‬ ‫منابع‪:‬‬ ‫* پایگاه استنادی جهان اسالم‬ ‫** سایمگو (‪ 23‬ژانویه ‪)2019‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪%30/12‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪ ۱۹۹۷‬تا ‪ ۲۰۱۷‬میالدی (طبق پایگاه سایمگو)‪ ،‬نشان از ایجاد‬ ‫توان علمی کم نظیر در جهان دارد‪ .‬رشد ک ّمی تعداد مقاالت با‬ ‫بهبود شاخص های کیفی مثل شاخص ‪1h‬و سهم از مقاالت‬ ‫داغ دنیا (‪ )Top Papers‬نیز همراه بوده است‪ .‬طبق داده های‬ ‫پایگاه استنادی علوم جهان اسالم (‪ )ISC‬در سال ‪ ،2017‬رتبه‬ ‫ایران از نظر مقاله های داغ در جهان ‪ 33‬و در میان کشورهای‬ ‫اسالمی ‪ 2‬بوده است‪.‬‬ ‫نکته شایان توجه این است که دستاوردهای ایران در تولید‬ ‫علم‪ ،‬در شرایطی کسب شده است که اعتبارات پژوهشی کشور‬ ‫از سهم ‪ 1‬درصدی تولید ناخالص ملی فراتر نرفته است‪ .‬رشد‬ ‫تعداد دانشگاه ها‪ ،‬اعضای هیئت علمی‪ ،‬و دانشجویان‪ ،‬و نیز‬ ‫در نظر گرفتن انتشارات علمی به عنوان معیاری در ارزیابی‬ ‫عملکرد‪ ،‬و ارتقای اعضای هیئت علمی‪ ،‬و همچنین پذیرش‬ ‫دانشجویان در دوره های تحصیالت تکمیلی و اعطای گرنت‬ ‫به انها‪ ،‬از مهم ترین عوامل بهبود وضعیت تولید علم در ایران‬ ‫می باشد‪.‬‬ ‫سایمگو لب (‪ ،)Scimago Lab‬از مراکز علم سنجی جهانی‪،‬‬ ‫توان علمی کشورها را با شاخص های گوناگون ارزیابی می کند‪.‬‬ ‫طبق رتبه بندی سایمگو‪ ،‬ایران رتبه ‪ ۱۶‬جهان را از نظر شمار‬ ‫انتشارات علمی در سال ‪ ۲۰۱۷‬کسب کرده است‪ .‬جدول ‪۱‬‬ ‫روند پیشرفت کشور در رتبه جهانی تولید علم را نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪ .1‬شاخص ‪ h‬عددی است که تاثیرگذاری علمی دانشمندان را نشان می دهد‪ .‬این شاخص تعداد مقاالت پراستناد افراد و تعداد استنادات به اثار انها را به عنوان معیار‬ ‫تاثیرگذاریدرنظرمی گیرد‪..‬‬ ‫‪57‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫جدول ‪ .1‬روند پیشرفت کشور در رتبه جهانی تولید علم (منبع‪ :‬سایمگو‪)2017 ،‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫سال‬ ‫تعداد انتشارات علمی‬ ‫رتبه در جهان‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪1063‬‬ ‫‪51‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪15133‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪54388‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪19‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪22‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪23‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪33‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪6789ÿ 9ÿ8ÿ9ÿ7 ÿ ÿ89ÿ 97ÿÿÿ9‬‬ ‫ایرانداک)‬ ‫نمودار ‪ .1‬روند ساالنه رتبه ایران در شمار انتشارات نمایه نامه وب اوساینس (منبع‪:‬‬ ‫‪45‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪012312405‬‬ ‫‪ÿ‬‬ ‫ƒ‚‚‪vwxvyz{x|ÿ~€ÿv~|ÿ‬‬ ‫‪012312405‬‬ ‫‪6789ÿ 9ÿ8ÿ9ÿ7 ÿ ÿ89ÿ 97ÿÿÿ‬‬ ‫‪%&'()ÿ+,-.ÿ/0ÿ12345647ÿ89/9‬‬ ‫‪:;<=ÿ?@ABC=DÿE<?FG?Fÿ?HCG=FCIHÿD;ABF@ÿAEÿ<=J‬‬ ‫‪HAK=F;J‬‬ ‫ƒ‚‚‪vwxvyz{x|ÿ~€ÿv~|ÿ‬‬ ‫‪L7ÿMNOPQRÿTRUVNWXYN‬‬ ‫‪%&'()ÿ+,-.ÿ/0ÿ12345647ÿ89/9‬‬ ‫‪:;<=ÿ?@ABC=DÿE<?FG?Fÿ?HCG=FCIHÿD;AB‬‬ ‫‪HAK=F;J‬‬ ‫به گزارش نیوساینتیست‪ ،‬در یک دوره ‪ 30‬ساله از‬ ‫سال ‪ 1980‬تا ‪ 2010‬میالدی‪ ،‬رشد خروجی های علمی‬ ‫ایران ‪ 11‬برابر بیشتر از متوسط جهان‪ ،‬و بیش از هر‬ ‫کشور دیگری بوده است‪.‬‬ ‫‪L7ÿMNOPQRÿTRUVNWXYN‬‬ ‫‪58‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫اردن‬ ‫عمان‪ ،‬بحرین‪ ،‬یمن و سوریه‬ ‫‪%1/7‬‬ ‫‪%1/5‬‬ ‫لبنان‬ ‫‪%1/7‬‬ ‫عراق‬ ‫‪%1/8‬‬ ‫ایران‬ ‫قطر‬ ‫‪%30/1‬‬ ‫‪%2/1‬‬ ‫امارات‬ ‫‪%3/0‬‬ ‫مصر‬ ‫‪%10/6‬‬ ‫درصد مستندات در کشورهای‬ ‫عربستان سعودی‬ ‫‪%11/8‬‬ ‫منطقه (خاورمیانه)‪2017 ،‬‬ ‫ترکیه‬ ‫‪%27/6‬‬ ‫فلسطین اشغالی‬ ‫‪%13/0‬‬ ‫نمودار ‪ .2‬درصد مستندات در کشورهای منطقه (خاورمیانه)‪( 2017 ،‬منبع‪)ISC :‬‬ ‫‪ .1-1-2‬روند چشمگیر رشد علمی‬ ‫طی دو دهه اخیر‪ ،‬رتبه ایران در شمار انتشارات علمی‪ ،‬پیوسته‬ ‫بهبود یافته و طبق فهرست سایمگو از جایگاه ‪ ۵۱‬جهان در‬ ‫سال ‪ ۱۹۹۷‬به جایگاه ‪ ۱۶‬در سال ‪ ۲۰۱۷‬رسیده است‪ .‬در‬ ‫یک دوره ‪ 30‬ساله از سال ‪ 1980‬تا ‪ 2010‬میالدی‪ ،‬رشد‬ ‫خروجی های علمی ایران ‪ 11‬برابر بیشتر از متوسط جهان‪ ،‬و‬ ‫بیش از هر کشور دیگری بوده است‪.‬‬ ‫طبق داده های پایگاه استنادی جهان اسالم‪ ،‬ایران از نظر شمار‬ ‫انتشارات در ده سال گذشته در حوزه مهندسی رتبه ‪ ،12‬علوم‬ ‫مواد رتبه ‪ ،11‬شیمی رتبه ‪ ،12‬و ریاضی رتبه ‪ 14‬در جهان را‬ ‫به دست اورده است‪ .‬همچنین در حوزه های شیمی‪ ،‬مهندسی‪،‬‬ ‫علوم مواد‪ ،‬فیزیک‪ ،‬ریاضی‪ ،‬داروشناسی و سم شناسی‪ ،‬علوم‬ ‫کامپیوتر‪ ،‬زمین شناسی‪ ،‬میکرب شناسی‪ ،‬و علوم فضا رتبه ‪ 1‬را‬ ‫میان کشورهای اسالمی کسب کرده است‪.‬‬ ‫نرخ رشد تولید علم در کشور به گونه ای بوده است که‬ ‫دستیابی به رتبه اول تولید علم منطقه چندسال زودتر از‬ ‫افق چشم اندا ِز پیش بینی شده‪ ،‬با پیشی گرفتن از ترکیه در‬ ‫سال گذشته‪ ،‬محقق شده است‪ .‬نمودار ‪ 2‬سهم کشورهای‬ ‫مختلف منطقه را در تولید علم در سال ‪ 2017‬نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪ .2-1-2‬رشد کیفی و کمی نشریات علمی‬ ‫نشریات علمی‪ ،‬نتایج دستاوردهای پژوهشی را به انتشار می رسانند‬ ‫و تعداد و کیفیت انها می تواند از شاخص های نشان دهنده توان‬ ‫پژوهشی کشور باشد‪.‬یکی از نظام های ارزیابی نشریه های علمی‪،‬‬ ‫«نمایه نامه های استنادی» است‪ ،‬که ناشران‪ ،‬نشریات خود را‬ ‫به هیئت های داوری انها می فرستند تا پس از ارزیابی و احراز‬ ‫کیفیت الزم‪ ،‬نام نشریه در نمایه نامه ثبت شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬حضور‬ ‫در این نمایه نامه ها نشان دهنده اعتبار نشریات است‪ .‬وب او ساینس‬ ‫و اسکوپوس دو مورد از نظام های ارزیابی بسیار معتبر در‬ ‫جهان هستند‪ .‬نمودار ‪ 3‬تعداد نشریه های ایرانی نمایه شده در‬ ‫نمایه نامه های وب اوساینس و اسکوپوس را نشان می دهند‪.‬‬ ‫‪1079‬‬ ‫تعداد نشریات علمی‪-‬پژوهشی‬ ‫در سال ‪1397‬‬ ‫‪148‬‬ ‫تعداد نشریات علمی‪-‬ترویجی‬ ‫در سال ‪1397‬‬ ‫‪20‬‬ ‫تعداد نشریات علمی‪-‬پژوهشی‬ ‫در سال ‪1357‬‬ ‫‪55‬‬ ‫تعداد نشریات علمی‪-‬ترویجی‬ ‫در سال ‪1357‬‬ ‫‪59‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫‪128‬‬ ‫‪134‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪140‬‬ ‫‪123‬‬ ‫‪114‬‬ ‫‪117‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪95‬‬ ‫‪100‬‬ ‫وب او ساینس‬ ‫اسکوپوس‬ ‫‪80‬‬ ‫‪44‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪41‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪39‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫نمودار ‪ .3‬تعداد نشریه های ایرانی نمایه شده در نمایه نامه های جهانی (منبع‪ :‬ایرانداک)‬ ‫‪0/85‬‬ ‫‪0/83‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪0/78‬‬ ‫‪0/71‬‬ ‫‪0/60‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/67‬‬ ‫‪0/58‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/55‬‬ ‫‪0/44‬‬ ‫‪0/43‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/24‬‬ ‫‪0/23‬‬ ‫‪0/23‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪0/08‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪0/17‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪0/12‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪0/16‬‬ ‫‪1999‬‬ ‫‪0/06‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫نمودار ‪ .4‬روند ساالنه میانگین ضریب تاثیر نشریات ایرانی در وب اوساینس (منبع‪ :‬ایرانداک)‬ ‫از جمله شواهد دیگر برای رشد کیفی نشریات علمی در‬ ‫سال های اخیر‪ ،‬بررسی روند میزان ضریب تاثیر این نشریات‬ ‫است‪ .‬ضریب تاثیر یکی از شاخص های علم سنجی است که‬ ‫برای اندازه گیری تاثیر یک نشریه علمی بر پیشرفت علم و‬ ‫مقایسه نشریات با یکدیگر استفاده می شود‪ .‬این شاخص‬ ‫نشان دهنده فراوانی استنادها در یک دوره زمانی (معمو ًال‬ ‫دوساله) به مقاله های یک نشریه است‪ .‬ضریب تاثیر حاصل‬ ‫تقسیم «مجموع استنادهای دریافتی یک نشریه در دوره‬ ‫زمانی» بر «مجموع مقاله های منتشرشده در ان نشریه در‬ ‫همان دوره زمانی» است‪ .‬نمودار ‪ 4‬روند ساالنه میانگین‬ ‫ضریب تاثیر نشریات ایرانی را در وب او ساینس نشان می دهد‬ ‫که روندی صعودی داشته و از ضریب تاثیر صفر در سال‬ ‫‪ 1997‬به ‪ 0/85‬در سال ‪ 2016‬رسیده است‪.‬‬ ‫‪ .3-1-2‬مقاالت پژوهشگران ایرانی در بین مقاالت‬ ‫پراستناددنیا‬ ‫پژوهشگران و دانشمندان یکی از کلیدی ترین منابع زیست بوم‬ ‫دانش به شمار می ایند‪ .‬شاخص پژوهشگران پراستناد‬ ‫(‪ ،)Highly Cited Researcher‬یکی از شاخص های اساسی‬ ‫علم است که ابتدا توسط موسسه اطالعات علم (‪ )ISI‬منتشر‬ ‫می شدند‪ .‬در حال حاضر‪ ،‬کالری ِویت انالیتیکس (‪Clarivate‬‬ ‫‪ )Analytic‬این شاخص ها را معرفی می کند و ساالنه فهرستی‬ ‫‪60‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫از دانشمندان برتر در حوزه های علمی مختلف را منتشر می کند‬ ‫که مشتمل بر تاثیرگذارترین پژوهشگران در مرزهای دانش بر‬ ‫اساس تعداد استنادها است‪ .‬گزارش سال ‪ 2018‬این موسسه‪،‬‬ ‫مقاالت منتشرشده بین سال های ‪ 2006‬تا ‪ 2016‬را در ‪21‬‬ ‫حوزه موضوعی پوشش می دهد‪ .‬مقاله های پراستناد‪ ،‬مقاالتی‬ ‫هستند که بیشترین تعداد استناد را در حوزه های موضوعی‬ ‫خود داشته اند و در ‪ 1‬درصد نخست مقاله های پراستناد جای‬ ‫می گیرند‪ .‬در میان دانشمندان معرفی شده در گزارش سال‬ ‫‪ ،2018‬نام ‪ 16‬دانشمند از ایران به چشم می خورد‪ .‬این در حالی‬ ‫است که در گزارش سال ‪ ،۲۰۱۷‬نام ‪ ۷‬پژوهشگر ایرانی در این‬ ‫فهرست وجود داشت‪.‬‬ ‫‪ .2-2‬مروری بر دستاوردهای چهار دهه‬ ‫توسعه فناوری در کشور‬ ‫شرایط پس از پیروزی انقالب اسالمی و فشارهای بین المللی‪،‬‬ ‫هرچهبیشترکشوررابهسویاستقاللدرحوزهصنعتوفناوری‬ ‫سوق داد‪ .‬با خروج متخصصان خارجی که پیش از انقالب‬ ‫صنایع مختلف کشور به شدت به انها و خدماتشان وابسته بود‪،‬‬ ‫فرصت ارزشمندی برای توسعه درونزای توانمندی های فناورانه‬ ‫حاصل شد‪ .‬با برنامه ریزی ها‪ ،‬سرمایه گذاری ها و تالش های‬ ‫بخش های مختلف دولت و جامعه در چهار دهه ای که از‬ ‫عمر انقالب اسالمی می گذرد‪ ،‬موفقیت های چشم گیری در‬ ‫توسعه فناوری به دست امده است‪ .‬قانون حمایت از شرکت ها‬ ‫و موسسات دانش بنیان‪ ،‬و حمایت های مختلف از توسعه‬ ‫فناوری های راهبردی و اولویت دار ملی‪ ،‬به توسعه حوزه های‬ ‫مختلف فناورانه در کشور کمک کرده است‪ .‬دستاوردهای‬ ‫چشم گیر در حوزه های نانوفناوری‪ ،‬زیست فناوری‪ ،‬فضایی‪،‬‬ ‫‪15264‬‬ ‫‪995‬‬ ‫‪14930‬‬ ‫‪13683‬‬ ‫‪702‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪11305‬‬ ‫‪338‬‬ ‫‪ .1-2-2‬ایران یکی از ‪ 20‬کشور برتر از نظر تعداد‬ ‫درخواست هایپتنت‬ ‫یکی از شاخص هایی که به عنوان معیار توسعه فناوری در‬ ‫نظر گرفته می شود‪ ،‬تعداد پتنت هاست‪ .‬نمودارهای ‪ 5‬و ‪،6‬‬ ‫به ترتیب تعداد درخواست های ثبت پتنت و تعداد پتنت های‬ ‫ثبت شده مربوط به جمهوری اسالمی ایران را در بازه زمانی‬ ‫‪ 2008‬تا ‪ 2017‬نشان می دهند‪ .‬این شاخص ها تعداد پتنت های‬ ‫درخواست شده و ثبت شده افراد با ملیت ایرانی را در مرکز‬ ‫مالکیت معنوی کشور‪ ،‬به عنوان مرجع داخلی ثبت اختراع‪،‬‬ ‫طبق گزارش سال ‪ 2018‬از سوی سازمان‬ ‫جهانی مالکیت فکری‪ ،‬ایران یکی از ‪20‬‬ ‫کشور برتر از نظر تعداد درخواست های‬ ‫پتنت مقیم نسبت به جمعیت کشور بوده‬ ‫است‪ .‬نکته قابل توجه این است که به جز‬ ‫ایران‪ ،‬چین‪ ،‬هند‪ ،‬و روسیه‪ ،‬سایر کشورها‬ ‫در فهرست ‪ 20‬کشور برتر‪ ،‬همگی از‬ ‫کشورهای پردرامد هستند‬ ‫‪10622‬‬ ‫‪432‬‬ ‫‪11529‬‬ ‫‪489‬‬ ‫‪11108‬‬ ‫‪528‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫نمودار ‪ .5‬تعداد پتنت های درخواستی (منبع‪ :‬سازمان جهانی مالکیت معنوی)‬ ‫‪516‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫مقیم‬ ‫‪12184‬‬ ‫‪15403‬‬ ‫‪552‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫غیر مقیم‬ ‫سالمت‪ ،‬دفاعی‪ ،‬هسته ای‪ ،‬و سلول های بنیادی از جمله نتایجی‬ ‫است که از توسعه فناوری های راهبردی و اولویت دار حاصل‬ ‫شده است‪ .‬در این قسمت از گزارش‪ ،‬مروری بر دستاوردهای‬ ‫علمی و فناورانه کشور در توسعه فناوری ارائه می شود‪ .‬بعضی‬ ‫تجربیات موفق در توسعه فناوری ها نیز در انتهای این فصل‬ ‫مرور خواهند شد‪.‬‬ ‫‪61‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫‪10118‬‬ ‫‪5999‬‬ ‫‪5227‬‬ ‫‪3668‬‬ ‫‪3111‬‬ ‫‪483‬‬ ‫‪157‬‬ ‫‪4835‬‬ ‫‪3373‬‬ ‫‪2880‬‬ ‫‪309‬‬ ‫‪454‬‬ ‫‪103‬‬ ‫‪180‬‬ ‫‪5112‬‬ ‫‪260‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫غیر مقیم‬ ‫‪750‬‬ ‫‪470‬‬ ‫مقیم‬ ‫نمودار ‪ .6‬تعداد پتنت های ثبت شده (منبع‪ :‬سازمان جهانی مالکیت فکری)‬ ‫طرح صنعتی‪ ،‬عالمت تجاری و نشان جغرافیایی‪ ،‬نشان‬ ‫می دهند‪ .‬داده های نمودار نشان دهنده روند نزولی در فاصله‬ ‫‪ 2008‬تا ‪ 2011‬است‪ ،‬اما این روند به معنای کاهش گستره‬ ‫و حوزه فعالیت های نواورانه در این بازه زمانی نیست‪ .‬سیستم‬ ‫ثبت اختراع ایران از زمان شروع فعالیت در سال ‪ 1330‬تا سال‬ ‫‪ ،1386‬مبتنی بر اظهارنامه بود‪ .‬در سال ‪ ،)2008( 1387‬قانون‬ ‫جدیدی تصویب شد که طبق ان مرکز مالکیت معنوی ایران‬ ‫ملزم به بررسی تقاضاها از نظر تطابق با الزامات ثبت اختراع‬ ‫شد‪ .‬این تغییر فرایند می تواند دلیل کاهش تعداد پتنت های‬ ‫تاییدشده باشد‪ .‬با این وجود‪ ،‬از سال ‪ 2012‬روندی صعودی در‬ ‫تعداد پتنت های درخواستی مشاهده می شود‪.‬‬ ‫طبق گزارش سال ‪ 2018‬از سوی سازمان جهانی‬ ‫مالکیت فکری‪ ،‬ایران یکی از ‪ 20‬کشور برتر از نظر تعداد‬ ‫درخواست های پتنت مقیم نسبت به جمعیت کشور بوده‬ ‫است‪ .‬نکته قابل توجه این است که به جز ایران‪ ،‬چین‪ ،‬هند‪،‬‬ ‫و روسیه‪ ،‬سایر کشورها در فهرست ‪ 20‬کشور برتر‪ ،‬همگی‬ ‫از کشورهای پردرامد هستند‪ .‬ایران همچنین با ‪ 9/5‬درصد‬ ‫رشد در تعداد درخواست پتنت ها یکی از کشورهای دارای‬ ‫نرخ رشد سریع نسبت به سایر کشورها بوده است‪.‬‬ ‫‪64‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪28‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫تقاضای ثبت پتنت در دفتر ثبت اختراع اروپا‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫پتنت تایید شده در دفتر ثبت اختراع اروپا‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3 1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪16‬‬ ‫حق امتیاز بهره برداری تاییدشده در اداره ثبت اختراع و‬ ‫عالمت تجاری ایاالت متحده (‪)USPTO‬‬ ‫نمودار ‪ .7‬درخواست ها و ثبت پتنت های ایرانی در سایر کشور ها (منبع‪ :‬انکتاد‪)2016 ،‬‬ ‫‪62‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫شاخص های جهانی نواوری‪ :‬ایران در میان رهبران منطقه ای نواوری‬ ‫جدیدترین گزارش شاخص جهانی نواوری (‪Global‬‬ ‫‪ )Innovation Index‬در سال ‪ ،2018‬ایران را یکی‬ ‫از رهبران منطقه ای نواوری معرفی می کند‪ .‬این گزارش‬ ‫هر ساله عملکرد نزدیک به ‪ 130‬اقتصاد سراسرجهان را در‬ ‫حوزه نواوری ارزیابی و رتبه بندی می کند‪.‬‬ ‫طبق گزارش سال ‪ ،2018‬جمهوری اسالمی ایران با جهش‬ ‫ده پله ای نسبت به سال قبل‪ ،‬در رتبه ‪ 65‬جهان ایستاده است‪،‬‬ ‫و به همراه هند و قزاقستان‪ ،‬پیشتاز نواوری در اسیای جنوبی‬ ‫و مرکزی است‪ .‬ایران بعد از هند‪ ،‬در رتبه دوم منطقه قرار‬ ‫می گیرد‪.‬‬ ‫در این گزارش همچنین به بهبود جمهوری اسالمی ایران‬ ‫در رتبه شاخص جهانی نواوری (از رتبه ‪ 120‬در گزارش سال‬ ‫‪ ،)2014‬به ویژه در مقایسه با سایر کشورهای منطقه اشاره‬ ‫شده است‪ ،‬و بهبود پیوسته در خروجی های دانشی و فناورانه‪،‬‬ ‫و خروجی های خالق به عنوان دالیل پیشرفت مداوم ایران‬ ‫برشمرده شده است‪.‬‬ ‫یکی از بخش های این گزارش نیز به معرفی خوشه های‬ ‫برتر علمی و فناورانه در جهان اختصاص دارد‪ .‬در این بخش‬ ‫نیز نام ایران و شهر تهران در میان ‪ 50‬خوشه برتر علمی و‬ ‫فناورانه به چشم می خورد‪ ،‬که نشان از شکل گیری یک نظام‬ ‫نواوری منطقه ای قوی دارد‪.‬‬ ‫شاخص جهانی نواوری‪ ،‬یکی از جامع ترین و معتبرترین‬ ‫معیارهای عملکرد نواوری در جهان به شمار می رود‪.‬‬ ‫در شاخص جهانی نواوری از «نسبت کارایی نواوری» برای‬ ‫رتبه بندی اقتصادهای جهان استفاده می شود که نسبت‬ ‫ی نواوری» را به «زیرشاخص ورودی‬ ‫«زیرشاخص خروج ‬ ‫نواوری»می سنجد‪.‬‬ ‫رتبه کشورهای منتخب براساس گزارش شاخص جهانی نواوری در بازه سال های ‪ 2014‬تا ‪2018‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫تغییر رتبه از ‪ 2014‬تا ‪2018‬‬ ‫مالزی‬ ‫‪33‬‬ ‫‪32‬‬ ‫‪35‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪35‬‬ ‫تنزل ‪ 2‬رتبه ای‬ ‫ترکیه‬ ‫‪54‬‬ ‫‪58‬‬ ‫‪42‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪50‬‬ ‫بهبود ‪ 4‬رتبه ای‬ ‫عربستان‬ ‫‪38‬‬ ‫‪43‬‬ ‫‪49‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪61‬‬ ‫تنزل ‪ 23‬رتبه ای‬ ‫ایران‬ ‫‪120‬‬ ‫‪106‬‬ ‫‪78‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪65‬‬ ‫بهبود ‪ 55‬رتبه ای‬ ‫مصر‬ ‫‪99‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪107‬‬ ‫‪105‬‬ ‫‪95‬‬ ‫بهبود ‪ 4‬رتبه ای‬ ‫بحرین‬ ‫‪62‬‬ ‫‪59‬‬ ‫‪57‬‬ ‫‪66‬‬ ‫‪72‬‬ ‫تنزل ‪ 10‬رتبه ای‬ ‫‪63‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫‪4046‬‬ ‫‪ .3-2‬گـذار بـه اقتصـاد دانش بنیـان و‬ ‫ورود اسـتارتاپ ها به فضای کسب وکار‬ ‫‪2320‬‬ ‫‪1484‬‬ ‫دی ‪1397‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫بـا شـکل گیری و رشـد کسـب وکارهای دانش بنیـان‬ ‫و افزایـش سـهم انهـا از تولیـد ملـی‪ ،‬اقتصـاد مبتنـی‬ ‫بـر منابـع و خا م فروشـی جـای خـود را بـه اقتصـاد‬ ‫دانش بنیـان می دهـد‪ .‬تالش هـای سـالیان گذشـته‬ ‫در ایجـاد زیسـت بومی بـرای شـکل گیری و رشـد‬ ‫شـرکت های دانش بنیـان‪ ،‬زمینـه را بـرای شـکوفایی‬ ‫ایـن شـرکت ها فراهـم سـاخته اسـت‪.‬‬ ‫شـرکت های دانش بنیـان بـا تامیـن نیازهـای کشـور‬ ‫در حوزه هـای فناورانـه و راهبـردی‪ ،‬گام هـای مهمـی‬ ‫در راسـتای تحقـق اقتصـاد مقاومتـی برداشـته اند و بـا‬ ‫صـادرات محصـوالت خـود‪ ،‬حرکـت به سـوی اقتصاد‬ ‫درون زای صادرات گـرا را اغـاز کرده انـد‪.‬‬ ‫کارگـروه «ارزیابـی و تشـخیص صالحیـت شـرکت ها‬ ‫و موسسـات دانش بنیـان و نظـارت بـر اجـرا» تا کنون‬ ‫مجموعـ ًا بیـش از ‪ 4‬هزار شـرکت دانش بنیـان را تایید‬ ‫کـرده اسـت کـه در حوزه هـای مختلـف فناورانـه‬ ‫مشـغول بـه فعالیت انـد‪ .‬در این میان الگوهـای موفقی‬ ‫بـه چشـم می خورنـد که تکثیـر انهـا می توانـد اقتصاد‬ ‫کشـور را متحول سـازد‪.‬‬ ‫جـدول ‪ 2‬تعـداد شـرکت های دانش بنیـان را در سـال‬ ‫‪ 1397‬بـه تفکیـک حوزه هـای فناوری نشـان می دهد‪.‬‬ ‫شـرکت های دانش بنیـان طبـق ایین نامـه ارزیابـی‬ ‫شـرکت ها و موسسـات دانش بنیـان مصـوب سـال‬ ‫‪ ،1396‬بـه دو دسـته نوپـا و تولیدی تقسـیم می شـوند‪.‬‬ ‫طبـق ایـن ایین نامـه‪ ،‬کاالهـا و خدمـات شـرکت های‬ ‫دانش بنیـان باید شـروط سـطح فناوری‪ ،‬مرحلـه تولید‪،‬‬ ‫و طراحـی مبتنـی بـر تحقیق و توسـعه را احـراز کنند‪.‬‬ ‫‪3338‬‬ ‫‪3000‬‬ ‫نمودار ‪ .8‬تعداد شرکت های دانش بنیان‬ ‫(منبع‪ :‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)‬ ‫جدول ‪ .2‬تعداد شرکت های دانش بنیان به تفکیک حوزه های فناوری‬ ‫(منبع‪ :‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)‬ ‫ردیف‬ ‫حوزه فناوری‬ ‫تعداد شرکت ها‬ ‫‪1‬‬ ‫فناوری زیستی‬ ‫‪197‬‬ ‫‪2‬‬ ‫مواد پیشرفته و محصوالت مبتنی بر‬ ‫فناوری هایشیمیایی‬ ‫‪436‬‬ ‫‪3‬‬ ‫سخت افزارهای برق و الکترونیک‪،‬‬ ‫لیزر و فوتونیک‬ ‫‪4‬‬ ‫فناوری اطالعات و ارتباطات و‬ ‫نرم افزارهای رایانه ای‬ ‫‪5‬‬ ‫ماشین االت و تجهیزات پیشرفته‬ ‫‪935‬‬ ‫‪6‬‬ ‫داروهای پیشرفته‬ ‫‪249‬‬ ‫‪7‬‬ ‫وسایل‪ ،‬ملزومات و تجهیزات پزشکی‬ ‫‪167‬‬ ‫‪8‬‬ ‫محصوالت پیشرفته سایر حوزه ها‬ ‫‪309‬‬ ‫‪9‬‬ ‫خدماتتجاری سازی‬ ‫‪75‬‬ ‫‪731‬‬ ‫‪947‬‬ ‫‪64‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪ .1-3-2‬اشتغال شرکت های دانش بنیان و ارتقای‬ ‫فرهنگکارافرینی‬ ‫در سال های اخیر و با گذار به سوی اقتصاد دانش بنیان‪،‬‬ ‫درامدها و تعداد افراد شاغل در شرکت های دانش بنیان‬ ‫چند برابر شده است‪ ،‬و تداوم این روند در سال های اتی‬ ‫سهم این شرکت ها را در اقتصاد کشور باز هم پررنگ تر‬ ‫خواهد کرد‪.‬‬ ‫شرکت های نوپای این حوزه نه تنها باعث ایجاد اشتغال‬ ‫می شوند‪ ،‬که فرهنگ کارافرینی و خلق ثروت از طریق‬ ‫ایده های نواورانه را به جامعه تزریق می کنند؛ فرهنگی‬ ‫که می تواند هرچه بیشتر باعث فاصله گرفتن از اقتصاد‬ ‫نفتی و شکوفایی اقتصاد دانش بنیان با استفاده از‬ ‫توانمندی های نیروهای جوان‪ ،‬باانگیزه‪ ،‬تحصیلکرده‪،‬‬ ‫و متعهد شود‪.‬‬ ‫شرکت های دانش بنیان یکی از بهترین مظاهر و‬ ‫یکیازموثرترینمولفه هایاقتصادمقاومتیاست‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رهبر معظم انقالب اسالمی‬ ‫‪ .2-3-2‬صادرات شرکت های دانش بنیان و‬ ‫گسترش بازار بین المللی محصوالت داخلی‬ ‫صادرات محصوالت صنعتی و دارای ارزش افزوده باالی‬ ‫شرکت های دانش بنیان‪ ،‬به ویژه در شرایط تحریم های‬ ‫بین المللی‪ ،‬گرچه با چالش هایی همراه است‪ ،‬اما به مدد‬ ‫برنامه های حمایتی از صادرات دانش بنیان می تواند سهم‬ ‫صادرات مبتنی بر فناوری از درامدهای صادراتی کشور را‬ ‫افزایش‪ ،‬و بازار بین المللی محصوالت داخلی را گسترش دهد‪.‬‬ ‫‪428‬‬ ‫‪300000‬‬ ‫‪403‬‬ ‫‪335‬‬ ‫‪313‬‬ ‫‪262‬‬ ‫‪277‬‬ ‫‪280‬‬ ‫‪127000‬‬ ‫‪86255‬‬ ‫‪60016‬‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫نمودار ‪ .9‬تعداد افراد شاغل در شرکت های دانش بنیان‬ ‫نمودار ‪ .10‬صادرات شرکت های دانش بنیان (میلیون دالر)‬ ‫(منبع‪ :‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)‬ ‫(منبع‪ :‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)‬ ‫‪65‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫‪ .3-3-2‬رشد نمایی درامد شرکت های‬ ‫دانش بنیان‬ ‫مجموع درامدهای شرکت های دانش بنیان تقریب ًا ساالنه‬ ‫دوبرابر شده است‪ .‬رشد نمایی درامدهای دانش بنیان‬ ‫نشان دهنده پتانسیل عظیم منابع موجود کشور در حوزه‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری است که به سرعت به خروجی ها‬ ‫در حوزه اقتصاد تبدیل می شوند‪ .‬تداوم این رشد نمایی‬ ‫در سال های اتی می تواند تحول عظیمی در عرصه‬ ‫‪600‬‬ ‫‪330‬‬ ‫‪175‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪1397‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫نمودار ‪ .11‬فروش شرکت های دانش بنیان (هزار میلیارد ریال)‬ ‫(منبع‪ :‬معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری)‬ ‫اقتصاد کشور رقم بزند‪.‬‬ ‫‪ .4-3-2‬شکوفایی کارافرینی فناورانه در‬ ‫زیست بوم استارتاپی‬ ‫زیست بوم استارتاپی از افراد نواور و کارافرین‪،‬‬ ‫استارتاپ هایی که در مراحل مختلف عمر خود قرار‬ ‫دارند‪ ،‬سرمایه گذاران‪ ،‬مشاوران‪ ،‬و سازمان های مختلفی‬ ‫که با استارتاپ ها سروکار دارند یا به رشد انها کمک‬ ‫می کنند (مثل شتابدهنده ها) تشکیل شده است‪.‬‬ ‫از جمله نهادهایی که در سال های گذشته به پویایی‬ ‫زیست بوم استارتاپی کشور کمک کرده اند‪ ،‬نهادهای‬ ‫ترویجی و اموزشی هستند که با برگزاری رویدادهای‬ ‫کسب وکاری و استارتاپی‪ ،‬فضای عمومی جامعه و به ویژه‬ ‫افراد تحصیلکرده را با مفاهیم کارافرینی و نواوری اشنا‬ ‫می کنند‪ .‬طی سال های اخیر برنامه های متعددی تحت‬ ‫عناوین استارتاپ ویکند‪ ،‬استارتاپ تریگر و ‪ ...‬در کشور‬ ‫برگزار شده است‪.‬‬ ‫اکنون با توسعه زیرساخت ها‪ ،‬رشد منابع انسانی و ایجاد‬ ‫سازوکارهای تامین مالی‪ ،‬بستر بسیار مناسبی برای‬ ‫فعالیت بازیگران زیست بوم کارافرینی و استارتاپی کشور‬ ‫فراهم شده است‪ ،‬به گونه ای که جمهوری اسالمی‬ ‫ایران در سال ‪ ،2018‬به یکی از ‪ 5‬کشور برتر از نظر‬ ‫رشد کارافرینی تبدیل شده است‪ .‬طبق «شاخص جهانی‬ ‫کارافرینی» (‪)Global Entrepreneurship Index‬‬ ‫ایران از نظر شاخص مهارت های استارتاپی امتیاز باالیی‬ ‫(‪ )0/99‬را کسب کرده که در مقایسه با منطقه (‪)0/45‬‬ ‫و جهان (‪ )0/4‬امتیاز بسیار باالیی محسوب می شود‪.‬‬ ‫همچنین از منظر شاخص شبکه سازی‪ ،‬ایران با امتیاز‬ ‫‪ ،0/59‬از میانگین منطقه (‪ )0/56‬و جهان (‪ )0/39‬فاصله‬ ‫دارد‪ .‬از نظر شاخص فناوری نیز ایران با داشتن امتیاز‬ ‫‪ 0/49‬عملکرد بهتری از کشورهای منطقه (‪)0/36‬‬ ‫و جهان (‪ )0/36‬دارد‪ .‬در واقع‪ ،‬ایران در حال حاضر‬ ‫بزرگ ترین زیست بوم استارتاپی را در منطقه دارد که‬ ‫می تواند نقش پررنگی در گسترش نفوذ اقتصادی و‬ ‫فرهنگی ایران در منطقه ایجاد کند‪.‬‬ ‫نمودار ‪ 12‬روند ساالنه جایگاه ایران را در شاخص‬ ‫جهانی کارافرینی نشان می دهد که در سال ‪2018‬‬ ‫نسبت به سال قبل ‪ 13‬پله ترقی نشان داده است‪.‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران امروز ویژگی های منحصر به فردی‬ ‫برای توسعه زیست بوم استارتاپی دارد‪ ،‬نرخ باالی جمعیت‬ ‫جوان و تحصیلکرده‪ ،‬نرخ نفوذ باالی فناوری های اطالعات‬ ‫و ارتباطات‪ ،‬و بازار بزرگ ملی از مهم ترین این ویژگی ها‬ ‫هستند‪ .‬ترکیب این ویژگی ها در کنار ظرفیت های عظیم‬ ‫نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪ ،‬نویدبخش اینده ای روشن در‬ ‫فضای کارافرینی و نواوری کشور است‪.‬‬ ‫‪66‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫پیشتازی دست پیدا کند‪ .‬با به ثمر رسیدن تالش های‬ ‫متخصصان داخلی در توسعه این حوزه های راهبردی‪،‬‬ ‫امروز شاهد تجربیات موفق فراوانی در زمینه پژوهش ها‬ ‫و توسعه محصوالت و خدمات دانش بنیان هستیم‪.‬‬ ‫بعضی نمونه های موفق در ادامه مرور می شوند‪.‬‬ ‫‪ .4-2‬تجربه های موفق در توسعه‬ ‫حوزه های راهبردی فناورانه‬ ‫از ابتدای انقالب اسالمی تا کنون‪ ،‬حوزه های فناورانه‬ ‫راهبردی و اولویت دار‪ ،‬با تمرکز بیشتری از نظر‬ ‫سیاستگذاری و تخصیص منابع نسبت به سایر حوزه ها‬ ‫پی گیری شده اند‪ ،‬تا کشور بتواند در انها به استقالل و‬ ‫‪60‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪86‬‬ ‫‪88‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪94‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪120‬‬ ‫‪2018‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫نمودار ‪ .12‬روند ساالنه جایگاه ایران در شاخص جهانی کارافرینی (منبع‪ :‬ایرانداک)‬ ‫ظرفیت های قابل توجه‬ ‫نیروی انسانی جوان و‬ ‫تحصیلکرده‬ ‫وابستگی کمتر به‬ ‫بازار مصرفی وسیع‬ ‫درامد های نفتی در مقایسه‬ ‫خانوارهای ایرانی‬ ‫با کشورهای مشابه‬ ‫ویژگی های اقتصاد ایران برای‬ ‫توسعه زیست بوم استارتاپی‬ ‫بازار بزرگ تلفن همراه و‬ ‫تجهیزات وابسته‬ ‫فرصت بزرگ بازار‬ ‫کالن شهر ها‬ ‫ایران؛ فرصت رشد یک تریلیون دالری (منبع‪ :‬گزارش مشاوران بین المللی مکنزی درباره اقتصاد ایران‪)۲۰۱۴ ،‬‬ ‫‪67‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫فناوری نانو‪ :‬الگوی موفق توسعه دانش تا فناوری در‬ ‫کشور‬ ‫اولین جرقه های توجه خاص کشورها و دولت ها به فناوری نانو‬ ‫در جهان در حدود سال ‪ 1379‬شمسی زده شد‪ .‬پیش از ان‪،‬‬ ‫تحقیقات نانو در برخی مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی به صورت‬ ‫پراکنده انجام می شد‪ .‬روز اول اسفند ‪ 1379‬مرحوم دکتر ابتکار‪،‬‬ ‫مشاور رئیس جمهور وقت‪ ،‬در نامه ای به رئیس جمهور‪ ،‬مطرح‬ ‫شدن موضوعی جدید با عنوان فناوری نانو و نیاز به بررسی ان‬ ‫را به رئیس جمهور اطالع دادند‪.‬‬ ‫در شهریور ماه ‪ 1382‬ستاد ویژه توسعه فناوری نانو تشکیل شد‬ ‫تا اهداف‪ ،‬راهبردها ‪ ،‬و برنامه های ملی این حوزه را تعیین‪ ،‬و با‬ ‫تقسیم وظایف این حوزه‪ ،‬بر اجرای انها نظارت کند‪ .‬در سال‬ ‫‪ 1384‬سند بلندمدت توسعه فناوری نانو باعنوان «سند راهبرد‬ ‫اینده» توسط هیئت دولت تصویب و ابالغ شد‪ .‬طبق این سند‬ ‫ده ساله‪ ،‬ایران دستیابی به رتبه پانزدهم دنیا در فناوری نانو را‬ ‫به گونه ای که توسعه فناوری نانو موجب تولید ثروت و ارتقای‬ ‫کیفیت زندگی مردم شود‪ ،‬هدف قرار می داد‪.‬‬ ‫ترویج و اموزش فناوری نانو‪ ،‬توسعه منابع انسانی‪ ،‬شبکه سازی‬ ‫ازمایشگاه ها‪ ،‬تشکیل کمیته استانداردسازی فناوری نانوی‬ ‫ایران‪ ،‬ارائه خدمات مختلف توسعه فناوری در قالب کریدور‬ ‫(‪)Corridor‬خدمات توسعه فناوری‪ ،‬و برگزاری کنفرانس های‬ ‫ملی و بین المللی از جمله فعالیت های ستاد نانو برای دستیابی‬ ‫به اهداف راهبرد اینده بود‪ .‬همچنین با فعالیت هایی مانند‬ ‫پیشنهاد تشکیل و عضویت در کمیته استانداردسازی فناوری‬ ‫نانو در سازمان بین المللی استاندارد (‪ ،)ISO‬تشکیل شبکه‬ ‫اکونانو‪ ،‬و عضویت در نانوفروم اسیا‪ ،‬مشارکت ایران در حوزه‬ ‫نانو در سطح بین المللی افزایش یافت‪.‬‬ ‫سند ده ساله دوم توسعه فناوری نانو (‪ )1394-1404‬با توجه‬ ‫به ارزیابی های راهبردی‪ ،‬گزارش های عملکرد ساالنه و‬ ‫بازخوردهای حاصل از اجرای ان‪ ،‬تدوین شد‪ .‬به منظور تداوم‬ ‫حرکت پیشگامانه کشور در عرصه این فناوری‪ ،‬رویکرد کلی‬ ‫حاکم بر سند اول مبنی بر توسعه و تربیت سرمایه انسانی‬ ‫و تامین زیرساخت های توسعه این فناوری‪ ،‬به رویکردهایی‬ ‫از قبیل دستیابی به مرجعیت علمی نانو در جهان‪ ،‬توسعه‬ ‫کلیدی‪،‬‬ ‫فناوری های‬ ‫استقرار سیستم نانونماد‪،‬‬ ‫ایجاد و ارتقای صنایع نانو‬ ‫و توسعه بازار این فناوری‬ ‫ارتقا یافت‪ .‬در سند ده ساله ‬ ‫ی نانو‪ ،‬ارتقای‬ ‫دوم توسعه فناور ‬ ‫اقتدار علمی کشور‪ ،‬توسعه صنعت و بازار نانو با نگاه صادراتی‬ ‫و نقش افرینی این فناوری در تولید ثروت و بهبود کیفیت‬ ‫ف قرار داده شده است‪.‬‬ ‫زندگی هد ‬ ‫تالش برای ارتقای رتبه علمی ایران در حوزه نانو بعد از تصویب‬ ‫سند ده ساله اول شروع شد‪ .‬در شهریور ‪ ،)2009( 1388‬یعنی‬ ‫شش سال پیش از افق برنامه ریزی سند راهبردی‪ ،‬محققان‬ ‫کشورمان توانستند از نظر تعداد مقاالت علمی به جایگاه‬ ‫پانزدهم دنیا برسند‪ .‬در سال ‪ ۲۰۰۰‬ایران با انتشار ‪ ۹‬مقاله نانو‬ ‫در رده ‪ ۶۰‬دنیا و و ششم منطقه قرار داشت‪ ،‬اما در سال های‬ ‫بعد با طی کردن روند صعودی در انتشار علوم نانو‪ ،‬از انتشار‬ ‫ساالنه ‪ 10‬مقاله نانو به انتشار روزانه ‪ 25‬مقاله نانو رسید‪ .‬در‬ ‫سال ‪ ۲۰۱۸‬ایران با داشتن ‪ ۹۶۶۲‬مقاله نانوفناوری در پایگاه‬ ‫وب اوساینس‪ ،‬که معادل ‪ 5/81‬درصد از کل انتشارات نانو‬ ‫است‪ ،‬جایگاه چهارم در جهان را که در سال ‪ ۲۰۱۷‬کسب‬ ‫کرده بود‪ ،‬همچنان حفظ کرد‪ .‬در حوزه ثبت پتنت نیز‪ ،‬ایران با‬ ‫رشد ‪ ۶۸‬درصدی ثبت پتنت نانوفناوری در دو دفتر ثبت پتنت‬ ‫امریکا و اروپا در رده بیست و یکم جهان قرار گرفت‪.‬‬ ‫تالش های پژوهشگران حوزه نانو تنها به حوزه انتشارات‬ ‫علمی محدود نشده و امروز خود را در تولید محصوالت نانو‬ ‫تولید داخل نشان می دهد‪ .‬فروش محصوالت نانو ساخت‬ ‫ایران یک روند صعودی نمایی را نشان می دهد که در سال‬ ‫گذشته به بیش از ‪ 13000‬میلیارد ریال رسیده است‪ .‬نمودار‬ ‫‪ 13‬این روند را نشان می دهد‪.‬‬ ‫بیش از نیمی از حجم بازار کاالهای نانو ساخت داخل‪ ،‬به حوزه‬ ‫ساخت وساز (شیشه های کم گسیل‪ ،‬بتن سبک‪ ،‬انواع کفپوش‪،‬‬ ‫انواع کاشی و گرانیت انتی باکتریال) اختصاص دارد‪ .‬صنعت‬ ‫دارو‪ ،‬بهداشت و سالمت نیز با سهم ‪ 15/6‬درصد رتبه دوم‪ ،‬و‬ ‫نساجی و پوشاک با سهمی نزدیک به ‪ 10‬درصد در رده سوم‬ ‫‪68‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫قرار گرفته اند‪ .‬نمودار ‪ 14‬امار فروش شرکت های داخلی نانو را‬ ‫به تفکیک حوزه های صنعتی نشان می دهد‪.‬‬ ‫یکی از اهداف اصلی کشور در حوزه نانو‪ ،‬کسب سهم مناسبی‬ ‫از بازار جهانی فناوری نانو توسط محصوالت ایرانی است‪ .‬در‬ ‫برنامه سند گسترش کاربرد فناوری نانو‪ ،‬دستیابی به سهم یک‬ ‫تا دو درصدی از بازار جهانی فناوری نانو توسط محصوالت‬ ‫نانو ساخت ایران در سال ‪ ،1404‬و دستیابی به حجم بازار ‪30‬‬ ‫هزار میلیارد ریال تا سال ‪ 1398‬هدفگذاری شده است‪ .‬در‬ ‫سال ‪ ،1396‬از مجموع بازار فروش محصوالت نانو ساخت‬ ‫ایران‪ 2500 ،‬میلیارد ریال ـ حدود ‪ 18‬درصد ـ مربوط به‬ ‫صادرات این محصوالت به کشورهای دیگر و ‪ 11260‬میلیارد‬ ‫ریال ان مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است‪ .‬یکی از‬ ‫اهداف اصلی کشور در حوزه نانو‪ ،‬کسب سهم مناسبی از بازار‬ ‫جهانی فناوری نانو توسط محصوالت ایرانی است‪ .‬در برنامه‬ ‫سند گسترش کاربرد فناوری نانو‪ ،‬دستیابی به سهم یک تا دو‬ ‫درصدی از بازار جهانی فناوری نانو توسط محصوالت نانو‬ ‫‪13760‬‬ ‫‪7044‬‬ ‫‪3086‬‬ ‫‪1560‬‬ ‫‪791‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪204‬‬ ‫‪166‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪138‬‬ ‫‪1389‬‬ ‫نمودار ‪ .13‬روند رشد سالیانه بازار فروش محصوالت نانو ساخت ایران (میلیارد ریال)‬ ‫(منبع‪ :‬ستاد ویژه توسعه فناوری نانو)‬ ‫سایر‬ ‫شامل نیرو و انرژی‪ ،‬رنگ و پوشش‪ ،‬نفت‪ ،‬گاز‬ ‫و پتروشیمی‪ ،‬نانومواد‪ ،‬اب و محیط زیست‪،‬‬ ‫کشاورزی‪ ،‬صنایع غذایی و بسته بندی‬ ‫پلیمر و کامپوزیت‬ ‫خودرو‬ ‫‪198‬‬ ‫نانوپوشش‬ ‫‪431‬‬ ‫ساخت و ساز‬ ‫‪3904‬‬ ‫نساجی و پوشاک‬ ‫‪628‬‬ ‫دارو‪ ،‬بهداشت‪ ،‬سالمت‬ ‫‪1035‬‬ ‫نمودار ‪ .14‬امار فروش کلی شرکت های نانو داخلی در سال ‪ 1395‬به تفکیک حوزه های صنعتی در تولید کاال (میلیارد ریال)‬ ‫(منبع‪ :‬ستاد ویژه توسعه فناوری نانو)‬ ‫‪69‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫‪13760‬‬ ‫‪11260‬‬ ‫‪7044‬‬ ‫‪5798‬‬ ‫‪2500‬‬ ‫‪3086‬‬ ‫‪1999‬‬ ‫‪1087 1246‬‬ ‫صادرات‬ ‫فروش داخل‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1396‬‬ ‫کل‬ ‫‪1394‬‬ ‫نمودار ‪ .15‬مجموع فروش محصوالت نانو ساخت داخل به تفکیک صادرات و فروش داخل (میلیارد ریال)‬ ‫(منبع‪ :‬ستاد ویژه توسعه فناوری نانو)‬ ‫ساخت ایران در سال ‪ ،1404‬و دستیابی به حجم بازار ‪ 30‬هزار‬ ‫میلیارد ریال تا سال ‪ 1398‬هدفگذاری شده است‪.‬‬ ‫با گسترش برنامه های صادراتی ستاد نانو به ویژه در سال های‬ ‫اخیر‪ ،‬ورود کاالها‪ ،‬تجهیزات و خدمات حوزه نانو ایران به‬ ‫بازارهای جهانی تسهیل شده‪ ،‬و ارزش صادرات نانو در سال‬ ‫‪ 96‬نسبت به سال گذشته نزدیک به ‪ 100‬درصد افزایش یافته‬ ‫‪5‬‬ ‫است‪ .‬عالوه بر ارزش دالری صادرات‪ ،‬تعداد شرکت های نانو‬ ‫که موفق به صادرات شده اند‪ ،‬از ‪ 16‬شرکت در سال ‪ 94‬به‬ ‫‪ 20‬شرکت در سال ‪ 95‬افزایش یافته است‪ .‬به عالوه‪ ،‬مقاصد‬ ‫صادراتی محصوالت نانو در سال ‪ 95‬نسبت به سال های‬ ‫گذشته افزایش چشمگیری داشته و از ‪ 19‬کشور در سال ‪94‬‬ ‫به ‪ 47‬کشور در سال ‪ 95‬رسیده است‪.‬‬ ‫پلیمر و کامپوزیت‬ ‫تجهیزات‬ ‫‪10‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪13‬‬ ‫خدمات اموزشی‬ ‫خودرو‬ ‫‪1‬‬ ‫دارو‪ ،‬بهداشت و سالمت‬ ‫‪1‬‬ ‫رنگ و پوشش‬ ‫ساخت و ساز‬ ‫‪30‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪20‬‬ ‫کشاورزی‪ ،‬صنایع غذایی و بسته بندی‬ ‫نساجی و پوشاک‬ ‫نمودار ‪ .16‬تعداد کشورهای هدف صادرات مبتنی بر فناوری نانو به تفکیک حوزه های صنعتی در سال ‪1395‬‬ ‫‪70‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫زیست فناوری‪ :‬بازاری به اندازه فروش نفت‬ ‫ایجاد «کمیته ملی زیست فناوری» به عنوان نهاد ملی مدیریت‬ ‫توسعه زیست فناوری در سال ‪ 1379‬با عضویت دستگاه ها و‬ ‫نهادهایذی ربط‪،‬نقطهاغازسازماندهینظامملیزیست فناوری‬ ‫پس از انقالب اسالمی بود‪ .‬این کمیته‪ ،‬سند ملی زیست فناوری‬ ‫را تدوین کرد که در اردیبهشت ماه سال ‪ 1383‬به تصویب‬ ‫هیئت دولت رسید‪ .‬بر اساس این سند‪ ،‬با ایجاد شورای عالی‬ ‫زیست فناوری به منظور سیاست گذاری‪ ،‬برنامه ریزی و نظارت‬ ‫ملی در حوزه های اموزش‪ ،‬پژوهش و تولید در زیست فناوری‬ ‫موافقت شد‪ .‬گرچه این شورا در تیرماه ‪ 1386‬در پی تصمیم‬ ‫دولت برای انحالل بعضی از شوراهای عالی تعطیل شد‪ ،‬اما با‬ ‫توجه به اهمیت و اولویت راهبردی زیست فناوری برای کشور‪،‬‬ ‫«ستاد توسعه زیست فناوری» در خردادماه ‪ 1387‬زیر نظر‬ ‫معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری تشکیل شد و اغاز به‬ ‫کار کرد‪ .‬با گذشت نزدیک به سه دهه از فعالیت نهاد ملی توسعه‬ ‫زیست فناوری‪ ،‬ایران امروز به یکی از کشورهای مطرح در حوزه‬ ‫زیست فناوری تبدیل شده است‪ .‬از نظر تولید مقاالت علمی این‬ ‫حوزه‪ ،‬به رتبه ‪ 13‬جهان رسیده است‪ .‬جدول ‪ 3‬شاخص های‬ ‫تولید علم در حوزه زیست فناوری را نشان می دهد‪.‬‬ ‫جدول ‪ 4‬اختراعات ثبت شده در حوزه های مختلف‬ ‫زیست فناوری را در فاصله سال های ‪ 1390‬تا ‪ 1395‬نشان‬ ‫می دهد‪.‬بیشترینمجموعتعداداختراعاتثبت شدهبهترتیب‬ ‫به حوزه پزشکی و صنعت مربوط می شود‪ .‬گرچه در گذشته‪،‬‬ ‫راهبرد زیست فناوری بیشتر به ایجاد و توسعه زیرساخت ها‬ ‫جدول ‪ .3‬شاخص های تولید علم زیست فناوری (منبع‪)biotechmeter.ir :‬‬ ‫شاخص‬ ‫مقدار‬ ‫شمار مقاالت زیست فناوری (‪)ISI‬‬ ‫‪530‬‬ ‫سهم از تولید علم زیست فناوری منطقه‬ ‫‪73/82‬‬ ‫تعداد استنادها به مقاالت زیست فناوری‬ ‫‪358‬‬ ‫متوسط استنادها به مقاالت زیست فناوری‬ ‫‪0/72‬‬ ‫شاخص ‪ h‬مقاله های زیست فناوری‬ ‫‪7‬‬ ‫جدول ‪ .4‬تعداد اختراعات ثبت شده بر اساس حوزه های زیست فناوری در کشور (منبع‪ :‬ستاد توسعه زیست فناری)‬ ‫حوزه هایزیست فناوری‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫پزشکی‬ ‫‪44‬‬ ‫‪34‬‬ ‫‪36‬‬ ‫‪25‬‬ ‫‪۳۲‬‬ ‫‪22‬‬ ‫مواد و تجهیزات‬ ‫‪3‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪۲۳‬‬ ‫‪22‬‬ ‫صنعت‬ ‫‪21‬‬ ‫‪37‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪19‬‬ ‫کشاورزی‬ ‫‪9‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪۱۰‬‬ ‫‪4‬‬ ‫واکسن‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪3‬‬ ‫طب بازساختی‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪3‬‬ ‫محیط زیست‬ ‫‪9‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪2‬‬ ‫جمع‬ ‫‪92‬‬ ‫‪118‬‬ ‫‪102‬‬ ‫‪98‬‬ ‫‪۹۳‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪71‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫و تربیت نیروی انسانی معطوف بود‪ ،‬اما در راستای تقویت‬ ‫اقتصاد مقاومتی و دانش بنیان و کاهش وابستگی به نفت‪،‬‬ ‫حوزه تمرکز به تجاری سازی و صادرات محصوالت مبتنی بر‬ ‫دانش زیست فناوری تغییر پیدا کرد‪ ،‬به گونه ای که بر اساس‬ ‫نقشه جامع علمی کشور و در افق چشم انداز سال ‪ 1404‬ایران‬ ‫باید به سهم‪ 3‬درصدی از بازار جهانی زیست فناوری دست یابد‪.‬‬ ‫دستیابی به این هدف به این معناست که درامد کشور از محل‬ ‫توسعه این فناوری معادل فروش نفت خواهد بود‪ .‬تعداد کل‬ ‫شرکت های دانش بنیان‬ ‫زیست فناوری تا پایان‬ ‫تیر ماه سال ‪ 1396‬برابر‬ ‫با ‪ 378‬شرکت بوده است‪.‬‬ ‫جدول ‪ 5‬تعداد شرکت های‬ ‫دانش بنیان زیست فناوری را در‬ ‫حوزه های مختلف نشان می دهد‪.‬‬ ‫ستاد توسعه زیست‏فناوری همچنین در سال ‪ 1394‬با‬ ‫جدول ‪ .5‬تعداد شرکت های دانش بنیان در حوزه های مختلف زیست فناوری تا پایان تیر ماه سال ‪1396‬‬ ‫(منبع‪ :‬ستاد توسعه زیست فناری)‬ ‫حوزه‬ ‫تولیدی‬ ‫نوپا‬ ‫صنعتی‬ ‫جمع‬ ‫پزشکی (غذایی‪ ،‬دارویی)‬ ‫‪25‬‬ ‫‪112‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪144‬‬ ‫کشاورزی‪ ،‬دامی و گیاهی‬ ‫‪19‬‬ ‫‪89‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪111‬‬ ‫مواد و تجهیزات‬ ‫‪13‬‬ ‫‪24‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪43‬‬ ‫زیست فناوری مولکولی‬ ‫‪2‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪28‬‬ ‫صنعتی و محیط زیست‬ ‫‪4‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪18‬‬ ‫خدمات‬ ‫‪-‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫نامشخص‬ ‫‪-‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪31‬‬ ‫جمع‬ ‫‪63‬‬ ‫‪297‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪378‬‬ ‫‪72‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫هدف ارتقای دانش و فناوری‏های زیستی به منظور کسب‬ ‫ثروت و رفاه عمومی‪ ،‬اولویت‏های زیست‏فناوری کشور‬ ‫حوزه سالمت عمومی را در چهار حوزه انتی‏بادی‏های‬ ‫مونوکلونال‪ ،‬میکرواران‏ای‪ ،‬ویروس‏های انکولیتیک و‬ ‫پروبیوتیک‏ها تبیین کرد‪ .‬پیگیری‏های صورت گرفته‪،‬‬ ‫منجر به تصویب این حوزه‏ها در شورای عالی فناوری‏های‬ ‫پیشرفته با عنوان طرح‏های ملی زیست‏فناوری شد‪.‬‬ ‫برخورداری کشور از مزایای راهبردی به هنگام فناوری‏ها‪،‬‬ ‫هماهنگی ملی و هم افزایی منابع و امکانات کشور در‬ ‫جهت دسترسی و تجاری‏سازی محورهای راهبردی‬ ‫اینده‏ساز‪ ،‬رفع موانع و خالءهای قانونی گسترش‬ ‫زیست فناوری در حوزه طرح های مذکور و ‪ ...‬از اهداف‬ ‫این برنامه است‪.‬‬ ‫محیط‬ ‫زیست‬ ‫صنایعغذایی‬ ‫دارو‬ ‫جدول ‪ .6‬دستاوردهای طرح های فناورانه ستاد زیست فناوری‬ ‫موضوع‬ ‫دستاورد ها‬ ‫داروهای بیولوژیک نوترکیب‬ ‫قطع وابستگی به واردات داروهای زیستی (‪ 40‬قلم)‬ ‫داروهای بیولوژیک غیر نوترکیب‬ ‫قطع وابستگی به داروهای انتی بیوتیک (‪ 5‬قلم)‬ ‫داروهای بیولوژیک نوترکیب موضعی‬ ‫قطع وابستگی به واردات داروهای موضعی (‪ 15‬قلم)‬ ‫داروهای پیشرفته‬ ‫کسب دانش فنی و تولید ‪ 25‬داروی پیشرفته بیماری های صعب العالج و ضدسرطان (‪ 25‬قلم)‬ ‫مواد حد واسط دارویی‬ ‫تامین نیاز مواد اولیه دارویی و اینترمدی یت ها (‪ 80‬قلم) و صرفه جویی ‪ 200‬میلیون دالر در سال‬ ‫واکسن های دام و طیور‬ ‫تولید داخل واکسن های دامی مورد نیاز بیماری های دام کشور‬ ‫واکسن انسانی‬ ‫کسب دانش فنی واکسن انفلوانزا و واکسن دهانه رحم (‪)HPV‬‬ ‫ویروس انکولوتیک‬ ‫کسب دانش فنی و تولید داروهای ویروس انکولوتیک (‪ 3‬قلم)‬ ‫دام های اصالح نژاد‬ ‫کسب دانش فنی دام اصالح نژاد شده گوشتی از بز و گاو به صورت ژنتیکی‬ ‫(کاهش وابستگی به واردات گوشت و شیر)‬ ‫توسعه پروبیوتیک های غذایی‬ ‫کسب دانش فنی و تولید ‪ 6‬محصول پروبیوتیک غذایی‬ ‫داروهای بیولوژیک نوترکیب موضعی‬ ‫توسعه فناوری ماکروجلبک و میکرو جلبک به عنوان تغذیه دام صنعتی‬ ‫(کاهش واردات کنجاله سویا به عنوان خوراک دام)‬ ‫شور ورزی‬ ‫توسعه محصوالت سازگار با اب شور و دارای ارزش افزوده فراوان‬ ‫(سازگار با مناطق گرد و غبار خیز خوزستان‬ ‫‪73‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫رشد اقتصادی‪ ،‬رفاه و اقتدار ملی با فناوری فضایی‬ ‫حوزه فضایی غیردفاعی نه تنها در رشد اقتصادی و رفاه‬ ‫جامعه از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است‪ ،‬که از عناصر‬ ‫مهم اقتدار کشور به شمار می رود‪ .‬این فناوری همچنین از‬ ‫ظرفیت باالیی برای سرریز به دیگر صنایع برخوردار است‪.‬‬ ‫هرچند عصر فضا در دوران پیش از انقالب اسالمی اغاز‬ ‫شد ولی فعالیت های توسعه فناوری فضایی بعد از انقالب‬ ‫اسالمی کلید خورد‪ .‬در بازه زمانی پس از انقالب تا اغاز دوران‬ ‫سازندگی‪ ،‬عمده اقدامات در زمینه به کارگیری خدمات فضایی‬ ‫بود‪ .‬اقداماتی نظیر برپایی تجهیزات دریافت مستقیم اطالعات‬ ‫ماهواره های هواشناسی نوا‪ ،‬راه اندازی تجهیزات ذخیره سازی‬ ‫و تصحیح داده های ماهواره ای‪ ،‬تجزیه و تحلیل و فرایند‬ ‫داده های ماهواره ای‪ ،‬مدیریت داده های ماهواره ای و چاپ‪،‬‬ ‫تکثیر و تولید اطالعات در بازه زمانی ‪ 1357‬تا ‪ 1370‬صورت‬ ‫گرفت‪ .‬سال ‪ 1370‬مجلس شورای اسالمی با تصویب‬ ‫اساسنامه مرکز سنجش از دور ایران به تشکیل این مرکز‬ ‫ذیل وزارت پست و تلگراف و تلفن رای داد‪ .‬در نیمه دوم‬ ‫دهه هفتاد شمسی عالوه بر اقدامات ارزنده در توسعه خدمات‬ ‫فضایی از جمله تصویب طرح توسعه مرکز ماهدشت‪ ،‬تاسیس‬ ‫ایستگاه های کنترل و فرمان ماهواره و تاسیس ازمایشگاه‬ ‫بنیادی سنجش از دور‪ ،‬گام های مهمی در توسعه فناوری‬ ‫فضایی در زمینه ماهواره بر و ماهواره اغاز شد که منشا‬ ‫دستاوردهای فضایی کشور در دهه هشتاد شد‪.‬‬ ‫دهه هشتاد‪ ،‬دهه پر دستاورد و غرورافرینی برای جمهوری‬ ‫اسالمی ایران در عرصه فضایی بود‪ .‬در ابتدای دهه و در‬ ‫سال ‪ 1382‬بر اساس ماده ‪ 8‬قانون وظایف و اختیارات‬ ‫وزارت ارتباطات و فناوری اطالعات‪ ،‬شورای عالی فضایی و‬ ‫بر اساس ماده ‪ 9‬همان قانون‪ ،‬سازمان فضایی ایران تشکیل‬ ‫شد و اساسنامه این دو نهاد در سال های ‪ 1383‬و ‪ 1384‬در‬ ‫هیئت وزیران تصویب شد‪ .‬در همین سال در کنار پرتاب‬ ‫ماهواره سنجشی سینا توسط روسیه‪ ،‬شورای عالی فضایی‬ ‫اولین جلسه خود را به ریاست رئیس جمهور وقت تشکیل داد‬ ‫و عضویت سازمان فضایی ایران در سازمان همکاری های‬ ‫فضایی اسیا و اقیانوسیه (اپسکو) و کلیات برنامه پنج ساله‬ ‫چهارم توسعه در بخش‬ ‫فضا شامل اهداف‪،‬‬ ‫راهبردها‪ ،‬اقدامات مهم‬ ‫و اساسی و ماهواره های‬ ‫را‬ ‫پیش بینی شده‬ ‫تصویب کرد‪ .‬در سال‬ ‫‪ 1386‬جلسه دوم شورای‬ ‫عالی فضایی تشکیل شد و برنامه کالن ده ساله‪،‬‬ ‫پانزده ساله و بیست ساله فضایی کشور مبتنی بر توسعه‬ ‫فناوری فضایی بومی تصویب شد‪ .‬همچنین در این سال‬ ‫تست های اولیه و موفق توسعه ماهواره بر بومی انجام شد‬ ‫که نویدبخش اینده درخشان صنعت فضایی کشور بود‪.‬‬ ‫سال ‪ 1387‬نقطه عطفی در صنعت فضایی جمهوری‬ ‫اسالمی است‪ .‬در این سال‪ ،‬ماهواره امید که ساخته دست‬ ‫توانمند متخصصان و مهندسان کشور بود توسط ماهواره بر‬ ‫سفیر امید که ان نیز توسط متخصصان داخلی توسعه یافته‬ ‫بود‪ ،‬در مدار زمین قرار گرفت و جمهوری اسالمی ایران به‬ ‫باشگاه ‪ 7‬کشور دارای توانمندی طراحی‪ ،‬ساخت و پرتاب‬ ‫ماهواره پیوست‪ 14 .‬بهمن روز پرتاب ماهواره امید در تقویم‬ ‫کشور به عنوان روز فناوری فضایی نام گذاری شد‪ .‬عالوه بر‬ ‫این در این سال رئیس وقت سازمان فضایی ایران به عنوان‬ ‫رئیس زیرکمیته حقوقی کوپوس (کمیته استفاده صلح امیز از‬ ‫فضای ماورای جو سازمان ملل) انتخاب شد و در همین سال‬ ‫به ابتکار و پیشنهاد ایران هفته جهانی فضا در سازمان ملل‬ ‫متحد تعیین و تصویب شد‪.‬‬ ‫در سال بعد برنامه های توسعه فناوری که از پشتوانه مصوبات‬ ‫شورای عالی فضایی برخوردار بود با قدرت پیش برده شد‬ ‫که دستاورد ان ارسال موجود زنده به فضا با کاوشگر ‪ 3‬بود‪.‬‬ ‫همچنین در سه بیمارستان کشور سامانه پزشکی از راه دور‬ ‫بر پایه ارتباطات ماهواره ای راه اندازی شد‪ .‬در سال ‪1389‬با‬ ‫تشکیل سومین جلسه شورای عالی فضایی‪ ،‬مسئولیت‬ ‫اکتساب و توسعه فناوری ها و سامانه های فضایی‪ ،‬اعتبارات‬ ‫مربوط به برنامه های فضایی کشور در بخش غیردفاعی‬ ‫در سازمان فضایی متمرکز شد و سازمان فضایی ایران‬ ‫‪74‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫به عنوان متولی پروژه های زیرساختی کالن و ملی بخش‬ ‫فضایی مانند پایگاه پرتاب ملی‪ ،‬ازمایشگاه ملی فضایی و‬ ‫غیره معرفی شد‪ .‬همچنین موقعیت مداری زهره ‪ 2‬پس از‬ ‫پرتاب ماهواره بدر ‪ 5‬با مشارکت عرب ست عملیاتی شد‪.‬‬ ‫کاوشگر ‪ 4‬نیز در این سال پرتاب و با موفقیت بازیابی شد‪.‬‬ ‫همچنین تیم دانشجویی ایران توانست در مسابقات کن ست‬ ‫اسپانیا مقام دوم را از ان خود کند‪.‬‬ ‫سال ‪ 1390‬پژوهشگاه فضایی ایران تاسیس و در حوزه‬ ‫‪1396‬‬ ‫مردادماه؛ پرتاب ماهواره بر سیمرغ و ماهواره طلوع ‪1‬‬ ‫اردیبهشت ماه؛ پرتاب ازمایشی مرحله اول سیمرغ‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫بهمن ماه؛ پرتاب ماهواره بر سفیر نوید‬ ‫بهمن ماه؛ پرتاب ماهواره بر سفیر فجر ‪5‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫مردادماه؛ پرتاب ماهواره بر سفیر رصد‬ ‫‪1390‬‬ ‫بهمن ماه؛ پرتاب ماهواره بر سفیر امید‬ ‫‪1387‬‬ ‫بهمن ماه؛ پرتاب ازمایشی مرحله اول سفیر امید‬ ‫ابان ماه؛ پرتاب ماهواره سینا توسط روسیه‬ ‫‪1386‬‬ ‫‪1384‬‬ ‫پژوهش و توسعه فناوری فضایی بومی فعال شد‪ .‬در‬ ‫این سال دومین ماهواره بومی با نام رصد که طراحی‬ ‫و ساخت ان توسط متخصصان دانشگاه صنعتی مالک‬ ‫اشتر صورت گرفته بود با ماهواره بر کالس سفیر به فضا‬ ‫ارسال شد‪ .‬همچنین ثبت اولیه فایلینگ های ‪ 13‬موقعیت‬ ‫مداری جدید تحت عنوان ایرانست در اتحادیه بین المللی‬ ‫مخابرات (‪ )ITU‬در این سال انجام شد‪ .‬سال ‪ 1390‬با‬ ‫پرتاب ماهواره نوید علم و صنعت توسط ماهواره بر کالس‬ ‫سفیر برای بخش فضایی به پایان رسید‪ .‬سند جامع‬ ‫توسعه هوافضای کشور در سال ‪ 1391‬توسط شورای‬ ‫عالی انقالب فرهنگی تصویب شد‪ .‬رصدخانه مرکز‬ ‫فضایی البرز راه اندازی و ارشیو ملی تصاویر ماهواره ای‬ ‫ایجاد گردید‪ .‬مهم ترین دستاورد فناورانه این سال پرتاب‬ ‫و بازیابی موفقیت امیز کاوشگر پیشگام بود‪ .‬در این سال‬ ‫فناوری حسگر ستاره توسط متخصصان دانشگاهی‬ ‫بومی سازی شد و مقام اول مسابقات کن ست اسپانیا‬ ‫توسط تیم دانشجویی ایران کسب شد‪ .‬پرتاب و بازیابی‬ ‫موفق کاوشگر فرگام و تثبیت توانمندی ارسال موجود‬ ‫زنده به فضا دستاورد سال ‪ 1392‬بود‪.‬‬ ‫سال ‪ 1393‬با تحویل گیری نمونه پروازی ماهواره دوستی‬ ‫همراه بود‪ .‬همچنین مراحل پایانی ساخت ماهواره‬ ‫مخابراتی ناهید ‪ 1‬طی شد و برخی از فناوری ها و قطعات‬ ‫مورد استفاده و پرکاربرد در ساخت ماهواره ها مثل چرخ‬ ‫عکس العملی‪ ،‬پین پولر‪ ،‬و حسگر خورشید بومی سازی شد‪.‬‬ ‫همچنین ایستگاه های زمینی و پایش تصاویر در مرکز‬ ‫فضایی البرز توسعه یافت‪ .‬در بهمن ماه این سال ماهواره‬ ‫فجر به صورت موفق در مدار قرار گرفت‪ .‬تکمیل فاز اول‬ ‫مرکز تجمیع‪ ،‬تست و یکپارچه سازی ماهواره های بومی گام‬ ‫دیگری در توسعه بخش فضایی و تامین زیرساخت های‬ ‫الزم جهت بومی سازی فناوری فضایی بود که در سال‬ ‫‪ 1394‬رقم خورد‪ .‬همچنین فاز اول ازمایشگاه های سنجش‬ ‫از دور‪ ،‬کالیبراسیون سنجنده‪ ،‬لیدار‪ ،‬محیطی‪ ،‬جو و ژئودرزی‬ ‫نیز تکمیل شد که گام مهمی در توسعه بخش خدمات‬ ‫محسوب می شود‪.‬‬ ‫فعالیت فناورانه سال ‪ 1395‬تکمیل مدل مهندسی ماهواره‬ ‫سنجش از دور امیرکبیر با مشخصات ماهواره بر داخلی‬ ‫سیمرغ بود‪ .‬در حوزه خدمت فضایی انعقاد تفاهم نامه‬ ‫همکاری با وزارت جهاد کشاورزی برای پایش محصوالت‬ ‫راهبردی کشاورزی فعالیتی است که در سال ‪ 1395‬انجام‬ ‫شد و مرکز کنترل ماهواره های بومی و رصدخانه بین المللی‬ ‫رصد پسماندهای فضایی راه اندازی شد‪ .‬در سال ‪1396‬‬ ‫قرارداد ماهواره مخابراتی ناهید‪ 2‬به عنوان اولین ماهواره‬ ‫‪75‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫همه شئون خود در دستور کار قرار گرفت‪ .‬و بسترسازی‬ ‫و تسهیل شرایط برای ورود بخش خصوصی به حوزه‬ ‫توسعه فناوری فضا و ارائه خدمات کاربردی به جامعه‬ ‫کلید خورد‪ .‬در این راستا برنامه حوزه فضایی کشور‬ ‫بازنگری و در کمیسیون شورای عالی فضایی ارائه شد‪.‬‬ ‫در این سال طراحی دو ماهواره مخابراتی ناهید ‪ 2‬و‬ ‫سنجش از دور پارس ‪ 1‬به عنوان نخستین گام از نقشه راه‬ ‫توسعه ماهواره های عملیاتی کشور به اتمام رسید‪ .‬ساخت‬ ‫ماهواره پیام امیرکبیر به پایان رسید و اماده پرتاب شد‪.‬‬ ‫پروانه اپراتور ماهواره مخابراتی که تدوین ان در سال‬ ‫‪ 1396‬اغاز شده بود در این سال تصویب و ابالغ شد‬ ‫و فرایند تدوین پروانه اپراتور ماهواره سنجش از دور و‬ ‫ایستگاه ان اغاز شد‪ .‬نسخه ابتدایی اسناد توسعه اقتصاد‬ ‫بخش فضایی و اشتغال تدوین شد و با برگزاری سمینارها‬ ‫و نشست های متعدد تخصصی با هدف معرفی‪ ،‬ترویج‬ ‫و توسعه کسب وکارهای فضاپایه‪ ،‬جهت فراهم سازی‬ ‫مقدمات ظهور این کسب وکارها تفاهم نامه همکاری‬ ‫بین پارک علم و فناوری اصفهان‪ ،‬وزارت علوم‪ ،‬وزارت‬ ‫ارتباطات و سازمان فضایی ایران منعقد شد‪.‬‬ ‫ماهواره برسفیر‬ ‫عملیاتی مخابراتی بومی منعقد‪ ،‬و ماهواره بر سیمرغ تست‬ ‫شد‪ ،‬اما عمده فعالیت های فضایی در حوزه خدمات بود‪.‬‬ ‫در این سال تدوین پروانه فعالیت اپراتورهای ماهواره ای‬ ‫با همکاری سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی‬ ‫اغاز شد و عالوه بر ثبت اولیه پنج موقعیت مداری جدید‪،‬‬ ‫موقعیت مداری ‪ 43.5‬درجه شرقی نیز برای کشور تثبیت‬ ‫شد‪ .‬همچنین بخش عمده شبکه ماهواره ای مورد استفاده‬ ‫برای ارتباطات روستایی به بستر ماهواره ایرانست ‪21‬‬ ‫منتقل شد‪.‬‬ ‫سال ‪ 1397‬بخش فضایی وارد مرحله متفاوتی از رشد‬ ‫و بلوغ خود شد‪ .‬در این سال در کنار پپگیری مجدانه‬ ‫توسعه فناوری فضایی‪ ،‬توسعه متوازن صنعت فضایی در‬ ‫ماهواره برسیمرغ‬ ‫‪76‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫گسترش روز افزون تحریم های مختلف از سوی دشمنان‬ ‫پس از پیروزی انقالب اسالمی‪ ،‬متخصصان متعهد این‬ ‫مرز و بوم را واداشت تا کمر همت در بی نیازی کشور از‬ ‫قدرت های جهانی ببندند‪ .‬بدین ترتیب‪ ،‬صنایع دفاعی امروز‬ ‫یکی از بخش هایی است که تمام ًا با تکیه بر تخصص و‬ ‫دانش متخصصان داخلی‪ ،‬در سال های دفاع مقدس و پس از‬ ‫ان‪ ،‬دستاوردهای قابل توجهی ارمغان اورده است‪.‬‬ ‫در واقع انقالب اسالمی این امکان را فراهم اورد تا توان‬ ‫متخصصان داخلی در توسعه محصوالت دفاعی و افزایش‬ ‫توان دفاعی و امنیت کشور مورد توجه قرار گیرد‪ ،‬چرا که‬ ‫پیش از ان‪ ،‬تجهیزات نظامی مانند ناو های موشک انداز از‬ ‫کشور های غربی خریداری می شدند‪ .‬پیشرفت صنایع نظامی‬ ‫و دفاعی ایران با رویکرد استقالل و خودکفایی در حالی به‬ ‫وقوع پیوسته است که در مقابل برخی دیگر از کشورهای‬ ‫عربی منطقه به خریداران صرف تسلیحات غربی بدل شده اند‪.‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران در نزدیک به چهار دهه توانست‬ ‫در همه حوزه های دریایی‪ ،‬هوایی و زمینی به رغم تمامی‬ ‫موانع گام های بلندی‬ ‫بردارد‪ .‬نیروهای مسلح‬ ‫ایران اکنون در ردیف‬ ‫ارتش های‬ ‫قوی ترین‬ ‫دنیا قرار گرفته اند که به رغم‬ ‫تحریم های ناعادالنه با استفاده‬ ‫از روش های استاندارد بین المللی و شیوه های انحصاری‪،‬‬ ‫تولیدات متنوعی از تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری مورد‬ ‫نیاز دفاعی را عرضه کرده اند‪.‬‬ ‫یکی از ویژگی های قابل توجه بخش دفاعی کشور‪ ،‬اتصال ان‬ ‫به شبکه علمی دانشگاهی و پژوهشی است و که به حرکت‬ ‫این حوزه در مرز دانش و دستیابی به مهم ترین فناوری های‬ ‫روز دنیا کمک کرده است‪ .‬طراحی و ساخت تانک ها و‬ ‫نفربرهای پیشرفته و مجهز به فناوری ها روز دنیا‪ ،‬طراحی‬ ‫و ساخت جدیدترین رادارها و تجهیزات‪ ،‬سالح های سبک و‬ ‫سنگین‪ ،‬ساخت بالگردها‪ ،‬پهپادها و جنگنده ها در تراز جهانی‪،‬‬ ‫طراحی و ساخت زیردریایی ها‪ ،‬ناوها و ناوشکن های پیشرفته‪،‬‬ ‫و صنایع موشکی اقتدارافرین تنها گوشه ای از دستاوردهای‬ ‫نظامی صنایع دفاعی کشور در چهار دهه اخیر است‪.‬‬ ‫موشک ذوالفقار‬ ‫موشک نصیر‬ ‫سامانه پدافندی تالش‬ ‫خودرو زرهی ضد مین و ضد کمین طوفان‬ ‫صنایع دفاعی‪ :‬کاربرد دستاوردهای علمی و فناوری در‬ ‫راستای اقتدار و امنیت کشور‬ ‫‪77‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫جنگند هکوثر‬ ‫موارد زیر نمونه هایی از دستاوردهایی است که در نتیجه‬ ‫تالش های جهادی متخصصان و صنعتگران دفاعی کشور‬ ‫حاصل شده است‪:‬‬ ‫• طراحی و ساخت انواع هواگردها شامل هواپیماهای‬ ‫جنگنده کوثر‪ ،1-‬صاعقه‪ ،‬اذرخش و ‪ ...‬انواع بالگرد‬ ‫سبک و متوسط و نیمه سنگین شامل شاهد ‪،278‬‬ ‫توفان‪ ،‬شباویز‪ ،‬صبا‪ ،248 -‬سنجاقک و غیره‪ ،‬انواع‬ ‫پهپادها شامل مهاجر ‪ 4 ،2‬و ‪ ،6‬ابابیل ‪ 2‬و ‪ ،3‬کرار و‬ ‫فطرس و ‪...‬‬ ‫• بازسازی‪ ،‬بهسازی و عمردهی و ارتقای انواع‬ ‫هواگردهای نظامی غربی و شرقی شامل هواپیماهای‬ ‫‪ ،C-130 ،F-14 ،F-4‬میراژ‪ ... ،F-1‬و انواع بالگردهای‬ ‫غربی و شرقی شامل کبرا‪ ،‬بل ‪ ،214 ،212 ،205‬میل‬ ‫‪ Mi-17‬و ‪...‬‬ ‫• طراحی و ساخت انواع موتورهای هوایی شامل خانواده‬ ‫طلوع ‪ TV-3 ،4‬و ‪J-90‬‬ ‫• طراحی و ساخت انواع زیرسامانه های مکانیکی و‬ ‫الکترونیکیانواعهواپیماها‬ ‫•طراحیوساختانواعجنگ افزارهایسبک‪،‬نیمه سنگین‬ ‫و سنگین شامل انواع تفنگ ها‪ ،‬خمپاره اندازها و‬ ‫توپ های کششی و خودکششی‬ ‫• طراحی و ساخت و بازسازی انواع خودروهای نظامی و‬ ‫تانک و نفربر شامل نفربرهای براق‪ ،‬کرار‪ ،‬سفیر و ‪...‬‬ ‫• طراحی و ساخت و بازسازی انواع شناورهای سبک‬ ‫و سنگین نظامی شامل قایق های تندرو و ناوشکن‬ ‫جماران‪ ،‬زیردریایی غدیر و طارق‬ ‫• طراحی و ساخت انواع سامانه های موشکی با‬ ‫کاربری های مختلف زمین به زمین (شامل سری‬ ‫شهاب‪ ،‬سجیل‪ ،‬عاشورا‪ ،‬ذوالفقار و ‪ ،)...‬پدافند هوایی‬ ‫(صیاد ‪ 1‬و ‪ ،2‬میثاق‪ ،‬شهاب ثاقب و ‪ ،)...‬ضد زره‬ ‫(توفان ‪ 1‬و‪ ،2‬رعد‪ ،‬دهالویه و‪ ،)...‬و ضدکشتی (نصر‪،‬‬ ‫کوثر و ‪)...‬‬ ‫• طراحی و ساخت انواع سامانه های راداری‪ ،‬مخابراتی‪،‬‬ ‫جنگ الکترونیک و اپتیکی و ‪...‬‬ ‫• طراحی و ساخت انواع تجهیزات پشتیبانی رزمی‬ ‫شامل اتاق های فرماندهی کنترل امن‪ ،‬تجهیزات‬ ‫مقابله با الودگی های شیمیایی‪ ،‬بیولوژیکی و‬ ‫هسته ای و ‪...‬‬ ‫بخش قابل توجهی از دستاوردهای کشور در توسعه‬ ‫فناوری های دفاعی صرف ًا در انحصار تعداد معدودی از‬ ‫کشورهای پیشرفته جهان قرار دارد‪ .‬با توسعه این فناوری ها‬ ‫امروز جمهوری اسالمی ایران نه تنها نیازهای دفاعی خود‬ ‫را تامین می کند‪ ،‬که به صادرات و کسب سهم از بازار‬ ‫گسترده این صنعت در اینده چشم دوخته است‪.‬‬ ‫‪78‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫طرح های کالن ملی فناوری معاونت علمی‪ :‬پروژه های‬ ‫تقاضامحور با هدف تجاری سازی فناوری‬ ‫توسعه صنعتی مبتنی بر اقتصاد دانش بنیان‪ ،‬از طریق‬ ‫نواوری و تجاری سازی فناوری ها و عرضه انها به بازار‬ ‫امکانپذیر خواهد بود‪.‬‬ ‫با توجه به ماهیت بین دستگاهی و لزوم بهره گیری از‬ ‫توانمندی ها و منابع نهادهای مختلف در برخی پروژه های‬ ‫مسئله محور و اولویت دار‪ ،‬مرکز طرح های کالن معاونت‬ ‫علمی و فناوری شده و تالش در راستای مشارکت بین‬ ‫دستگاهی و همکارانه را در دستور کار خود قرار داده است‪.‬‬ ‫مرکز طرح های کالن ملی فناوری در معاونت علمی و‬ ‫فناوری ریاست جمهوری از اواخر سال ‪ 1387‬تاکنون بیش‬ ‫از ‪ 200‬پروژه را با اعتباری بالغ بر ‪ 5500‬میلیارد ریال و با‬ ‫همکاری و هماهنگی با سایر نهادها‪ ،‬وزارتخانه ها و فعاالن‬ ‫بخش خصوصی در حوزه های مختلف از قبیل سالمت‪،‬‬ ‫کشاورزی‪ ،‬انرژی‪ ،‬حمل و نقل‪ ،‬دفاعی‪ ،‬علوم و فنون‬ ‫هسته ای‪ ،‬نجوم و ‪ ...‬تصویب کرده که دستاوردهای قابل‬ ‫توجهی نیز از انها حاصل شده است‪.‬‬ ‫بعضی از مهم ترین دستاوردهای طرح های کالن ملی‬ ‫فناوری که برای نخستین بار در کشور تحقق پیدا کرده‬ ‫است عبارتند از‪:‬‬ ‫• تولید رادیوداروها جهت تشخیص و درمان بیماری های‬ ‫صعب العالج‬ ‫• طراحی‪ ،‬ساخت ابررایانه های ملی شیخ بهایی اصفهان‬ ‫وامیرکبیرتهران‬ ‫• طراحی و ساخت شناور تحقیقاتی اقیانوس پیمای‬ ‫خلیج فارس‬ ‫• تولید مواد اولیه دارویی و داروهای پیشرفته (از‬ ‫قبیل داروی فاکتور هفت انعقادی‪ ،‬داروی فاکتور‬ ‫هشت انعقادی‪ ،‬واکسن انفلوانزا فصلی‪ ،‬ماده اولیه‬ ‫پنی سیلین جی و ‪)...‬‬ ‫• تولید تجهیزات پزشـکی پیشرفته (از قبیل دستگاه‬ ‫اسـپکت قلبی‪ ،‬دستگاه شـتابدهنده خطی پزشکی‪،‬‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫•‬ ‫دسـتگاه اکسیژن سـاز‬ ‫قابـل حمـل خانگـی‪،‬‬ ‫دسـتگاه های توانبخشی‪،‬‬ ‫دسـتگاه مانیتـور عالئـم‬ ‫حیاتی و ‪)...‬‬ ‫طراحی و ساخت سامانه تونل باد عمودی‬ ‫طراحی و ساخت سیستم پروتز عصبی پاراواک برای‬ ‫بیماران ضایعه نخاعی‬ ‫طراحی و ساخت موتورسیکلت های برقی دوچرخ‬ ‫و چهارچرخ‬ ‫طراحی و راه اندازی شبکه ملی پایش و پیش بینی‬ ‫دریایی کشور‬ ‫طراحی و ساخت هواپیمای دوزیست‬ ‫طراحی و ساخت بالگرد صبا ‪248‬‬ ‫راه اندازی مرکز غربالگری بیماری های متابولیک‬ ‫برای نوزادان‬ ‫طراحی و ساخت گلخانه کشت محصوالت تراریخته‬ ‫طراحی و ساخت خودروی هیبریدی‬ ‫طراحی‪ ،‬ساخت و راه اندازی سامانه پرتودهی صنعتی‬ ‫چند منظوره گاما (بناب و شهرکرد) ‬ ‫طراحی و ساخت موتور هوایی توربوجت‬ ‫طراحی و ساخت موتور دیزل سنگین ریلی‬ ‫طراحی و ساخت سامانه هوشمند پرواکس‬ ‫طراحی و ساخت ربات انسان نمای کوچک‬ ‫طراحی و ساخت کمباین برداشت پنبه‬ ‫راه اندازی مرکز توالی یابی ژنوم ایران (ایرانوم)‬ ‫ساخت سیستم تولیدی همزمان برق و حرارت‬ ‫(‪)CHP‬‬ ‫راه اندازی خط تولید کاتالیست سنتز متانول‬ ‫طراحی و ساخت رله های ملی دیجیتال و هوشمند‬ ‫طراحی و ساخت دستگاه اسکنر بازرسی کامیونی‬ ‫سیار (‪)X-Ray‬‬ ‫‪79‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫شناور تحقیقاتی اقیانوس پیمای خلیج فارس‬ ‫دستگاه شتاب دهنده خطی پزشکی‬ ‫خودروی یوز‬ ‫سامانه تونل باد عمودی‬ ‫سیستم ملی پایش و پیش بینی دریایی کشور‬ ‫‪80‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫دستاوردهای جهاد دانشگاهی در توسعه فناوری‬ ‫یکی از نهادهایی که در توسعه علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫در سال های جنگ تحمیلی و پس از ان نقش قابل‬ ‫مالحظه ای داشته است‪ ،‬جهاد دانشگاهی است که به‬ ‫عنوان یک نهاد برخاسته از انقالب فرهنگی توسط‬ ‫ستاد انقالب فرهنگی تاسیس شد‪ .‬پس از تبدیل ستاد‬ ‫به شورای عالی انقالب فرهنگی‪ ،‬این شورا با توجه به‬ ‫شرایط جدید دانشگاه ها مصوبه ای را به تصویب رساند‬ ‫که در ان جهاد دانشگاهی به عنوان پلی میان دانشگاه‬ ‫و بخش صنعتی و خدماتی کشور معرفی شد‪ .‬بر مبنای‬ ‫این مصوبه‪ ،‬مهم ترین اهداف جهاد دانشگاهی در حوزه‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری عبارتند از گسترش تحقیقات‬ ‫در سطح جامعه برای نیل به خوداتکایی‪ ،‬و گسترش‬ ‫طرح های کاربردی و‬ ‫نیمه صنعتی از طریق‬ ‫پیوند با مراکز علمی‬ ‫و تحقیقاتی به منظور‬ ‫به کارگیری نتایج پژوهش‪.‬‬ ‫ترکیب فعالیت های جهاد‬ ‫دانشگاهی در چند دهه اخیر و از سال ‪ 1359‬تا ‪،1397‬‬ ‫بنا بر شرایط و نیازهای کشور تغییر یافته است‪ .‬مهم ترین‬ ‫فعالیت های جهاد دانشگاهی در طول سال های گذشته‬ ‫بر مدیریت دانشگاه ها‪ ،‬دفاع دانش بنیان‪ ،‬تحول رسانه‪،‬‬ ‫الگوسازی در تولید علم و فناوری‪ ،‬انتقال فناوری در‬ ‫حوزه های اولویت دار‪ ،‬و اشتغال فارغ التحصیالن متمرکز‬ ‫بوده است‪.‬‬ ‫اجرای بیش از‬ ‫انتشار بیش از‬ ‫‪ 13000‬طرح‬ ‫‪ 22000‬مقاله‬ ‫پژوهشی و فناورانه‬ ‫حمایت از ‪880‬‬ ‫شرکت و واحد‬ ‫فناور و شرکت‬ ‫دانش بنیان‬ ‫تاسیس ‪24‬‬ ‫مرکز رشد فناور‬ ‫دستاوردهای‬ ‫جهاد دانشگاهی‬ ‫ثبت ‪ 495‬اختراع‬ ‫ملی و بین المللی‬ ‫تاسیس ‪ 3‬پارک‬ ‫علم و فناوری‬ ‫‪81‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫کسب فناوری طراحی و ساخت نمک زدایی الکتروستاتیک‬ ‫طراحی و ساخت تجهیزات ازمایشگاه های فشار قوی‬ ‫‪82‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫اجرای بیش از ‪ 13000‬طرح تا پایان سال ‪،1396‬‬ ‫انتشار بیش از ‪ 22000‬مقاله در نشریات و مجامع‬ ‫داخلی و خارجی‪ ،‬و ثبت ‪ 495‬اختراع در مراجع ملی‬ ‫و بین المللی‪ ،‬از جمله دستاوردهای جهاد دانشگاهی در‬ ‫حوزه پژوهش و فناوری می باشد‪.‬‬ ‫از فعالیت ها و دستاوردهای جهاد دانشگاهی در حوزه‬ ‫کارافرینی و اشتغال دانش اموختگان دانشگاهی‬ ‫می توان به تشکیل ستاد اشتغال در سال ‪ 1377‬و‬ ‫تاسیس سازمان همیاری اشتغال دانش اموختگان در‬ ‫سال ‪ ،1379‬راه اندازی اولین نظام اطالع رسانی بازارکار‬ ‫دانش اموختگان از سال ‪ ،1379‬انتشار اولین هفته نامه‬ ‫بازار کار کشور از سال ‪ 1100( 1379‬شماره)‪ ،‬تاسیس‬ ‫‪ 3‬پارک علم و فناوری‪ 24 ،‬مرکز رشد فناور و حمایت‬ ‫از ‪ 780‬شرکت و واحد فناور و بیش از ‪ 100‬شرکت‬ ‫دانش بنیان‪ ،‬تدوین ‪ 6‬سند اشتغال استانی و اجرای‬ ‫الگوی جدید توسعه مشاغل خانگی در ‪ 8‬استان کشور‬ ‫اشاره کرد‪.‬‬ ‫با توجه به نقش جهاد دانشگاهی در صیانت از ارزش های‬ ‫انقالب اسالمی و انقالب فرهنگی‪ ،‬فعالیت های بسیاری‬ ‫در این راستا انجام شده است‪ ،‬از جمله ایجاد روحیه‬ ‫خودباوری و ارتقای هویت اسالمی ایرانی دانشجویان‬ ‫از طریق برنامه ریزی و اجرای ‪ 2580‬اردوی علمی‬ ‫فرهنگی‪ 24 ،‬دوره جشنواره کتاب سال دانشجویی‪16 ،‬‬ ‫دوره جشنواره پایان نامه سال دانشجویی‪ ،‬ایجاد فضای‬ ‫رسانه ای سازنده با هدف گردش صحیح اطالعات‪،‬‬ ‫امیدافرینی و دقت و سرعت در ارسال اطالعات و اخبار‬ ‫(ایسنا‪ ،‬ایکنا و سینا)‪ ،‬ترویج گفتگوی دانشجویی مبتنی‬ ‫بر اصول علمی‪ ،‬اخالقی‪ ،‬رعایت انصاف و اعتدال از‬ ‫طریق برگزاری مسابقات ملی مناظره های دانشجویی‪،‬‬ ‫رصد و پایش تحوالت سیاسی‪ ،‬اجتماعی و فرهنگی‬ ‫از طریق مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا)‪،‬‬ ‫و ترویج فرهنگ قرانی در برای دانشجویان در سطح‬ ‫ملی و بین المللی‪.‬‬ ‫طراحی و ساخت بازوی بارگیری نفت خام اسکله خارگ‬ ‫‪83‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫فناوری های حوزه سالمت‪ :‬دستاوردهای علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری در خدمت ارتقای سالمت جامعه‬ ‫حوزه سالمت یکی از حوزه های کلیدی برای توسعه علمی‬ ‫و فناورانه کشور به شمار می رود‪ .‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و‬ ‫اموزش پزشکی به عنوان متولی اصلی اموزش و پژوهش‬ ‫در حوزه سالمت در کشور‪ ،‬مسئولیت سیاستگذاری‪،‬‬ ‫اولویت بندی و راهبری طرح های پژوهشی و فناورانه‬ ‫این حوزه را بر عهده دارد‪ .‬با تالش های انجام شده در‬ ‫طول ‪ 40‬سال گذشته‪ ،‬دستاوردهای درخشانی در علوم‬ ‫و فناوری های حوزه سالمت به همت متخصصان و‬ ‫پژوهشگران ایرانی به دست امده است‪ .‬شبکه های‬ ‫یـ پژوهشی نظام‬ ‫تحقیقـات علـوم پزشـکی بازوی علم ‬ ‫سالمت محسوب مـی شـوند و با تمامی بازیگران بخش‬ ‫سـالمت در ارتباطند تا شاخص های سالمت جامعـه را از‬ ‫طریـق حـل مسائل سالمت بهبود بخشند‪ .‬این شبکه ها‬ ‫طبق برنامه قانون چهارم توسـعه به منظور نوسازی‬ ‫مـدیریت‬ ‫شیوه های‬ ‫بخـش پژوهش در حوزه‬ ‫سالمت و علوم مرتبط‬ ‫ایجـاد شـده انـد و در‬ ‫واقع مجموعه ای مجازی‬ ‫از مراکز تحقیقاتی مصوب‬ ‫شورای گسترش وزارت بهداشت‬ ‫و سایر مراکز پژوهشی‪ ،‬اموزشی‪ ،‬خدماتی‪ ،‬و صنعتی‬ ‫هستند که حـوزه موضوعی فعالیت مشابهی دارند‪ .‬اولین‬ ‫شبکه تحقیقاتی بـا نـام پزشـکی مولکولـی در سـال‬ ‫‪1379‬راه اندازی شد‪ .‬تا سال ‪ 11 ،1386‬شـبکه تحقیقاتی‬ ‫(بیوتکنولـوژی پزشکی‪ ،‬گیاهان دارویی‪ ،‬سلول های‬ ‫بنیادی‪ ،‬علوم دارویی‪ ،‬طب سـنتی‪ ،‬سرطان‪ ،‬سالمت‬ ‫روان‪ ،‬علوم اعـصاب‪ ،‬چـشم‪ ،‬بیماری هـای عفونـی و‬ ‫گرمسیری) فعالیت خود را اغاز کرد ه بودند‪ .‬در حال حاضر‬ ‫‪ 20‬شبکه تحقیقات علوم پزشکی در حال فعالیت هستند‪.‬‬ ‫‪84‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫محقق علوم پزشکی با‬ ‫شاخص ‪ h‬معادل ‪15‬‬ ‫و باالتر‬ ‫مجلهعلمی‪-‬پژوهشی‬ ‫علوم پزشکی‬ ‫‪709‬‬ ‫ارتقایکیفی‬ ‫تحقیقات‬ ‫در حوزه سالمت‬ ‫‪411‬‬ ‫دانشمند پراستناد‬ ‫علوم پزشکی براساس‬ ‫نظام رتبه بندی ‪ESI‬‬ ‫یکی دیگر از اقدامات مهم انجام شده در حوزه سالمت‬ ‫در سال ‪ ،1393‬با ایجاد « موسسه ملی توسعه تحقیقات‬ ‫علوم پزشکی» (نیماد) با هدف رهبری تحقیقات علمی‬ ‫کشور و همگرایی مراکز و پژوهشکده های برتر در علوم‬ ‫پزشکی برای سیاست گذاری‪ ،‬اولویت شناسی‪ ،‬و پشتیبانی‬ ‫مالی و معنوی از محققان رقم خورد‪ .‬طی ‪ 4‬فراخوان‬ ‫توسط این موسسه از ‪ 223‬طرح تحقیقاتی فرادانشگاهی‬ ‫و ملی حمایت شد‪ .‬توسعه و تقویت مراکز رشد فناوری‬ ‫در دانشگاه های علوم پزشکی نیز مورد توجه وزارت‬ ‫بهداشت قرار داشته و در دولت یازدهم نقشه راه مراکز‬ ‫رشد فناوری برای افزایش تعداد مراکز رشد به ‪ 85‬مرکز‬ ‫رشد در سال ‪ 96‬تدوین شده است‪ .‬در سال ‪54 ،1393‬‬ ‫مرکز رشد فناوری در دانشگاه های علوم پزشکی فعال‬ ‫بود‪ .‬همچنین در دولت یازدهم اساسنامه پارک های علم‬ ‫و فناوری سالمت در قالب تفاهم نامه با وزارت علوم‪،‬‬ ‫ک علم و فناوری‬ ‫تحقیقات و فناوری تصویب شد و ‪ 3‬پار ‬ ‫در دانشگاه های علوم پزشکی ایران‪ ،‬تهران و اصفهان‬ ‫راه اندازی شد‪ .‬یکی دیگر از اقدامات انجام شده در دولت‬ ‫ق پژوهش و فناوری سالمت‬ ‫یازدهم‪ ،‬حمایت از دو صندو ‬ ‫به منظور پشتیبانی از طرح های حوزه سالمت در قالب‬ ‫‪52‬‬ ‫سرمایه گذاری خطرپذیر بود‪ .‬در سال ‪ 6 ،1396‬صندوق‬ ‫پژوهش و فناوری غیر دولتی سالمت مشغول به فعالیت‬ ‫بوده اند‪.‬‬ ‫تا ابان ‪ ،1397‬تعداد ‪ 1211‬شرکت دانش بنیان در حوزه‬ ‫سالمت فعالیت داشته اند که ‪ 225‬شرکت در حوزه دارویی‪،‬‬ ‫‪ 156‬شرکت در حوزه تجهیزات پزشکی‪ 646 ،‬شرکت در‬ ‫حوزه مواد و ملزومات ازمایشگاهی‪ ،‬و ‪ 184‬شرکت در حوزه‬ ‫زیست فناوری مشغول به فعالیت بوده اند‪ .‬خروجی های‬ ‫شرکت های دانش بنیان حوزه سالمت تا کنون به تامین‬ ‫محصوالت زیادی کمک کرده است که مدت ها جزء‬ ‫اقالم وارداتی کشور بوده اند‪ .‬به عالوه‪ ،‬فقط در ‪ 10‬شرکت‬ ‫اول دانش بنیان حوزه سالمت‪ 6600 ،‬نفر دانش اموخته‬ ‫کارشناسی ارشد و تعدادی دانش اموخته دکتری تخصصی‬ ‫و اعضای هیئت علمی مشغول به فعالیت هستند‪ .‬فراهم‬ ‫شدن زمینه تبادالت علمی بین المللی؛ ایجاد توانمندی‬ ‫تولید محصوالت با فناوری باال‪ ،‬گران قیمت‪ ،‬و تحریمی‬ ‫در داخل کشور؛ کاهش زمان تامین و قیمت خدمات و‬ ‫کاالهای مصرفی حوزه سالمت؛ رقابت با محصوالت‬ ‫وارداتی و تبدیل بعضی از واردکنندگان به نمایندگان‬ ‫شرکت های دانش بنیان برای صادرات کاالهای داخلی‪ ،‬از‬ ‫‪85‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫‪60.000‬‬ ‫‪55.000‬‬ ‫‪50.000‬‬ ‫‪45.000‬‬ ‫‪40.000‬‬ ‫‪35.000‬‬ ‫‪30.000‬‬ ‫‪25.000‬‬ ‫‪20.000‬‬ ‫‪15.000‬‬ ‫‪10.000‬‬ ‫‪5.000‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و اموزش پزشکی‬ ‫‪0‬‬ ‫وزارت علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‬ ‫نمودار ‪ .17‬مقایسه روند انتشار مقاالت دانشگاه های وزارت بهداشت با وزارت علوم در اسکوپوس‬ ‫جمله دستاوردهای شرکت های دانش بنیان حوزه سالمت‬ ‫بوده است‪.‬‬ ‫در حوزه پژوهش‪ ،‬اعطای گرنت تحقیقاتی و جایزه به‬ ‫دانشمندان و فناوران برتر علوم پزشکی یکی از اقدام های‬ ‫حمایتی مهم وزارت بهداشت بوده است‪ .‬این گرنت ها و‬ ‫جایزه ها شامل گرنت و جایزه هر یک به مبلغ دویست و‬ ‫پنجاه میلیون ریال به ‪ 15‬دانشمند برتر یک درصد‪ ،‬گرنت‬ ‫تحقیقاتی ‪ 200‬و ‪ 250‬میلیون ریالی به ‪ 527‬پژوهشگر‬ ‫فرهیخته (شاخص ‪ h‬معادل ‪ ۱۵‬و باالتر)‪ ،‬اعطای جایزه‬ ‫پانزده تا چهل میلیون ریالی به ‪ 180‬عضو هیات علمی‬ ‫با شاخص ‪ h‬معادل ‪ ۱۵‬و باالتر‪ ،‬گرنت تحقیقاتی صد‬ ‫میلیون ریالی به ‪ 248‬استادیار جوان در سال ‪1393-94‬‬ ‫و گرنت تحقیقاتی صد و پنجاه میلیون ریالی به ‪133‬‬ ‫استادیار جوان در سال ‪ 1394-95‬بوده است‪ .‬همچنین‬ ‫هزار دانشمند و محقق علوم پزشکی ایرانی غیرمقیم‬ ‫شناسایی شده اند و تالش برای جلب همکاری انها در‬ ‫انجام طرح های تحقیقاتی داخل اغاز شده است‪.‬‬ ‫در سال ‪ ،1392‬در علوم پزشکی ‪ 8‬دانشمند ‪ 1‬درصد برتر‬ ‫ُپراستناد جهانی براساس نظا م رتبه بندی ‪ ESI‬در کشور‬ ‫وجود داشت‪ .‬در سال ‪ 1397‬تعداد دانشمندان پراستناد به‬ ‫‪ 52‬نفر افزایش پیدا کرده است‪ .‬همچنین در سال ‪،1392‬‬ ‫‪ 120‬محقق علوم پزشکی ایرانی با شاخص ‪ h‬معادل ‪15‬‬ ‫و باالتر بر اساس داده های پایگاه اسکوپوس وجود داشت‬ ‫که در مردادماه ‪ ۱۳۹7‬به ‪ 709‬نفر افزایش پیدا کرده است‪.‬‬ ‫در حوزه انتشارات علمی‪ ،‬اعطای رتبه علمی پژوهشی‬ ‫به ‪ 1۴4‬مجله علوم پزشکی و نمایه نمودن ‪ ۲۷‬مجله‬ ‫در پایگاه اطالعاتی پاب مد (‪ 20 ،)PubMed‬مجله در‬ ‫پایگاه استنادی اسکوپوس و ‪ ۲۲‬مجله در پایگاه اطالعاتی‬ ‫امبیس (‪ )Embase‬نشان از ارتقای کیفی تحقیقات حوزه‬ ‫سالمت در سال های اخیر دارد‪ .‬در حال حاضر ‪ 411‬مجله‬ ‫یـ پژوهشی علوم پزشکی در کشور منتشر می شود‬ ‫علم ‬ ‫که ‪ 74‬مجله در پایگاه استنادی وب اوساینس‪ 77 ،‬مجله‬ ‫در پایگاه پاب مد‪ 110 ،‬مجله در پایگاه اسکوپوس و ‪118‬‬ ‫مجله در پایگاه امبیس نمایه می شوند‪ .‬نمودار ‪ 17‬مقایسه‬ ‫روند انتشارات مقاالت دانشگاه های وزارت بهداشت و‬ ‫وزارت علوم را در پایگاه اسکوپوس نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪86‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫علوم و فناوری هسته ای‪ :‬تالقی ایستادگی ملت و‬ ‫پیشتازیمتخصصان‬ ‫موفقیت های ایران اسالمی در توسع ه دانش و فناوری‬ ‫صلح امیز هسته ای مانند راکتورهای هسته ای تولید نیرو‪،‬‬ ‫تولید سوخت هسته ای‪ ،‬پرتوفراوری گاما‪ ،‬غنی سازی‬ ‫اورانیوم‪ ،‬ساخت نیروگاه های اتمی و تحقیقاتی‪ ،‬ساخت‬ ‫سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته‪ ،‬مبارزه با افات و تولید‬ ‫رادیوداروها مرهون تالش نخبگان و استقامت ملت ایران‬ ‫است که در دهه های اخیر بهای رسیدن به این دستاوردها‬ ‫را با شهادت متخصصان و مقاومت در برابر تحریم های‬ ‫ظالمانه پرداخته اند‪ .‬در بیستم فروردین ماه سال ‪ ،1385‬خبر‬ ‫دستیابی ایران به فناوری غنی‏سازی اورانیوم و راه‏اندازی‬ ‫یک زنجیره کامل غنی‏سازی در نطنز اعالم شد‪ .‬در پی‬ ‫این خبر و با تصویب شورای عالی انقالب فرهنگی‪ ،‬به‬ ‫پاس قدردانی از تالش‏های افتخارامیز دانشمندان جوان‬ ‫ایران اسالمی‪ ،‬بیستم فروردین ماه‪ ،‬مقارن با تکمیل چرخه‬ ‫سوخت هسته‏ای‪ ،‬در تقویم رسمی ایرانیان روز ملی فناوری‬ ‫هسته‏ای نام گرفت‪ .‬ایران اسالمی امروز یکی ‪ ۹‬کشور‬ ‫دارنده چرخه کامل سوخت هسته ای است‪ .‬متخصصان‬ ‫و دانشمندان حوزه علوم و فناوری هسته‏ای کشور‪ ،‬مانند‬ ‫سایر حوزه‏های جدید و اقتدارافرین‪ ،‬ایران اسالمی را به‬ ‫یکی از کشورهای برتر‬ ‫در تولید علم دنیا تبدیل‬ ‫کرده اند‪.‬‬ ‫نمودار ‪ ،18‬روند پیشرفت و‬ ‫بهبود جایگاه کشور در انتشارات‬ ‫علمی این حوزه را نشان می دهد‪ .‬در سال ‪ 1996‬میالدی‪،‬‬ ‫در حوزه تصویربرداری‪ ،‬پزشکی هسته ای و رادیولوژی‪،‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران با تنها ‪ 1‬مقاله در رتبه ‪ 80‬دنیا‬ ‫قرار داشت؛ اما در سال ‪ 2017‬میالدی با ‪ 749‬مقاله در‬ ‫رتبه ‪ 15‬دنیا قرار گرفت‪ .‬همین طور در حوزه فیزیک و‬ ‫انرژی هسته ای ایران در سال ‪ 1996‬با ‪ 28‬مقاله در رتبه‬ ‫‪ 43‬دنیا حضور داشت‪ ،‬اما تنها پس از دو دهه و در سال‬ ‫‪ 2017‬با ‪ 384‬مقاله در رتبه ‪ 20‬دنیا ایستاده است‪.‬‬ ‫اما دستاوردهای حوزه هسته ای در کشور‪ ،‬از انتشارات‬ ‫علمی فراتر رفته و به مرحله تجاری سازی و کاربرد دانش‬ ‫و فناوری رسیده است‪ .‬توسعه شرکت‏های دانش بنیان و‬ ‫بهره گیری از دستاوردهای علوم و فناوری هسته ای در‬ ‫بخش‏های کشاورزی‪ ،‬سالمت‪ ،‬انرژی و سایر بخش های‬ ‫صنعتی‪ ،‬و نیز صادرات برخی از دستاوردهای کشور در‬ ‫حوزه هسته‏ای‪ ،‬مثال هایی از به کارگیری دانش و فناوری‬ ‫هسته ای است‪.‬‬ ‫‪800‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪600‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪300‬‬ ‫‪200‬‬ ‫‪100‬‬ ‫‪2017‬‬ ‫‪2016‬‬ ‫‪2015‬‬ ‫‪2014‬‬ ‫‪2013‬‬ ‫‪2012‬‬ ‫‪2011‬‬ ‫‪2010‬‬ ‫‪2009‬‬ ‫‪2008‬‬ ‫‪2007‬‬ ‫‪2006‬‬ ‫‪2005‬‬ ‫‪2004‬‬ ‫‪2003‬‬ ‫‪2002‬‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪2000‬‬ ‫‪1999‬‬ ‫‪1998‬‬ ‫‪1997‬‬ ‫‪1996‬‬ ‫‪Radiology, Nuclear Medicine and Imaging‬‬ ‫‪Nuclear Energy and Engineering‬‬ ‫‪Nuclear and High Energy Physics‬‬ ‫نمودار ‪ .18‬تعداد انتشارات علمی محققین کشور در سه حوزه مرتبط با علوم و فناوری هسته ای (منبع سایمگو)‬ ‫‪0‬‬ ‫‪87‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫در حوزه سالمت‪ ،‬کاربردهای فناوری هسته ای توانسته‬ ‫است به تولید داروها و تجهیزات مورد نیاز پزشکی کمک‬ ‫کند‪ ،‬به گونه ای که ایران در پزشکی هسته ای‪ ،‬به ویژه‬ ‫رادیوداروهای تشخیصی و درمانی به تراز بین المللی‬ ‫برسد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬سازمان انرژی اتمی ایران توانسته‬ ‫است به تولید انبوه رادیو داروی مولیبدن ‪ - 99‬تکنسیم‬ ‫‪ M99‬دست یابد‪ .‬این ماده دارویی در تشخیص بسیاری‬ ‫از بیماری ها از جمله بیماری هایی که نیاز به اسکن از‬ ‫ماهیچه های قلبی‪ ،‬مغز استخوان‪ ،‬غدد بزاقی‪ ،‬تیروئید‪،‬‬ ‫پاراتیروئید‪ ،‬شش ها‪ ،‬کبد و کلیه دارد به کار می رود و در‬ ‫حال حاضر تنها در چند کشور از جمله بلژیک‪ ،‬کانادا‪،‬‬ ‫افریقای جنوبی‪ ،‬هلند‪ ،‬انگلیس‪ ،‬چین و هند تولید می شود‪.‬‬ ‫یکی دیگر از بخش های مهمی که در سال‏های اخیر‪ ،‬از‬ ‫سرریز دانش هسته ای بهره مند شده‪ ،‬بخش کشاورزی‬ ‫است‪ .‬کنترل بیماری های خاکزاد گیاهی‪ ،‬اصالح نباتات‬ ‫و ابزیان‪ ،‬استفاده مجدد از پساب ها در مزارع کشاورزی‪،‬‬ ‫افزایش زمان نگهداری محصوالت کشاورزی و جلوگیری‬ ‫از خسارت از جمله کاربردهای علوم و فناوری های هسته ای‬ ‫در حوزه کشاورزی است که به همت متخصصان داخلی‪،‬‬ ‫گام های بلندی در این حوزه ها برداشته شده است‪.‬‬ ‫یکی دیگر از کاربردهای فناور ی هسته ای را می توان تولید‬ ‫انرژی با استفاده از نیروگاه هسته ای‪ ،‬به منظور بهره گیری‬ ‫از منابع انرژی پاک و صرفه جویی در مصرف سوخت های‬ ‫فسیلی در کنار کاهش الودگی زیست محیطی دانست‪.‬‬ ‫نیروگاه هسته ای بوشهر نخستین و تنها نیروگاه هسته ای‬ ‫غیرنظامی تولید انرژی در خاورمیانه است‪ .‬در شهریور‬ ‫سال ‪ ،1390‬واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر پس از پشت‬ ‫سر گذاشتن موفق ازمون های راه اندازی برای اولین بار به‬ ‫شبکه برق سراسری متصل شد‪ .‬نمودار ‪ 19‬تولید کل و‬ ‫تحویل به شبکه برق واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر را‬ ‫نشان می دهد‪.‬‬ ‫استفاده از نیروگاه های اتمی موجب صرفه جویی در‬ ‫مصرف نفت و گاز می شود‪ .‬نیروگاه اتمی بوشهر در دوره‬ ‫هفت ساله فعالیت خود به صورت تجمعی معادل ‪50‬‬ ‫میلیون بشکه نفت و معادل میلیاردها دالر در مصرف‬ ‫منابع فسیلی کشور صرفه جویی داشته است‪ .‬نمودار ‪20‬‬ ‫میزان صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی حاصل‬ ‫از نیروگاه اتمی بوشهر را نشان می دهد‪.‬‬ ‫‪6808‬‬ ‫‪7450‬‬ ‫‪6620‬‬ ‫‪6023‬‬ ‫‪3140‬‬ ‫‪3456‬‬ ‫‪2638‬‬ ‫‪2914‬‬ ‫‪4009‬‬ ‫‪4472‬‬ ‫‪4148‬‬ ‫‪4546‬‬ ‫‪1646‬‬ ‫‪1850‬‬ ‫‪316‬‬ ‫‪( 1397‬شش ماهه اول)‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫(منبع‪ :‬شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران)‬ ‫‪345‬‬ ‫نمودار ‪ .19‬تولید کل و تحویل به شبکه برق واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر (بر حسب میلیون کیلووات ساعت)‬ ‫‪1390‬‬ ‫تحویل به شبکه‬ ‫تولیدی کل‬ ‫‪88‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫‪50/1‬‬ ‫‪44/6‬‬ ‫‪32/8‬‬ ‫‪22/3‬‬ ‫‪4/6‬‬ ‫‪5/5‬‬ ‫‪10/5‬‬ ‫‪11/8‬‬ ‫‪17/7‬‬ ‫‪7/1‬‬ ‫‪10/6‬‬ ‫‪7/2‬‬ ‫‪3/4‬‬ ‫‪2/9‬‬ ‫‪( 1397‬شش ماهه اول)‬ ‫‪1396‬‬ ‫‪1395‬‬ ‫‪1394‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫(منبع‪ :‬شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران)‬ ‫‪0/5‬‬ ‫در واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر (بر حسب میلیون بشکه نفت خام)‬ ‫‪0/5‬‬ ‫نمودار ‪ .20‬نمودار تجمعی و دوره ای صرفه جویی در مصرف سوخت های فسیلی ناشی از تولید برق‬ ‫‪1390‬‬ ‫میزان صرفه جویی تجمعی‬ ‫میزان صرفه جویی در هر سال‬ ‫‪89‬‬ ‫فصلدوم‪:‬دستاوردهایعلم‪،‬فناوریونواوریجمهوریاسالمیایران‬ ‫پژوهشگاه رویان‪ :‬حرکت بر لبه های علم‬ ‫مرکز جراحی محدود رویان در هشتم خردادماه ‪ 1370‬با‬ ‫هدف ارائه خدمات به زوج های نابارور و پژوهش در حوزه‬ ‫ناباروری به همت زنده یاد دکتر سعید کاظمی اشتیانی‬ ‫و چند تن از همکاران وی در جهاد دانشگاهی علوم‬ ‫پزشکی ایران تاسیس شد‪ .‬به واسطه پیوند عمیق دانش‬ ‫در حوزه باروری‪ ،‬زیست فناوری و طب سلولی‪ ،‬ماموریت‬ ‫و فعالیت های رویان به مرور زمان گسترش یافت و‬ ‫حوزه های مجاور را نیز در بر گرفت‪.‬‬ ‫طی دو دهه ابتدایی فعالیت رویان‪ ،‬با افزودن «مرکز‬ ‫تحقیقات علوم سلولی» و «مرکز تحقیقات پزشکی تولید‬ ‫مثل»‪ ،‬پژوهشکده رویان به «پژوهشگاه» رویان ارتقا یافت‪.‬‬ ‫اکنون پژوهشگاه رویان ‪ 3‬پژوهشکده را در بر می گیرد‪.‬‬ ‫سه گروه اصلی پژوهشی رویان عبارتند از‪:‬‬ ‫‪ .1‬پژوهشکده زیست شناسی و فناوری سلول های‬ ‫ازمایش یافته های حوزه سلول بنیادی‬ ‫ ‬ ‫بنیادی رویان‪:‬‬ ‫بر حیوانات ازمایشگاهی و کارازمایی بالینی از جمله‬ ‫فعالیت های این مرکز است‪.‬‬ ‫‪ .2‬پژوهشکده پزشکی تولید مثل رویان‪ :‬فعالیت های‬ ‫پژوهشی و درمانی این پژوهشکده بر افزایش‬ ‫باروری و سالمت جنین‬ ‫متمرکز شده است‪.‬‬ ‫‪ .3‬پژوهشکده زیست‬ ‫فناوری‪ :‬تمرکز این‬ ‫پژوهشکده بر تولید دام و‬ ‫محصوالت زیست فناوری‬ ‫در حوزه دامپروری است‪.‬‬ ‫پژوهشگاه رویان همچنین میزبان دو مرکز اصلی خدمات‬ ‫تخصصی و چند مرکز درمانی دیگر (نظیر کلینیک قلب) است‪:‬‬ ‫‪ .1‬مرکز درمان ناباروری‪ :‬این مرکز در واقع مسئول‬ ‫اولین ماموریت پژوهشگاه رویان است و کلینیک ‬ ‫تخصصی زنان‪ ،‬کلینیک تخصصی مردان‪ ،‬کلینیک‬ ‫مشاوره بارداری‪ ،‬کلینیک مشاوره ژنتیک‪ ،‬ازمایشگاه‬ ‫جنین شناسی‪ ،‬مرکز تصویربرداری تخصصی‪ ،‬اتاق‬ ‫عمل و واحد مددکاری را شامل می شود‪.‬‬ ‫‪ .2‬مرکز سلول درمانی‪ :‬این مرکز در حوزه «طب‬ ‫بازساختی» فعالیت می کند‪ .‬طب بازساختی شامل‬ ‫حوزه هایی نظیر سلول درمانی‪ ،‬ژن درمانی‪ ،‬مهندسی‬ ‫بافت و درمان با سلول های بنیادی با هدف بازسازی و‬ ‫ترمیم بافت های ازدست رفته است‪.‬‬ ‫‪90‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫یکی از پیچیده ترین فناوری های زیستی که هم اکنون‬ ‫نیز کشورهای معدودی در جهان به ان دست یافته اند‪،‬‬ ‫شبیه سازی حیوانات است و می توان گفت یکی از‬ ‫بزرگترین و پررنگ ترین دستاوردهای رویان شبیه سازی‬ ‫موفق حیوانات است‪ .‬رویان در نیمه دوم دهه ‪ 80‬با‬ ‫شبیه سازی اولین گوسفند (‪ ،)1385‬اولین بز (‪)1388‬‬ ‫و اولین گوساله (‪ )1388‬نام خود را در جهان بر سر‬ ‫زبان ها انداخت؛ چراکه ایران اولین کشوری بود که در‬ ‫خاورمیانه به این فناوری دست یافت‪ .‬دالی‪ ،‬اولین گوسفند‬ ‫شبیه سازی شده در جهان در تابستان ‪ 1375‬متولد شده‬ ‫بود و ایران با یک دهه تاخیر این فناوری را به دست‬ ‫اورد‪ .‬رویانا (گوسفند)‪ ،‬حنا (بز)‪ ،‬بُنیانا (گوساله)‪ ،‬شنگول و‬ ‫منگول (بز)‪ ،‬مارال (قوچ) و‪ ...‬حیواناتی بودند که به شهرتی‬ ‫جهانی دست یافتند‪.‬‬ ‫شبیه سازی حیوانات کاربردهای بسیار متنوعی دارد که از‬ ‫جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد‪:‬‬ ‫• تکثیر گونه های در حال انقراض‪ :‬با توجه به‬ ‫محدودیت تعداد ماده های بارور در میان گونه های‬ ‫در حال انقراض‪ ،‬می توان جنین این گونه ها را در‬ ‫دل گونه های مشابه شبیه سازی کرد‪ .‬برای مثال‪،‬‬ ‫می توان یوز ایرانی را در رحم شیر ماده شبیه سازی‬ ‫کرد‪ .‬مارال‪ ،‬یک قوچ وحشی بود که از رحم یک‬ ‫گوسفند متولد شد‪ .‬ایران پس از سه کشور کره‬ ‫جنوبی‪ ،‬ژاپن و چین‪ ،‬چهارمین کشور اسیایی است‬ ‫که با شبیه سازی‪ ،‬موفق به تولید گونه ای در معرض‬ ‫انقراض شده است‪.‬‬ ‫• تولید دارو های جدید‪ :‬به کمک شبیه سازی می توان‬ ‫حیوانات تراریخته ای ایجاد کرد که می توانند‬ ‫داروهای نوترکیب را تولید کنند‪ .‬برای مثال می توان‬ ‫حیواناتی تولید کرد که شیرشان حاوی فاکتور انعقاد‬ ‫برای بیماران هموفیلی‪ ،‬یا انسولین برای درمان‬ ‫دیابت باشد‪ .‬شنگول و منگول با این هدف به دنیا‬ ‫امدند‪.‬‬ ‫• تولید گله های دام با ژن اصالح شده‪ :‬به کمک‬ ‫شبیه سازی می توان حیواناتی ایجاد کرد که بهترین‬ ‫خصوصیات نژادی را داشته باشند‪ .‬برای مثال می توان‬ ‫یک گله بز با شیردهی بسیار زیاد تولید کرد و هم اکنون‬ ‫رویان دستاوردهای ارزنده ای در این زمینه داشته است‪.‬‬ ‫پژوهشگاه رویان در حوزه های متعددی بر لبه های علم‬ ‫حرکت می کند و تا کنون ده ها هزار زوج ایرانی در کنار‬ ‫بیماران سرطانی‪ ،‬مبتالیان به عارضه های قلبی‪ ،‬پوستی‬ ‫و‪ ...‬از خدمات این مرکز بهره جسته اند‪ .‬با پیشتازی این‬ ‫پژوهشگاه در پژوهش های سلول های بنیادی‪ ،‬ایران امروز‬ ‫به جایگاه دوم در حوزه سلول های بنیادی دست یافته است‪.‬‬ ‫فص‬ ‫س‬ ‫ل وم‬ ‫چش‬ ‫م انداز نظام علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫جم‬ ‫ه‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫نواوری رد وری ا ال ی اریان‬ ‫‪93‬‬ ‫فصلسوم‪:‬چش ماندازنظامعلم‪،‬فناوریونواوریدرجمهوریاسالمیایران‬ ‫امروز که ایران اسالمی بر بلندای قله های عل م و فناوری پا‬ ‫نهاده است‪ ،‬چشم اندازی روشن و باعظمت را مقابل خود نظاره‬ ‫می کند‪ .‬نسل جدید متخصصان و پژوهشگران پرورش یافته‬ ‫در نظام اموزش و پژوهش کشور امروز در بستری مهیا برای‬ ‫نواوریفعالیتمی کنندکهدرچهاردههگذشتهبهتدریجتکامل‬ ‫یافته و به بلوغ رسیده است‪ .‬سرمایه عظیمی که در طول این‬ ‫چهار دهه در نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشور انباشت شده‪،‬‬ ‫امروز پیشران حرکت به سمت اینده ای تابناک و شکوهمند‬ ‫شده است‪ .‬با توسعه منابع انسانی‪ ،‬سازوکارهای تامین مالی‪،‬‬ ‫و زیرساخت ها از ابتدای انقالب اسالمی تا کنون‪ ،‬قابلیت های‬ ‫چشمگیری در پژوهش‪ ،‬توسعه فناوری و نواوری حاصل شده‬ ‫است‪ .‬این قابلیت ها مسیر گذار کشور به اقتصادی دانش بنیان را‬ ‫هموارساخته اند‪.‬‬ ‫گرچه هدف تحریم های ظالمانه بین المللی‪ ،‬ایجاد مانع برای‬ ‫پیشرفت کشور در حوزه های مختلف بوده است‪ ،‬اما تجربه‬ ‫سال هایگذشتهنشاندادهاستکهمحدودیت هایبین المللی‬ ‫نه تنها سد راه رشد و پیشرفت در حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫کشور نشده اند‪ ،‬که با افزایش تمرکز بر اقتصاد دانش بنیان و‬ ‫مقاومتی‪،‬باعثشکوفاییبیشتراینحوزهشده اند‪.‬‬ ‫این فصل پس از مروری اجمالی بر مسیر گذشته و موج های‬ ‫پیشین سیاست علم ‪ ،‬فناوری و نواوری کشور‪ ،‬به مسیر‬ ‫پیش روی نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری کشور و نسل جدید‬ ‫سیاست ها در جهت توسعه تمامی ابعاد تاثیرگذار در توسعه‬ ‫اقتصاددانش بنیانومقاومتیمی پردازد‪.‬‬ ‫‪ .1-3‬اینده ای استوار بر تالش های گذشته‬ ‫گرچه پس از انقالب اسالمی و شروع جنگ تحمیلی‪ ،‬با قطع‬ ‫وابستگی به کارشناسان خارجی تالش ها در جهت خودکفایی‬ ‫گرچه هدف تحریم های ظالمانه بین المللی‪،‬‬ ‫ایجاد مانع برای پیشرفت کشور در‬ ‫حوزه های مختلف بوده است‪ ،‬اما تجربه‬ ‫سال های گذشته نشان داده است که‬ ‫محدودیت های بین المللی نه تنها سد راه‬ ‫رشد و پیشرفت در حوزه علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری کشور نشده اند‪ ،‬که با افزایش‬ ‫تمرکز بر اقتصاد دانش بنیان و مقاومتی‪،‬‬ ‫باعث شکوفایی بیشتر این حوزه شده اند‬ ‫در صنعت به ویژه صنعت دفاعی اغاز شد‪ ،‬اما تمرکز نظام مند بر‬ ‫توسعه فناورانه پس از جنگ تحمیلی شروع شد‪ ،‬و سیاست های‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری با تمرکز بر رشد و توسعه اقتصادی‪،‬‬ ‫صنعتی سازی مجدد و ایجاد نظام ملی علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫از طریق برنامه های پنج ساله توسعه در دستور کار قرار گرفت‪.‬‬ ‫از سال ‪ ،1369‬همزمان با اجرای برنامه اول توسعه‪ ،‬موج اول‬ ‫سیاست علم‪ ،‬فناوری و نواوری اغاز شد که بر توسعه اموزش‬ ‫عالی متمرکز بود‪ .‬موج دوم سیاست ها بر توسعه پژوهش و‬ ‫فناوری (از جمله فناوری های نوظهور و زیرساخت مورد نیاز انها)‬ ‫تمرکز داشت که از سال ‪( 1379‬همزمان با اجرای برنامه سوم‬ ‫توسعه) شروع شد و سومین موج معطوف بر گذار به اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و مبتنی بر نواوری از سال‪( 1390‬همزمان با اجرای‬ ‫برنامه پنجم توسعه) اغاز شد‪ .‬همان طور که در فصول قبل به‬ ‫تفصیل بیان شد‪ ،‬این سه موج در نسل اول سیاست ها نظام علم ‪،‬‬ ‫فناوری‪ ،‬و نواوری امروز کشور را شکل داده اند‪ .‬اما کشور امروز‬ ‫دراستانهنسلدومسیاست هابهمنظورجهشعلمی‪،‬فناورانهو‬ ‫‪94‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫گذار به اقتصاد‬ ‫دانش بنیان‬ ‫توسعه تمامی‬ ‫ابعاد تاثیرگذار‬ ‫در توسعه اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و‬ ‫مقاومتی‬ ‫توسعهزیست بوم‬ ‫نواوری و‬ ‫کارافرینی‬ ‫توسعه پژوهش ها‬ ‫و فناوری های‬ ‫نوظهور‬ ‫سیاست های اصلی‪:‬‬ ‫• تصویب و اجرای قانون حمایت‬ ‫از شرکت های دانش بنیان‬ ‫• تصویب قانون رفع موانع تولید‬ ‫رقابت پذیر‬ ‫• تصویب نظام نامه پیوست فناوری‬ ‫در قراردادهای بین المللی‬ ‫• تاسیس بازار سهام اختصاصی‬ ‫برای دارایی های فکری‬ ‫• تاسیس مراکز و شتابدهنده های‬ ‫نواوری‬ ‫‪1397‬‬ ‫نسل دوم سیاست های منسجم توسعه‬ ‫سیاست های اصلی‪:‬‬ ‫• اصالحات ساختاری (نظیر‬ ‫تاسیس معاونت علمی و شورای‬ ‫عالی عتف)‬ ‫• تصویب نقشه جامع علمی کشور‬ ‫• توسعه پارک های علم و فناوری‬ ‫• رشد مراکز تعالی کسب وکار و‬ ‫ موسسات تجاری سازی فناوری‬ ‫‪1389‬‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫نواورانه قرار دارد‪ .‬دستیابی به پیشتازی جهانی‪ ،‬همچنان نیازمند‬ ‫اتخاذ رویکردهای جدید معطوف به توسعه اقتصاد دانش بنیان و‬ ‫مقاومتی است‪ ،‬به ویژه با نگا ه تقاضامحور که مکمل نگاه عمدت ًا‬ ‫عرضه محورگذشتهباشد‪.‬‬ ‫پس از جنگ تحمیلی‪ ،‬همزمان با توسعه صنایع سنگین و‬ ‫نوسازی زیرساخت های قدیمی یا زیرساخت هایی که در جنگ‬ ‫تخریب شده بود‪ ،‬سیاست های رشد و توسعه اقتصادی و ایجاد‬ ‫نظام ملی علم‪ ،‬فناوری و نواوری از طریق برنامه های پنج ساله‬ ‫توسعه پی گیری شد‪ .‬اولین موج (از سال ‪ 1369‬تا ‪ )1379‬بر‬ ‫توسعه اموزش عالی متمرکز بود‪ .‬سیاست های این دوره‪ ،‬به‬ ‫گسترش دانشگاه ها و مراکز اموزش عالی و حمایت از انتشارات‬ ‫علمیوپژوهش هااختصاصداشت‪.‬درنتیجه‪،‬تعداددانشجویان‬ ‫به ویژه تعداد دانشجویان تحصیالت تکمیلی افزایش یافت‪ ،‬و با‬ ‫افزایش نسبت دانشجویان زن‪ ،‬دستیابی به برابری جنسیتی‬ ‫توسعه اموزش‬ ‫عالی و انتشارات‬ ‫علمی‬ ‫نسل اول سیاست های منسجم توسعه‬ ‫‪1379‬‬ ‫سیاست های اصلی‪:‬‬ ‫• توسعه دانشگاه ها و مراکز‬ ‫اموزش عالی‬ ‫• حمایت از انتشارات علمی‬ ‫و پژوهش های بین المللی در‬ ‫دانشگاه ها و مراکز پژوهشی‬ ‫‪1369‬‬ ‫علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫در اموزش حاصل شد‪ .‬از دیگر نتایج سیاست های این دوره‪،‬‬ ‫افزایش تعداد دانش اموختگان مهندسی‪ ،‬و نیز انتشارات عملی‬ ‫داخلیوبین المللیبود‪.‬‬ ‫دومین موج سیاستی (از سال ‪ 1379‬تا ‪ ،)1389‬به توسعه‬ ‫پژوهش و فناوری (از جمله فناوری های نوظهور و زیرساخت‬ ‫مورد نیاز انها) معطوف بود‪ .‬در برنامه پنج ساله سوم توسعه‬ ‫(‪ )1380-1384‬برای اولین بار یک فصل کامل به علم و‬ ‫فناوری اختصاص یافت‪ .‬سند چشم انداز ‪ 1404‬که در سال‬ ‫‪ 1382‬منتشر شد‪ ،‬تغییر روند بلندمدت کشور از اقتصاد مبتنی بر‬ ‫منابع به اقتصاد دانش بنیان را در صدر اهداف سیاستی قرار داد‪.‬‬ ‫تاسیس معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری‪ ،‬تاسیس‬ ‫شورای عالی علوم‪ ،‬تحقیقات و فناوری‪ ،‬تصویب نقشه‬ ‫جامع علمی کشور‪ ،‬توسعه پارک های علم و فناوری به ویژه‬ ‫در مجاورت دانشگاه ها‪ ،‬و تاسیس موسسات متمرکز بر‬ ‫‪95‬‬ ‫فصلسوم‪:‬چش ماندازنظامعلم‪،‬فناوریونواوریدرجمهوریاسالمیایران‬ ‫تجاری سازی نتایج پژوهش های دانشگاهی از دیگر اصالحات‬ ‫مهمی بود که در این دوره در نهادهای علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫کشور اتفاق افتاد‪ .‬در برنامه چهارم توسعه (‪)1385-1389‬‬ ‫مجدداًیک فصل کامل با عنوان «اقتصاد دانش بنیان» به علم و‬ ‫فناوری اختصاص داده شد‪ .‬یکی از مهم ترین اقدامات این دوره‪،‬‬ ‫ایجاد ستاد تخصصی برای توسعه فناوری نانو در سال ‪1382‬‬ ‫بود که متولیان کلیدی را جهت توسعه این فناوری نوظهور گرد‬ ‫هم اورد‪ .‬بر اساس این الگو که در طول سال های بعد موفقیت‬ ‫ان در توسعه علم و فناوری نانو به اثبات رسید‪ 11 ،‬ستاد دیگر‬ ‫تدار تاسیس شدند‪.‬‬ ‫نیز در حوزه فناوری های راهبردی و اولوی ‬ ‫در این دوره بهبود وضعیت انتشارات علمی به ویژه در‬ ‫حوزه های فناوری نوظهور‪ ،‬افزایش تعداد ازمایشگاه های‬ ‫پژوهشی در دانشگاه ها و پارک های علم و فناوری و‬ ‫افزایش تعداد اختراعات ثبت شده داخلی از مهم ترین نتایج‬ ‫حاصل شده از سیاست های علم‪ ،‬فناوری و نواوری بود‪.‬‬ ‫سومین موج (از سال ‪ 1389‬تا ‪ ،)1397‬بر گذار به اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و مبتنی بر نواوری متمرکز بود‪ .‬برنامه پنجم‬ ‫توسعه (‪ )1390-1394‬نیز حاوی یک فصل درباره علم‬ ‫و فناوری‪ ،‬و کامال معطوف به گذار به اقتصاد دانش بنیان‬ ‫بود‪ .‬در سال ‪ ،1389‬قانون حمایت از شرکت ها و موسسات‬ ‫دانش بنیان تصویب شد‪ .‬تاسیس صندوق نواوری و‬ ‫شکوفایی با سرمایه اولیه ‪ 3‬هزار میلیارد تومان‪ ،‬تصویب‬ ‫نظام نامه پیوست فناوری در قراردادهای بین المللی‪،‬‬ ‫تاسیس بازار سهام اختصاصی برای دارایی های فکری‬ ‫(بورس ایده)‪ ،‬تصویب قانون اصالح شده حقوق مالکیت‬ ‫فکری و تاسیس شتابدهنده های نواوری از مهم ترین‬ ‫اصالحات در نهادهای مرتبط با علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫در موج سوم سیاست ها بود‪.‬‬ ‫مهم ترین نتایجی که در این دوره حاصل شد‪ ،‬افزایش تعداد‬ ‫شرکت های دانش بنیان و شغل های ایجادشده توسط این‬ ‫شرکت ها‪ ،‬افزایش تعداد صندوق های پژوهش و فناوری‪،‬‬ ‫صندوق های سرمایه گذاری خطرپذیر و شتابدهنده های‬ ‫خصوصی و شکل گیری زیست بوم استارتاپی بود‪.‬‬ ‫اقتصاد دانش بنیان را اهمیت بدهیم‪ .‬رشد شتابان‬ ‫اقتصادبه وسیل هاقتصاددانش بنیان[ممکن]‬ ‫خواهد شد‪ .‬امروز ما امکانش را هم داریم؛‬ ‫جوان هایبسیاریهستنداماده‪،‬تحصیلکرده‪،‬‬ ‫باسوادکهمی توانندکارهاییانجامبدهند‬ ‫حضرت ایت اهلل خامنه ای‪ ،‬رهبر معظم انقالب اسالمی‬ ‫‪ .2-3‬نسل جدید سیاست های علم ‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری‬ ‫با تکامل نظام علم‪ ،‬فناوری و نواوری در سال های گذشته‪،‬‬ ‫ایران اسالمی امروز پا در مسیر تبدیل به اقتصادی دانش بنیان‬ ‫گذاشته است‪ .‬نسل جدید سیاست های توسعه علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری کشور معطوف به توسعه تمامی ابعاد تاثیرگذار در‬ ‫توسعه اقتصاد دانش بنیان و مقاومتی است‪ .‬سرمایه انسانی‬ ‫و دانشگاه ها‪ ،‬پژوهش های دولتی‪ ،‬تنظیم گری‪ ،‬نظام تامین‬ ‫مالی‪ ،‬کسب وکارهای خصوصی‪ ،‬و ارتقای صادرات دانش بنیان‬ ‫مهم ترین این ابعاد به شمار می روند‪.‬‬ ‫‪.1-2-3‬نسلجدیددانشگاه ها‪:‬دانشگاهکارافرین‬ ‫سهمی که دانشگاه ها در توسعه اقتصادی و اجتماعی بر عهده‬ ‫دارند‪ ،‬انها را به گذار از نقش سنتی خود در اموزش و پژوهش‬ ‫به سوی کارافرینی و نواوری هدایت می کند‪ .‬یکی از تعاریف‬ ‫دانشگاه کارافرین‪ ،‬دانشگاهی است که می کوشد بیشترین‬ ‫بهره را از ظرفیت های موجود برای تجاری سازی ایده های‬ ‫خود و خلق ارزش از انها ببرد و این رویکرد را تهدیدی برای‬ ‫ماموریت اموزشی خود نمی بیند‪ .‬چنین دانشگاهی برای تامین‬ ‫بودجه خود منابع متعددی ایجاد می کند و درصد باالیی از این‬ ‫بودجه را از منابع غیر دولتی تامین می کند‪ .‬نقش یک دانشگاه‬ ‫کارافرین در اقتصاد دانش بنیان‪ ،‬پشتیبانی از رشد اقتصادی از‬ ‫طریق رشد ک ّمی و کیفی پژوهش های بنیادی و کاربردی‪ ،‬و‬ ‫انتقال سریع دانش به جامعه از طریق اموزش و کارافرینی است‪.‬‬ ‫در مقابل‪ ،‬دانشگاه سنتی عمدت ًا به اموزش و پژوهش اشتغال‬ ‫دارد‪ .‬در دانشگاه سنتی دانش از طریق انتشار مقاالت علمی و‬ ‫‪96‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫بهره گیری از شبکه‬ ‫بزرگ علمی ایرانیان در‬ ‫سراسر دنیا‬ ‫ارتقای صادرات و‬ ‫مشارکت‬ ‫کسب وکارهای‬ ‫جدید در حل‬ ‫بین المللی شدنشرکت‏هابه‬ ‫ویژه شرکت‏های دانش‏بنیان‬ ‫چالش‏هایکشور‬ ‫نسل جدید‬ ‫سیاست های علم ‪،‬‬ ‫تکامل نظام تامین مالی‬ ‫اقتصاددانش بنیان‬ ‫فناوری و نواوری‬ ‫حرکت به سوی‬ ‫تکاملنظام ‬ ‫دانشگاهکارافرین‬ ‫ارتقای نقش‬ ‫کسب وکارهایخصوصی‬ ‫در اقتصاد دانش بنیان‬ ‫تنظیم گری‬ ‫نقشفعال تر‬ ‫پژوهشگاه هایدولتی‬ ‫در گذار به اقتصاد‬ ‫ترویج گفتمان علم‪ ،‬فناوری‬ ‫و نواوری‪ ،‬و حرکت به سوی‬ ‫جامعهدانشی‬ ‫دانش بنیان‬ ‫اموزش دانشجویان به عنوان نیروی کار اینده منتقل می شود‪.‬‬ ‫اما دانشگاه کارافرین نقش های تولید دانش از طریق پژوهش‬ ‫بنیادی و کاربردی‪ ،‬انتقال دانش و فناوری‪ ،‬نواوری و پشتیبانی‬ ‫از توسعه اقتصادی را نیز بر عهده می گیرد‪ .‬این گذار از طریق‬ ‫همکاریدانشگاهباصنعتتقویتمی شود‪.‬‬ ‫در عین حال دولت از طریق تعریف‪ ،‬هماهنگی و پشتیبانی‬ ‫از پژوهش در حوزه های مهمی که ممکن است برای‬ ‫بنگاه های صنعتی خصوصی جذاب نباشد‪ ،‬می تواند‬ ‫پژوهش ها را در مسیر درست هدایت کند‪ .‬بنابراین‪ ،‬تبدیل‬ ‫دانشگاه های سنتی به کارافرین می تواند گام مهمی به‬ ‫سوی اقتصاد دانش بنیان باشد‪.‬‬ ‫دانشگاهکارافرینمی توانددربهره گیریبهترازسرمایهانسانی‬ ‫نیز کمک کند‪ .‬همان طور که پیش تر گفته شد‪ ،‬نیروی انسانی‬ ‫جوان و تحصیلکرده یکی از نقاط قوت نظام علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری در ایران به شمار می رود که پشتوانه عظیمی برای‬ ‫اقتصاد دانش بنیان می سازد‪ ،‬و ایجاد سازوکارهای جدید برای‬ ‫بهره گیری از این پشتوانه می تواند سهم برتر نیروی انسانی‬ ‫توانمند در اقتصاد کشور را محقق سازد‪.‬‬ ‫ایجاد سازوکارهایی برای به هم رسانی (‪ )match making‬و‬ ‫پیوند عرضه و تقاضای نیروی انسانی تحصیلکرده‪ ،‬و ارتقای‬ ‫سطح مهارتی و اشتغال پذیری نیروی انسانی از طریق ایجاد‬ ‫مراکز ارائه خدمات تخصصی اشتغال در دانشگاه ها می تواند‬ ‫به بهره گیری هرچه بهتر از سرمایه انسانی برای رشد‬ ‫اقتصادی کمک کند‪ .‬برگزاری رویدادهای به هم رسانی و‬ ‫نمایشگاه های شغلی (‪ )Job Fair‬که در انها از یک سو‬ ‫استعدادها و توانمندی های دانشجویان و دانش اموختگان و‬ ‫از سوی دیگر نیازمندی های شرکت های فناور و بنگاه های‬ ‫اقتصادی ارائه می شود‪ ،‬و نیز پلتفرم های توانمندسازی و‬ ‫شتابدهنده های اشتغال (‪ )Job accelerator‬مانند مدرسه‬ ‫اشتغال شریف (‪ )career school‬از سازوکارهایی است که‬ ‫می توان به این منظور به کار گرفت‪.‬‬ ‫یکی دیگر از گام های حرکت به سمت دانشگاه کارافرین‪،‬‬ ‫ایجاد نظام پژوهانه ماموریت گرا‪ ،‬تقاضامحور و رقابتی است‬ ‫که متنوع سازی منابع درامدی دانشگاه ها از طریق خلق‬ ‫درامد از پژوهش ها را تسهیل می کند و وابستگی دانشگاه ها‬ ‫را به بودجه های دولتی کاهش می دهد‪ .‬خاصه اینکه یکی‬ ‫‪97‬‬ ‫فصلسوم‪:‬چش ماندازنظامعلم‪،‬فناوریونواوریدرجمهوریاسالمیایران‬ ‫اموزش‪ :‬ایجاد سازوکارهای به هم رسانی و‬ ‫ارتقای مهارت های کارورزی و کارافرینی‬ ‫پژوهش‪ :‬ایجاد نظام پژوهانه ماموریت گرا‪،‬‬ ‫تقاضامحور و رقابتی‬ ‫دانشگا ه کارافرین و نواور‬ ‫نواوری‪ :‬توسعه زیست بوم‬ ‫استارتاپ های فناوری‬ ‫از چالش های دانشگاه ها امروز عدم تکافوی درامدها برای‬ ‫هزینه ها است‪.‬‬ ‫‪ .2-2-3‬تکامل نظا م تنظیم گری‬ ‫توسعه نظام های تنظیم گری (‪ )regulatory‬یکی از روندهای‬ ‫جهانی در مسیر تکامل نظام ملی نواوری است‪ .‬بدنه اصلی‬ ‫اقتصادی کشور در بخش ها و صنایع مختلف که بیشترین‬ ‫سهم را در تولید ناخالص ملی دارند‪ ،‬نقطه تمرکز بعدی برای‬ ‫سیاست های توسعه فناوری و نواوری خواهد بود‪ .‬دانش‬ ‫انباشت شده که بیشتر از طریق یادگیری حین انجام کار در‬ ‫بخش های مختلف صنعتی و اقتصادی کشور ایجاد شده‬ ‫است‪ ،‬ظرفیت جذب الزم برای توسعه فناوری و نواوری را‬ ‫فراهم نموده است‪ ،‬و تنظیم گری مناسب بخشی‪ ،‬می تواند‬ ‫امکان توسعه فناوری در بخش های مهم زنجیره ارزش‬ ‫را فراهم کند‪ .‬در این راستا نظام نامه پیوست فناوری در‬ ‫قراردادهای بین المللی و طرح های مهم ملی تصویب شده که‬ ‫اجرای اثربخش ان به تحقق اهداف اقتصاد دانش بنیان کمک‬ ‫خواهد کرد‪ .‬این امر مستلزم ان است که هر بخش با شناخت‬ ‫کامل از زنجیره ارزش‪ ،‬اهداف توسعه فناورانه را مشخص‪ ،‬و‬ ‫برای دستیابی به انها برنامه ریزی کند‪.‬‬ ‫یکی دیگر از روندهای جهانی‪ ،‬تنظیم گری متناسب با‬ ‫مدل های جدید کسب وکار است‪ .‬شواهد متعددی وجود‬ ‫دارد که نشان می دهد شیو ه تنظیم گری سنتی‪ ،‬با مدل های‬ ‫جدید کسب وکار امروزی همخوانی ندارد‪ .‬تعارض بین‬ ‫کسب وکارهای سنتی و کسب وکارهای فناوری محور جدید‬ ‫در کشورهای مختلف جهان سابقه دارد‪ ،‬و مداخالت و‬ ‫اصالحات انجام شده در نظام تنظیم گری در مواردی توانسته‬ ‫است به این حل این تعارضات کمک کند‪ .‬مدل های نواورانه‬ ‫کسب وکار به ویژه در حوزه اقتصاد دیجیتال و اشتراکی در‬ ‫موارد متعددی نظیر صدور مجوز‪ ،‬بررسی شکایت‪ ،‬امنیت داده‬ ‫و اطالعات و سایر موارد نیازمند نظام های نوین تنظیم گری‬ ‫مناسب هستند‪ .‬تسهیل فضای کسب وکار و عدم ایجاد موانع‬ ‫غیرضروری بر سر راه فعالیت این کسب وکارها یکی دیگر از‬ ‫الزامات تنظیم گری در دنیای امروز است‪.‬‬ ‫یکی دیگر از اقداماتی که می تواند به تکامل نظام قانونگذاری‬ ‫در حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواری کشور کمک کند‪ ،‬تدوین‬ ‫برنامه های ویژه است‪ .‬همان طور که پیش تر گفته شد‪،‬‬ ‫قوانین مختلف در هر برهه زمانی توانسته اند خالهای موجود‬ ‫در نظام علم ‪ ،‬فناوری و نواوری را پوشش دهند‪ ،‬اما وجود‬ ‫قوانین و مقررات متعدد‪ ،‬اجرای سیاست های کالن کشور‬ ‫‪98‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫در حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری را با چالش مواجه می کند‪.‬‬ ‫یکی از راهکارهای اساسی که تجربیات موفق جهانی نیز‬ ‫ان را پشتیبانی می کنند‪ ،‬تبدیل قوانین به برنامه های سیاستی‬ ‫و تعریف نهاد مسئول برای اجرای انها است که می تواند‬ ‫انتخابی از بین نهادهای موجود یا ایجاد نهاد جدید باشد‪ .‬برای‬ ‫بهره گیری از این راهکار باید زمینه همکاری تمامی نهادهای‬ ‫ذیربط با نهاد مجری فراهم شود تا محیط تنظیم گری الزم‬ ‫برای اجرایی شدن این قوانین فراهم شود‪ .‬ترجمه قوانین و‬ ‫مقررات به یک یا چند پروژه بزرگ و عملیاتی با در نظر گرفتن‬ ‫نهاد مسئول‪ ،‬دوره زمانی‪ ،‬دستورالعمل ها و ایین نامه های‬ ‫مشخص‪ ،‬اجرای اثربخش انها را تضمین می کند‪ .‬به عنوان‬ ‫یکی از نمونه های موفق می توان قانون حمایت از شرکت ها و‬ ‫ موسسات دانش بنیان را نام برد‪.‬‬ ‫‪ .3-2-3‬نقش فعال تر پژوهشگاه های دولتی در‬ ‫گذار به اقتصاد دانش بنیان‬ ‫وزارتخانه های مختلف‪ ،‬عموم ًا نهادهای پژوهشی تخصصی‬ ‫بخشی زیرمجموعه خود را به عنوان نهادهایی می بینند که‬ ‫می توانند در گذار به اقتصاد دانش بنیان نقش فعالی ایفا‬ ‫کنند‪ .‬موسسات پژوهشی وابسته به دستگاه های بخشی‬ ‫که ساالنه سهم قابل توجهی از بودجه پژوهشی کشور را‬ ‫به خود اختصاص می دهند‪ ،‬می توانند با اتخاذ رویکردهای‬ ‫جدید گام های مهمی برای ایفای این نقش بردارند‪.‬‬ ‫ایجاد مرکز نواوری و شتابدهنده استارتاپ های فناوری‪،‬‬ ‫ی راهبردی و مسئله محور با‬ ‫مدیریت پلتفرم پژوهش ها ‬ ‫بهره گیری از شبکه های ملی و بین المللی‪ ،‬ایجاد مرجع‬ ‫استاندارد و پشتیبانی تنظیم گری بخشی‪ ،‬ایجاد مرکز خدمات‬ ‫تخصصی به شرکت های فعال در حوزه های بخشی‪ ،‬ایجاد‬ ‫مراکز انتقال فناوری اثربخش و ایجاد کانون های تفکر و‬ ‫هوشمندی سیاستی می تواند مثال هایی از این رویکردهای‬ ‫جدید باشد‪ .‬از این طریق‪ ،‬پژوهشگاه های دولتی می توانند‬ ‫بازوی فناوری و نواوری بخش های اقتصادی کشور برای‬ ‫گذار به سوی اقتصاد دانش بنیان باشند‪.‬‬ ‫‪ .4-2-3‬تکامل نظام تامین مالی اقتصاد دانش بنیان‬ ‫تجربه کشورهای پیشرو نشان می دهد که نظام تامین مالی‬ ‫باید ابعاد گوناگونی را در نظر بگیرد‪ ،‬از جمله توجه به ابزارهای‬ ‫مالی متنوع متناسب با نیازمندی های بنگاه در مراحل مختلف‬ ‫چرخه عمر ان‪ ،‬تمرکز بر مسئله محوری در به کارگیری‬ ‫ابزارهای مالی و طراحی برنامه های حمایتی‪ ،‬جهت دهی به‬ ‫ابزارهای مالی و اقتصادی کشور در مسیر توسعه فناوری‬ ‫و نواوری‪ ،‬به کارگیری ابزارهای مالی برای تحقق اهداف‬ ‫راهبردی ملی و رفع چالش های حوزه عمومی‪ ،‬توجه به‬ ‫الگوهای ارزیابی و برنامه های حمایتی برای شناسایی و توسعه‬ ‫کسب وکارهای نواورانه دارای ظرفیت رشد سریع در اینده‪،‬‬ ‫توجه به توسعه و نواوری در کلیه کسب وکارها به جای تمرکز‬ ‫صرف بر شرکت های با فناوری باال و ایجاد زمینه گسترش‬ ‫سرمایه گذاری و افزایش ریسک پذیری در حوزه نواوری و‬ ‫تحقیق و توسعه توسط شرکت ها‪.‬‬ ‫نظام تامین مالی موجود بیشتر مبتنی بر رویکرد استقراضی‬ ‫تدوین شده که اثربخش نبوده و باید به گونه ای جهت دهی‬ ‫شود که هدف اصلی ان استفاده اهرمی از منابع در جهت‬ ‫توسعه سرمایه گذاری در نواوری و اقتصاد دانش بنیان باشد‪.‬‬ ‫‪ .5-2-3‬کسب وکارهای دانش بنیان خصوصی‪:‬‬ ‫شالوده اقتصاد دانش بنیان‬ ‫ی و نواوری‪،‬‬ ‫کسب وکارهای خصوصی با خلق ثروت از فناور ‬ ‫اساس اقتصاد دانش بنیان را می سازند‪ .‬حضور شرکت های‬ ‫خصوصی و بخش های بزرگ اقتصادی درعرص ه نواوری‬ ‫با هدف استفاده بهینه از ظرفیت های انها درجهت توسعه‬ ‫زیست بوم اقتصاد دانش بنیان یکی از الزاماتی است که در‬ ‫نسل جدید سیاست ها باید مورد توجه قرار گیرد‪ .‬شرکت های‬ ‫خصوصی با دارایی های مختلف مالی و غیرمالی خود‬ ‫می توانند نقش مهمی در توسعه اثربخش استارتاپ های‬ ‫فناوری حوزه خود داشته باشند‪ .‬این کار از یک سو به این‬ ‫شرکت ها کمک می کند تا محصوالت و فرایندهای جدید‬ ‫را توسعه دهند‪ ،‬و از سوی دیگر به استارتاپ های فناوری‬ ‫جهت می دهد تا به سمت مسائل واقعی و مرز دانش حرکت‬ ‫‪99‬‬ ‫فصلسوم‪:‬چش ماندازنظامعلم‪،‬فناوریونواوریدرجمهوریاسالمیایران‬ ‫کنند و مسیر رشدشان تسهیل شود‪ .‬افزایش سرمایه گذاری‬ ‫بخش خصوصی در توسعه فناوری و نواوری به ویژه با‬ ‫استفاده از پلتفرم های نواوری باز نظیر شتابدهنده های‬ ‫تخصصی فناوری می تواند اقتصاد کشور را یک گام به‬ ‫سوی اقتصاد دانش بنیان نزدیک تر سازد‪.‬‬ ‫یکی دیگر از گام ها به سوی تحقق اقتصاد دانش بنیان‪،‬‬ ‫می تواند افزایش مقیاس تولید و صادرات توسط شرکت های‬ ‫بزرگ باشد‪ .‬اگرچه شرکت های کوچک و متوسط نقش‬ ‫مهمی در توسعه فناوری در دنیا ایفا نموده اند‪ ،‬اما ایجاد چند‬ ‫شرکت بزرگ که قابلیت حضور در عرصه های بین المللی‬ ‫را داشته باشند‪ ،‬همواره مورد توجه سیاستگذاران کشورهای‬ ‫مختلف بوده است‪ .‬با شناخت شرکت های پیشگام در‬ ‫حوزه های مختلف‪ ،‬و تدوین و پیاده سازی برنامه ای‬ ‫ویژه برای رفع چالش های اصلی انها با رویکرد افزایش‬ ‫رقابت پذیری در عرصه های بین المللی می توان به این‬ ‫هدف نزدیک شد‪.‬‬ ‫‪ .6-2-3‬ارتقای صادرات و بین المللی شدن‬ ‫شرکت‏ها به ویژه شرکت‏های دانش‏بنیان‬ ‫در بند دوم سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابالغی مقام‬ ‫معظم رهبری‪ ،‬ارتقای جایگاه جهانی کشور و افزایش‬ ‫سهم تولید و صادرات محصوالت و خدمات دانش بنیان‬ ‫و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش بنیان در منطقه‪ ،‬و نیز‬ ‫حمایت هدفمند از صادرات کاالها و خدمات به تناسب‬ ‫ارزش افزوده مورد تاکید قرار گرفته است‪.‬‬ ‫صادرات بیش از ‪ 400‬میلیون دالری شرکت های‬ ‫دانش بنیان در سال ‪ ،1396‬نشان از ظرفیت قابل توجه‬ ‫این شرکت ها در تولید خدمات و محصوالت متناسب با‬ ‫نیازهای بین المللی دارد‪ .‬شرکت های دانش بنیان تا کنون‬ ‫عمدت ًا متمرکز بر نیازهای بازارهای داخلی‪ ،‬و کم تر متوجه‬ ‫بازارهای جهانی بوده اند‪ .‬با بلوغ زیست بوم نواوری کشور‪،‬‬ ‫شرکت های دانش بنیان در کنار پاسخگویی به نیازهای‬ ‫داخلی‪ ،‬توجه خود را به بازارهای جهانی بیشتر معطوف‬ ‫خواهند کرد‪.‬‬ ‫به عالوه‪ ،‬در کنار تالش برای صادرات خدمات و محصوالت‬ ‫دانش بنیان‪ ،‬باید نفوذ اقتصاد دانش بنیان و مبتنی بر فناوری‬ ‫در بخش های صادرات محور و سنتی اقتصاد را مد نظر‬ ‫قرار داد که به ارتقای ارزش افزوده خدمات و محصوالت‬ ‫صادراتی فعلی‪ ،‬و گسترش بازار انها کمک خواهد کرد‪.‬‬ ‫اما افزایش صادرات دانش بنیان نیازمند الزاماتی به ویژه در‬ ‫بخش‏های نهادی و قانونگذاری است‪ .‬وجود محیط مناسب‬ ‫اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی و قانونی برای سرمایه گذاری‪،‬‬ ‫تولید و تجارت‪ ،‬و نیز توسعه زیرساخت‏های الزم‪ ،‬توسعه‬ ‫منابع انسانی و پیاده سازی سیاست های حمایتی از سوی‬ ‫دولت‪ ،‬از جمله پیش نیازهای افزایش صادرات است که‬ ‫گرچه در سال‏های اخیر به انها توجه شده است‪ ،‬اما برای‬ ‫مهیا ساختن شرایط مناسب جهت رشد بیشتر اقتصاد‬ ‫دانش بنیان و مقاومتی‪ ،‬اهتمامی بیش از پیش نیاز است‪.‬‬ ‫از جمله اقداماتی که پیش از این برای افزایش صادرات‬ ‫دانش بنیان انجام شده است‪ ،‬می‏توان به کریدور توسعه‬ ‫صادرات و تبادل فناوری اشاره کرد که در سال ‪۱۳۹۳‬‬ ‫توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری راه اندازی‬ ‫شده است تا خدماتی برای تسهیل فرایند صادرات و نیز‬ ‫اموزش و مشاوره شرکت ها در حوزه صادرات ارائه دهد‪.‬‬ ‫‪ .7-2-3‬بهره گیری از شبکه بزرگ علمی ایرانیان‬ ‫در سراسر دنیا‬ ‫یکی از ظرفیت‏های مهم در حوزه علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫کشور در کنار سرمایه انسانی توانمند و ارزشمند داخل‬ ‫کشور‪ ،‬شبکه بزرگ ایرانیان فعال در خارج از کشور است‪.‬‬ ‫اهمیت این سرمایه ارزشمند‪ ،‬به ویژه بر اثر توجه فزاینده به‬ ‫توسعه علم‪ ،‬فناوری و نواوری در سال های اخیر شناخته‬ ‫شده و برنامه هایی برای افزایش مشارکت شبکه علمی‬ ‫ایرانیان خارج از کشور در دستور کار قرار گرفته است‪.‬‬ ‫بهره گیری از توانمندی های این شبکه‪ ،‬نیازمند اتخاذ سیاست ها‬ ‫و ایجاد زیرساختی است که به ارتقای فرصت ها و ظرفیت‬ ‫جذب دانش از این شبکه کمک کند‪ .‬تجربیات سال های اخیر‬ ‫نشان داده است که با وضع سیاست های مناسب و خلق زمینه‬ ‫نقش افرینی ایرانیان خارج از کشور‪ ،‬می توان بهره مندی بیشتر از‬ ‫توان دانشی و فناورانه انها را انتظار داشت‪.‬‬ ‫‪100‬‬ ‫چهلسالعلم‪،‬فناوریونواوری‬ ‫یکی از اقدامات اثرگذاری که می‏تواند پیش درامدی برای‬ ‫افزایش مشارکت شبکه بزرگ علمی و فناورانه ایرانیان سراسر‬ ‫دنیا باشد‪،‬‫برنامه همکاری با متخصصان و کارافرینان ایرانی‬ ‫خارج از کشور است که توسط‫مرکز تعامالت بین المللی علم‬ ‫و فناوری و با همکاری دانشگاه ها‪ ،‬پژوهشگاه ها‪ ،‬پارک های‬ ‫علم و فناوری‪ ،‬شرکت های دانش‏بنیان و مراکز رشد و‬ ‫نواوری منتخب کشور به عنوان «پایگاه تخصصی همکار»‬ ‫در حال اجرا است‪ .‬در این برنامه با حمایت از انجا ‬م‫پروژه های‬ ‫تحقیقاتی و فناورانه مثل پسادکتری‪ ،‬فرصت مطالعاتی‪ ،‬استاد‬ ‫مدعو و معین‪ ،‬راه اندازی کسب وکارهای فناورانه‪ ،‬اشتغال در‬ ‫شرکت های دانش بنیان و برگزاری سخنرانی و کارگاه های‬ ‫تخصصی‪ ،‬ارتباط موثر متخصصان و کارافرینان ایرانی فعال‬ ‫در خارج از کشور و مراکز علمی ‬و‫فناوری برگزیده کشور‬ ‫تسهیلمی شود‬‬‬‬‬‬‬‪.‬‬ ‫‪ .8-2-3‬مشارکت کسب وکارهای جدید در حل‬ ‫چالش‏هایکشور‬ ‫تحوالت مختلف اقتصادی‪ ،‬اجتماعی و فناورانه در سال های‬ ‫گذشته ـ مانند شهرنشینی‪ ،‬مصرف گرایی‪ ،‬و افزایش نفوذ‬ ‫فناوری های نوین ـ چالش ها و مسائل جدیدی در جهان‬ ‫پدید اورده است‪ .‬پدیده هایی مانند سالخوردگی جمعیت‪،‬‬ ‫کمبود منابع ابی پایدار‪ ،‬تغییرات اب وهوا‪ ،‬الودگی هوا‪ ،‬ایمنی‬ ‫و امنیت غذایی و پسماند به مسائلی کلیدی تبدیل شده اند‬ ‫که اینده و بقای جوامع را تحت تاثیر قرار می دهند‪ .‬اما این‬ ‫چالش ها فرصت هایی نیز برای مشارکت کسب وکارهای‬ ‫جدید فراهم می سازند‪.‬‬ ‫با گسترش زیست بوم استارتاپی در سال های اخیر‪ ،‬عالوه‬ ‫بر توجه به حوزه هایی که بازگشت سریع اقتصادی دارند‪،‬‬ ‫روندی به سوی حل مسائل و چالش های کلیدی جوامع‬ ‫با استفاده از راه حل های خالقانه مبتنی بر مدل های‬ ‫کسب وکار جدید‪ ،‬مشاهده می شود‪ .‬هدایت کارافرینان و‬ ‫سرمایه گذاران به سمت حوزه های کمتر مورد توجهی که‬ ‫پتانسیل ایجاد اثار اجتماعی و اقتصادی باالیی دارند‪ ،‬هم‬ ‫به بقای زیست بوم استارتاپی و هم به حل چالش های پیش‬ ‫روی کشور کمک خواهد کرد‪.‬‬ ‫‪ .9-2-3‬ترویج گفتمان علم‪ ،‬فناوری و نواوری‪ ،‬و‬ ‫حرکت به سوی جامعه دانشی‬ ‫مانند هر تحول اجتماعی و اقتصادی‪ ،‬گذار از اقتصاد نفتی‬ ‫و مبتنی بر منابع زیرزمینی به اقتصاد دانش بنیان‪ ،‬نیازمند‬ ‫تحول فرهنگی است‪ .‬یکی از مهم ترین ارکان اقتصاد‬ ‫ی است که اعضای ان از مسائل‬ ‫دانش‏بنیان‪ ،‬جامعه ای دانش ‏‬ ‫و موضوعات روز‪ ،‬و نیز ظرفیت‏ها و توانمندی‏های علم‪،‬‬ ‫فناوری و نواوری برای حل انها اگاهند و سیاست‏های الزم‬ ‫برای توسعه بیشتر اقتصاد دانش‏بنیان و حل مسائل جامعه را‬ ‫مطالبه می‏کنند‪ .‬شکل گیری چنین جامعه ای نیازمند استفاده‬ ‫هماهنگ از تمام ظرفیت های رسانه ای و اموزشی است‪.‬‬ ‫همسوسازی سیاستگذاران و افراد دارای سرمایه اجتماعی‬ ‫باال برای توسعه توانمندی‏های مبتنی بر علم‪ ،‬فناوری و‬ ‫نواوری‪ ،‬تقویت روحیه کارافرینی دانش بنیان‪ ،‬و جلب‬ ‫مشارکت فعاالن اقتصادی در اقتصاد دانش بنیان و اشنایی‬ ‫انها با فرصت‏های مهم کسب وکار و نیز چالش‏های پیش‬ ‫روی جامعه‪ ،‬از نتایج ترویج گفتمان علم‪ ،‬فناوری و نواوری‬ ‫برای شکل گیری جامعه دانشی خواهد بود‪.‬‬ ‫***‬ ‫امروز گذار از اقتصاد مبتنی بر درامدهای نفتی و خام فروشی‪ ،‬و‬ ‫حرکت به سوی اقتصادی درون زا‪ ،‬برون گرا‪ ،‬دانش بنیان‪ ،‬پویا‬ ‫و پیشرو هدف غایی سیاست های جمهوری اسالمی ایران در‬ ‫حوزه فناوری و نواوری است‪ ،‬چراکه سربلندی و شکوفایی‬ ‫ایران اسالمی در گرو گذار به چنین اقتصادی است‪.‬‬ ‫رهبر فرزانه انقالب مکرراً پیشرفت اقتصاد دانش بنیان را‬ ‫در راس امور اساسی برای پیشرفت کشور قرار داده اند و‬ ‫قدرت علمی و فناوری را به عنوان منشا قدرت سیاسی‪،‬‬ ‫نظامی‪ ،‬فرهنگی و اقتصادی‪ ،‬زیربنای اقتدار کشور دانسته اند‪.‬‬ ‫جمهوری اسالمی ایران همان گونه که در گذشته با استقالل‬ ‫و خودکفایی مسیر توسعه علم‪ ،‬فناوری و نواوری را پیموده‬ ‫است‪ ،‬در اینده نیز با اقتدار به سوی پیشتازی و سرامدی‬ ‫در این مسیر گام بر می دارد و پرچم پاسداری از ارمان های‬ ‫انقالب و عزت جمهوری اسالمی ایران را به دست نسل های‬ ‫اینده میهن اسالمی می سپارد‪.‬‬